„ Dziecko z Autyzmem i zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu” Opracowanie na podstawie „One są wśród nas” G. Jagielskiej Edyta Krajewska-Cyrwus Wirginia Krzemińska

Główne objawy całościowych zaburzeń neurorozwojowych - autyzmu i zespołu Aspergera: Zaburzenia interakcji społecznych. Zaburzenia porozumiewania się jako dwustronnej komunikacji słownej i bezsłownej. Występowanie powtarzających się, ograniczonych i stereotypowych wzorców zachowań, zainteresowań i aktywności.

Kilka ważnych informacji: Osoby z autyzmem i zespołem Aspergera nie mają zdolności do automatycznego rozpoznawania stanów umysłu innych ludzi (co wiedzą, co czują, czego chcą). Efektem tego jest dezorientacja w sytuacjach społecznych, brak dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy sytuacjami a zachowaniem innych ludzi. Może to powodować brak gotowości do dzielenia się własnymi przeżyciami, pragnieniami, uczuciami. Może też być przyczyną popełniania gaf i występowania zachowań, które dla innych są niezrozumiałe lub nawet przykre, mimo braku takich intencji ze strony tej osoby. Umysł osoby z autyzmem i zespołem Aspergera postrzega świat fragmentarycznie, skupia się na szczegółach nie na całości, trudno mu dokonać uogólnień przy uwzględnieniu kontekstu. Trudności dotyczą planowania z wyprzedzeniem, tworzenia nowych konkurencyjnych pomysłów, inicjowania i podtrzymania działań zmierzających do określonego celu, utrzymania koncentracji na zadaniu i chęci poznawczych potrzebnych do jego wykonania, zdolność do zmiany kierunku uwagi. Skutkiem tego jest impulsywność, brak hamowania reakcji, niezdolność do wykonania złożonych zadań bez podpowiedzi, skłonność do powtarzania tych samych działań, stereotypowe wzorce zachowań, nadwrażliwość lub zmniejszona wrażliwość na bodźce wzrokowe, słuchowe, zapachowe i dotykowe.

Funkcjonowanie dziecka z autyzmem w przedszkolu i szkole 1.Dziecko może nie być zainteresowane innymi dziećmi oraz nawiązywaniem z nimi kontaktów. 2. Może nawiązywać kontakt, ale w sposób nieadekwatny, nie okazując zrozumienia dla potrzeb i uczuć innych osób, nie zachowując właściwego dystansu do innych, czasami w sposób natrętny dla innych. 3. Występują stereotypie ruchowe i stereotypowe zainteresowania. 4. Postępuje zgodnie z własnymi potrzebami, nie uwzględniając norm i zasad współżycia. 5. Domaga się zachowania schematu dnia i źle reaguje na zmiany w otoczeniu lub w działaniach rutynowych, reaguje oporem przed podejmowaniem nowych aktywności. 6. Ma trudności z komunikacją z innymi – nie potrafi podtrzymać rozmowy, mówi ale nie rozmawia. 7. Może nie być zainteresowane zabawami dzieci, a jego stereotypowe zabawy będą nieatrakcyjne dla innych dzieci. 8. Przejawia brak tzw. zabawy funkcjonalnej opartej na wyobraźni, naśladowaniu, pozorowaniu, wiążącej się z używaniem przedmiotów w innym celu niż ten, do którego zostały stworzone.

c.d. W wieku szkolnym nadal utrzymują się: Zaburzenia w sferze kontaktów społecznych Zaburzenia komunikacji Stereotypowe zabawy lub zainteresowania wąskim wycinkiem wiedzy np. pogodą, rozkładem jazdy, dinozaurami Opór przed zmianami, skłonność do zachowania rutyn i rytuałów Zaburzona zdolność myślenia abstrakcyjnego oraz rozumienia słów i wypowiedzi w zależności od kontekstu i intonacji Pozytywy: Bardzo dobra pamięć mechaniczna Wybiórcze talenty muzyczne, plastyczne, matematyczne, szybka nauka czytania Lepsze rozumienie i wyjaśnianie funkcjonowania świata nieożywionego, niż przez rówieśników

Funkcjonowanie dziecka z Zespołem Aspergera w przedszkolu i szkole Sfera kontaktów społecznych W młodszym wieku brak zainteresowania nawiązywaniem kontaktów koleżeńskich Brak znajomości konwenansów społecznych, nieprawidłowe interpretowanie sygnałów społecznych, rozumienie tego co „wypada”, a co nie, brak wyczucia dystansu od rozmówcy (staje zbyt blisko lub zbyt daleko, bokiem, może naruszać osobistą przestrzeń rozmówcy) Opowiadając o interesującym je temacie stereotypowo do niego wraca, nie uwzględniając potrzeb osoby, z którą rozmawia Nie uczy się zasad funkcjonowania społecznego spontanicznie, przez obserwację ale musi być ich nauczone Nadmierna bezpośredniość, prawdomówność, wygłaszanie niestosownych komentarzy bez liczenia się z uczuciami innych, drobiazgowe przestrzeganie przepisów i regulaminów Nastolatki często nie mają przyjaciół ani bliskich kolegów, jako osoby prostoduszne mogą stać się ofiarami manipulacji ze strony rówieśników Dzieci te przeżywają frustracje, często mają niską samoocenę, są odrzucane prze innych

