Konferencja inaugurująca projekt FORESIGHT TECHNOLOGICZNY W ZAKRESIE MATERIAŁÓW POLIMEROWYCH Katowice, 24 października 2006 Krystyna Czaplicka

Program konferencji Przedstawienie struktury projektu i jego głównych celów – Krystyna Czaplicka , GIG Założenia Narodowego Programu Foresightu Polska 2020 – Iwona Nowicka , MNiSzW Prezentacja programu prac Paneli Roboczych (M) Dyskusja Prezentacja programu prac Paneli Roboczych (P) Prezentacja programu prac Paneli Roboczych (W) Dyskusja i podsumowanie konferencji

konieczność wdrażania ekoefektywnych technologii. Geneza projektu Polskie przetwórstwo tworzyw sztucznych - jedna z najbardziej dynamicznie rozwijających się i perspektywicznych branż przemysłu. W dobie gospodarki globalnej - potrzeba konsolidacji branży oraz wyznaczenie kluczowych i innowacyjnych kierunków rozwoju gwarantujących utrzymanie wysokiej konkurencyjności polskiej gospodarki w tym obszarze. Osiągnięcie celów ekonomicznych - nieodłącznie związane z wyznaczeniem strategicznych kierunków rozwoju branży z uwzględnieniem zarówno aspektów technologicznych, uwarunkowań rynkowych, ale również stanu prawnego oraz zagadnień ochrony środowiska. Produkcja polimerów skupiona jest wokół kilku dużych przedsiębiorstw, Przemysł przetwórstwa zdominowany jest głównie przez MŚP o wąskim i specjalistycznym profilu działalności. bariera we współpracy z zapleczem naukowo - badawczym oraz rozwojowym. Ograniczona ilość surowców naturalnych, dążenie społeczeństwa do zachowania osiągniętego poziomu rozwoju i standardu życia, wymagania unijne wymuszające realizację zobowiązań w zakresie spełniania norm ochrony środowiska szczególnie w zakresie recyklingu tworzyw, przekłada się na konieczność wdrażania ekoefektywnych technologii.

Geneza projektu Wymagania konkurencyjności w skali globalnej - sprawia, że środowisko krajowego przemysłu wytwarzania i przetwórstwa polimerów staje przed koniecznością wypracowania długoterminowych instrumentów planowania strategicznego. Opracowanie foresightu - umożliwi oszacowanie przyszłych kierunków rozwoju, ich wzajemnych powiązań; określenie potrzeb społecznych i gospodarczych, strategii prowadzących do ich zaspokojenia. Foresight wyznaczy, jakie obszary technologii polimerów będą cechowały się największym wzrostem które z nich powinny być przedmiotem wsparcia instytucjonalnego w postaci szkoleń, budowy parków technologicznych, centrów innowacyjności i przedsiębiorczości. Wyniki foresightu pomogą sformułować priorytetowe obszary działań dla zwiększenia powiązań między sferą B+R a przemysłem - planowanie wdrożenia nowoczesnych technologii w oparciu o zaplanowane wcześniej programy badawcze (nowoczesne produkty o wysokich standardach technologicznych)

Wybrane definicje foresightu proces polegający na próbach systematycznego spojrzenia w perspektywie długoterminowej na przyszłość nauki, technologii, ekonomii i społeczeństwa oraz wskazanie obszarów strategicznych i kierunków rozwoju nowych technologii, biorąc pod uwagę korzyści ekonomiczne i społeczne. środek systematycznej oceny rozwoju nauki i technologii, mających silny wpływ na przemysłowe współzawodnictwo, dobrobyt i poprawę życia społeczeństwa. procesem obejmującym współpracę, dyskusje oraz konsultacje pomiędzy grupami partnerów prowadzące do opracowania wspólnych wizji przyszłości i strategii, mających na celu określenie możliwości długofalowego naukowego, technologicznego i innowacyjnego rozwoju.

Czym jest foresight? Badanie możliwych, prawdopodobnych i preferowanych wersji przyszłości : Przewidywanie i prognozowanie długoterminowych perspektyw Interaktywna i wymagająca zaangażowania wielu uczestników metoda dyskusji i analizy Opracowanie strategicznych wizji Implikacje dla obecnie podejmowanych decyzji

Pięć ważnych aspektów definicji foresight’u Foresight - próby spojrzenia w przyszłość w sposób systematyczny. To odróżnia foresight od naturalnego budowania scenariuszy w życiu codziennym. Foresight obejmuje długi okres, wykraczający poza horyzonty normalnego planowania. Ramy czasowe typowych foresight’ów sięgają od 5 do 30 lat. Rozwój naukowy/technologiczny powinien być konfrontowany z wymogami rynku, co oznacza, że foresight nie powinien być zdominowany przez naukę i technologię, ale powinien uwzględniać również czynniki socjoekonomiczne, kształtujące innowacje. Foresight koncentruje się na „wyłaniających się”, perspektywicznych technologiach dla rozwoju których uzasadnione jest wsparcie rządu. Podczas przeprowadzania foresight’u - nacisk na aspekty społeczne,

Foresight a planowanie Foresight tym różni się od planowania, że tworzy ogólne scenariusze rozwoju sytuacji (przykładowo wzrost gospodarczy spowodowany poprzez inwestycje w wybrany sektor technologii). Foresight, podobnie jak proces planowania, wymaga określenia: pewnych warunków brzegowych (Wo) i zbioru parametrów stanu (Po). Praca ekspertów biorących udział w projekcie foresight’owym polega między innymi na określeniu jak powinny być ukształtowane warunki (W1) i parametry (P1), aby dany scenariusz mógł zostać zrealizowany. Powinny zostać wskazane ewentualne możliwe przeszkody. Scenariusze obejmują nie tylko efekty naukowe i technologiczne, ale również społeczno-ekonomiczne. Dokonanie wyboru ostatecznego scenariusza odbywa się na drodze iteracji (modyfikacje zakładanych parametrów W i P) oraz poprzez konsultacje i opracowanie scenariuszy z grupą ekspertów i osób reprezentujących branże zainteresowane realizacją danego scenariusza. Foresight jest próbą tworzenia przyszłości, a nie jej przewidywania. Foresight nie zastępuje prognozowania, analizy przyszłości, czy planowania strategicznego - każde z tych przedsięwzięć pełni oddzielną rolę, a w wielu przypadkach uzupełnia pozostałe.

Różnice pomiędzy procesem foresight i procesem planowania

Foresight a planowanie strategiczne Źródło: Foresight Mazovia – Raport nr 1

Główne elementy foresightu identyfikacja kluczowych technologii w przyszłości, ocena szans i zagrożeń dla tych technologii, identyfikacja działań mających na celu rozwój danej technologii budowa możliwych scenariuszy i „map drogowych”.

PARTNERZY PROJEKTU Główny Instytut Górnictwa w Katowicach (CZT "ENERGIA - ŚRODOWISKO - ZDROWIE"), Akademia Górniczo Hutnicza w Krakowie, Centrum Badań Molekularnych i Makromolekularnych PAN Łódź, Centrum Chemii Polimerów PAN Zabrze, Instytut Chemii Przemysłowej Warszawa, Instytut Włókien Naturalnych Poznań, Politechnika Krakowska, Politechnika Łódzka, Politechnika Szczecińska (Zachodniopomorskie CZT), Politechnika Śląska w Gliwicach (Śląskie CZT), Politechnika Wrocławska (Dolnośląskie CZT).

Schemat organizacyjny projektu Ministerstwo Edukacji i Nauki, Ministerstwo Gospodarki Kierownik projektu + zespół zarządzający i monitorujący projekt na bieżąco Konsorcjanci (osoby kontaktowe) Komitet Sterujący Panel Główny Komisja Odbiorów Panele Robocze M1 – M6 Konsultanci Recenzenci Respondenci zewnętrzni Panele Robocze W1 – W5 Zespoły Robocze I, II, III, IV Panele Robocze P1 – P5 Zespół Roboczy V (redakcja dokumentów końcowych)

Elementy struktury organizacyjnej Komitet Sterujący organ doradczo-opiniujący i monitorujący, kierownicy jednostek wchodzących w skład konsorcjum projektowego (rektorzy, dziekani, dyrektorzy), przedstawiciele ministerstw zainteresowanych wynikami projektu – Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministerstwa Gospodarki.

Monitoring projektu Monitoring realizacji Projektu stanowi element Systemu Zarządzania i należy do zadań Komitetu Sterującego. Proces monitoringu realizowany jest na podstawie: harmonogramu działań, kwartalnych informacji przygotowanych przez podmioty odpowiedzialne za realizację zadań w postaci sprawozdań Kierownika Projektu nt. postępów i wyników wykonanych prac. Cel monitoringu - analiza (na podstawie raportów jednostek realizujących zadania) stanu zaawansowania projektu i jego zgodności z postawionymi założeniami oraz modyfikacja działań podejmowanych w ramach realizacji Projektu obejmująca w razie konieczności również działania korygujące. Monitoring umożliwia również ocenę efektywności wykorzystania środków finansowych na podstawie kwartalnych, półrocznych i rocznych raportów i sprawozdań finansowych z wykonania planu wydatków jednostek realizujących Projekt oraz innych dokumentów przedkładanych Kierownikowi Projektu przez Specjalistę ds. rozliczania Projektu na jego żądanie. Monitorowanie przebiegu realizacji przedmiotowego Projektu prowadzone będzie na podstawie wskaźników finansowych i rzeczowych określonych w odniesieniu do ustalonych działań oraz zadań.

Kierunki prac foresightowych I. Technologie wytwarzania materiałów polimerowych (M) dotyczą następujących rodzajów materiałów: M1 - Tworzywa sztuczne termoplastyczne M2 - Tworzywa termoutwardzalne i chemoutwardzalne M3 - Elastomery M4 - Biopolimery M5 - Napełniacze, nanonapelniacze, materiały zbrojące (włókna wzmacniające, maty, tkaniny) M6 - Kompozyty polimerowe (nanokompozyty, kompozyty włókniste, polimerobetony)

Kierunki prac foresightowych II. Procesy przetwórstwa materiałów polimerowych (P) : P1 - Przetwórstwo tworzyw termoplastycznych P2 - Przetwórstwo tworzyw termoutwardzalnych i chemoutwardzalnych P3 - Przetwórstwo elastomerów P4 - Procesy łączenia, modyfikacji i obróbki wykończeniowej P5 - Recykling

Kierunki prac foresightowych III. Obszary wykorzystania materiałów polimerowych (W) W.1. elektronika W.2. medycyna W.3. transport W.4. budownictwo W.5. lotnictwo W.6. kleje

W1 W2 M1 P1 W3 M2 P2 W4 M3 W5 P3 M4 P4 M5 W6 M6 Schemat grupowania PR lotnictwo W3 transport W4 budownictwo W2 medycyna W1 elektronika W6 kleje P4 łączenie P3 elastomery P2 termoutwardzalne P1 termoplasty P5 recykling M1 M5 napełniacze M4 biopolimery M3 M2 M6 kompozyty Schemat grupowania PR

Przegląd technologiczny - ZR2 potencjału kadrowego polskich instytucji naukowo-badawczych, w których prowadzone badania bezpośrednio związane są z przedmiotem foresightu, dorobku naukowego instytucji naukowo-badawczych w dziedzinie materiałów polimerowych (np. patenty, licencje, wdrożenia), potencjału gospodarczego kraju w postaci przedsiębiorstw wytwarzających oraz przetwarzających materiały polimerowe, trendów obecnych na światowym oraz krajowym rynku dotyczących rodzajów materiałów polimerowych, trendów technologicznych związanych z procesami wytwarzania i przetwarzania materiałów polimerowych, występujących w ostatnich latach w Polsce oraz na świecie hipotez badawczych stawianych w programach foresight materiałowy na świecie

Efekt końcowy przeglądu technologicznego wskazanie na niezauważone dotąd możliwości rozwoju technologicznego oraz ekspansji rynkowej, - ważny element budowy strategii rozwoju branży, osiągnięcia przewagi konkurencyjnej na rynkach międzynarodowych. powstanie jeden dokument, w którym usystematyzowane zostaną posiadane dotychczas wiadomości na temat materiałów i kompozytów polimerowych, i połączone dwa podejścia do przedmiotu foresightu: badawcze (świat nauki) rynkowe (świat przemysłu). Każdy z Paneli Roboczych skorzysta z dorobku przeglądu technologicznego w zakresie odpowiadającym obszarowi zainteresowań tego przeglądu.

ANALIZA PRZEGLĄDU TECHNOLOGICZNEGO TRENDY TECHNOLOGICZNE ź d z i e r n k L s t o p ANALIZA PRZEGLĄDU TECHNOLOGICZNEGO LISTA CZYNNIKÓW DO ANALIZY STEEP DLA OBSZARU TEMATYCZNEGO ORAZ BRANŻY POLIMEROWEJ JAKO CAŁOŚCI TRENDY TECHNOLOGICZNE PRACA WŁASNA SPOTKANIA OBSZARY TEMATYCZNE Studia literaturowe Lista teleadresowa Lista technologii Macierz SWOT dla obszaru tematycznego Analiza STEEP/SWOT

PRACA WŁASNA ANKIETA STEEP / SWOT PRZYGOTOWANA PRZEZ ZR 1 Grudzień ANKIETYZACJA STEEP / SWOT WŚRÓD EKSPERTÓW UCZESTNICZĄCYCH W PROJEKCIE (CZŁONKOWIE PANELU GŁÓWNEGO I PANELI ROBOCZYCH) ANKIETYZACJA STEEP / SWOT WŚRÓD EKSPERTÓW NIEUCZESTNICZĄCYCH W PROJEKCIE (OSOBY I INSTYTUCJE Z LISTY TELEADRESOWEJ ANKIETOWANYCH) WERYFIKACJA ANKIETY STEEP I SWOT WSKAZANIE NAJISTOTNIEJSZYCH SIŁ (S) I SŁABOŚCI (W) ORAZ SZANS (O) I ZAGROŻEŃ (T) W OBSZARZE TEMATYCZNYM PRACA WŁASNA Grudzień Styczeń Analiza strukturalna (Cross – Impact)

Sformułowanie tez kluczowych i ocena potencjału gospodarczego w obszarach M, P i W Przegląd technologiczny wykorzystanie wyników Studia literaturowe w ramach panelu wykorzystanie wyników Wstępne sformułowanie tez kluczowych Ankieta SWOT/STEEP Lista czynników do STEEP Macierz SWOT Foresight technologiczny w zakresie materiałów polimerowych: I krok w realizacji: Analiza sytuacji

Analiza strukturalna i prognoza trendów Weryfikacja SWOT Analiza strukturalna i prognoza trendów Wstępna propozycja kluczowych kierunków badań i obszarów wdrożeń - tezy delfickie Opracowanie kwestionariusza delfickiego Foresight technologiczny w zakresie materiałów polimerowych: II krok w realizacji: Określenie kluczowych kierunków badań i wdrożeń

Sformułowanie wariantowych scenariuszy rozwoju do roku 2020 Procedura delficka – 2 cykle konsultacji bezpośrednich lub on-line Hierarchizacja tez Wybór kluczowych kierunków badań w dziedzinie wytwarzania i przetwarzania polimerów oraz obszarów wdrożeń Sformułowanie wariantowych scenariuszy rozwoju do roku 2020 Określenie „ścieżek dojścia” Opracowanie rekomendacji na temat zasad i procedur wdrażania wyników Dokumenty końcowe obejmujące scenariusze rozwoju i zasady wdrażania NPF Foresight technologiczny w zakresie materiałów polimerowych: III krok w realizacji: Sformułowanie scenariuszy rozwoju oraz sposobów wdrażania wyników

Raport końcowy zawierać będzie: wariantowe scenariusze rozwoju branży materiałów polimerowych, „mapy drogowe” (ścieżki dojścia) dla działań dotyczących rozwoju inżynierii materiałowej w zakresie materiałów polimerowych do roku 2020, w każdym z rozpatrywanych wariantów scenariusza, rekomendacje dotyczące postępowania w odniesieniu do kwestii kluczowych (tez), zarówno w aspekcie naukowym jak rynkowym, wykaz i charakterystykę czynników determinujących przyszłą konkurencyjność krajowego rynku materiałów polimerowych na tle rynków międzynarodowych.

Rezultaty projektu Określenie kierunków rozwoju technologii wytwarzania i przetwórstwa materiałów polimerowych i kompozytów budowanych na ich osnowie, w perspektywie do roku 2020; Określenie ogólnych wytycznych polityki naukowej w zakresie badań nad wytwarzaniem i przetwórstwem materiałów polimerowych, Określenie korelacji z koncepcją polityki przemysłowej w tym zakresie. Dla tego typu kierunków powinny zostać stworzone preferencje w przydziale środków budżetowych. Sformułowanie, w każdym z trzech kierunków prac foresightowych (wytwarzanie materiałów, technologie przetwórstwa, zastosowania) priorytetów, Zdefiniowanie i wybór strategicznych obszarów badań w powiązaniu z kierunkami badawczymi Unii Europejskiej i świata. Określenie możliwości badawczych polskich ośrodków naukowych w zakresie określonych wyżej priorytetów.

Efekty szczegółowe Wykorzystanie wyników projektu przy wyborze długookresowej strategii rozwoju badań, dotyczących tworzyw sztucznych oraz kierunków rozwoju technologii wytwarzania, modyfikacji, przetwórstwa i recyklingu polimerów, Modyfikacja programów kształcenia oraz uruchamianie działania nowych kierunków i specjalności na uczelniach wyższych, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb przemysłu odnośnie profilu i zakresu kształcenia absolwentów szkół wyższych, Zidentyfikowanie i określenie zaplecza B+R dla potrzeb przemysłu tworzyw sztucznych w Polsce, Rozbudowa baz danych dotyczących procesów przetwórstwa oraz technologii wytwarzania materiałów polimerowych poprzez monitorowanie i prognozowanie rozwoju kluczowych technologii polimerowych, Kompleksowe rozpoznanie rynku technologii wytwarzania oraz przetwórstwa tworzyw sztucznych w kraju,

Przykładowe efekty szczegółowe (dane z oferty) wytypowanie: Nowych technologii wytwarzania wyrobów z laminatów eliminujących dotychczasowe uciążliwe i szkodliwe warunki realizacji technologii, Technologii i procedur pozyskiwania odpadów, rozdrabniania, sortowania i wytwarzania nowych wyrobów z recyklatów lub z jego udziałem, Technologii wytwarzania nowych typów modyfikowanych warstwowych glinokrzemianów, Technologii wytwarzania nanocząstek do modyfikacji polimerów, nanokompozytów o polepszonych właściwościach barierowych i niepalności, termoplastycznych kompozytów z włóknami roślinnymi o właściwościach konstrukcyjnych, Oceny możliwości wykorzystania nowych technik przetwórczych (np. pulweryzacji) do kompatybilizacji mieszanin polimerowych, Technologii i metod pozyskiwania wypełniaczy nowej generacji, przeznaczonych do wytwarzania środowiskowo przyjaznych kompozytów znajdujących zastosowanie w wielu dziedzinach techniki i życia codziennego takich jak np.: budownictwo, transport, produkcja opakowań, ochrona środowiska, wojsko, medycyna, meblarstwo.

Odbiorcy finalni projektu Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwo Gospodarki, Jednostki naukowo-badawcze: szkoły wyższe, instytuty PAN i JBR, zajmujące się badaniami w zakresie wytwarzania i przetwórstwa polimerów i kompozytów polimerowych Producenci surowców podstawowych i materiałów polimerowych napełnionych (producenci tworzyw termoutwardzalnych, termoplastycznych i elastomerów oraz środków pomocniczych np. barwników, napełniaczy, stabilizatorów) Producenci maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych Producenci półwyrobów z tworzyw sztucznych ( folii, pianek, płyt, profili, węży, rur, wałków, prętów) Producenci wyrobów z tworzyw sztucznych ( z branży budowlanej, elektrotechnicznej i elektroniki, motoryzacyjnej, medycznej, AGD, materiałów biurowych i opakowań) Zakłady świadczące usługi między innymi: doradztwa materiałowego i projektowania narzędzi, przetwórstwa, barwienia, malowania, galwanizowania i metalizowania tworzyw, zgrzewania i montażu oraz recyklingu.

Dziękuję za uwagę