c.d Komunikacja słowna i pozawerbalna Rozwój mowy prawidłowy, a zasób słów bogaty i obfitujący w dorosłe i naukowe sformułowania Zaburzenia dotyczą akcentu, intonacji, rytmu wypowiedzi Trudności w rozumieniu słów wieloznacznych w zależności od kontekstu Kłopoty w rozumieniu przenośni, przysłów, które rozumiane są zbyt dosłownie Trudności w rozumieniu ironii i żartów Osoba nie potrafi wyczuć kiedy powinna się odezwać, przerywa rozmowę w trakcie jej trwania, mówi w czasie wypowiedzi innych osób, wypowiedzi są zbyt formalne i pedantyczne, bez posługiwania się slangiem młodzieżowym czy określeniami potocznymi Umiejętności poznawcze Iloraz inteligencji w normie lub wyższy Dobra pamięć mechaniczna Wiedza czasami na poziomie akademickim Ujawniane różne talenty np. muzyczny, plastyczny

c.d Problemy w koordynacji ruchowej Zaburzenia równowagi Sztywny sposób poruszania się Występowanie współruchów Zaburzenia rytmu i naśladowania ruchów podczas zabawy Obniżona sprawność manualna Trudności w pisaniu Trudności we współpracy podczas gier zespołowych Zaburzenia sensoryczne U części dzieci występuje nadwrażliwość na niektóre bodźce sensoryczne (słuchowe, wzrokowe, dotykowe, zapachowe, smakowe, dźwiękowe) Jednoczesna ilość bodźców wizualnych i słuchowych może być postrzegana przez dziecko jako zbyt duża lub zbyt mała

Jeśli jesteś nauczycielem i opiekunem. Jeśli jesteś kolegą Jeśli jesteś nauczycielem i opiekunem. Jeśli jesteś kolegą. Jeśli chcesz być przyjacielem. Stosuj indywidualizację wymagań Wspieraj i angażuj się w sprawy dziecka Zadbaj o integrację społeczną w środowisku przedszkolnym, szkolnym, lokalnym Przeciwdziałaj wtórnym zaburzeniom emocjonalnym, poprzez ochronę dziecka przed odrzuceniem i przemocą ze strony rówieśników Wspomagaj ucznia podczas pracy na lekcji Bądź życzliwy, kreatywny, jednocześnie konsekwentny i przewidywalny Informuj dziecko o planach i ewentualnych zmianach Promuj pomoc koleżeńską Zachęcaj dziecko do udziału w zajęciach pozalekcyjnych Rozwijaj w dziecku umiejętność odczytywania emocji za pomocą zdjęć, nagrań rysunków W sytuacjach zwiększonego napięcia emocjonalnego, zapewnij dziecku osoby i miejsce dające poczucie bezpieczeństwa

c.d. 12. Systematycznie współpracuj z rodzicami 13. Ucz prostych sposobów radzenia sobie ze stresem 14. Sprawdź czy dziecko nie doświadcza agresji ze strony innych osób 15. Stosuj negocjacje, uspokojenie, dawanie możliwości wyboru 16. W problemach z nadwrażliwością zmniejszaj liczbę bodźców (np. spokojne miejsce w bibliotece) 17. Toleruj upodobania smakowe 18. Zachęcaj ucznia do wyszukiwania wyrazów w słownikach wyrazów bliskoznacznych, synonimów, antonimów 19. Wyjaśniaj metafory i wyrazy wieloznaczne 20. Używaj prostego i jednoznacznego języka, unikaj ironii, przenośni, idiomów 21. Gesty i wyraz twarzy powinien być poparty informacją słowną 22. Zadbaj, aby na ławce były tylko przedmioty aktualnie niezbędne do pracy 23. Kontroluj postępy ucznia w pracy, przywołuj jego uwagę, gdy się rozproszy 24. Wydając polecenia, sprawdzaj ich zrozumienie, ewentualnie zapisz je 25. W przypadku trudności w wykonywaniu złożonych zadań podziel je na wieloetapowe, krótsze części 26. Wykorzystuj mocne strony dziecka

c.d. 27. Gdy dziecko jest aktywne na lekcji wzywaj je jako pierwsze 28. Podczas dyskusji wskazuj ucznia, który ma zabrać głos 29. Stosuj metodę posługiwania się ilustrowanym tekstem 30. Sprawdzaj stopień zrozumienia tekstu, zadawaj dodatkowe pytania 31. Sprawdzaj wiedzę ucznia w formie ustnej - o ile to możliwe 32. Załóż zeszyt korespondencji z rodzicami 33. Chwal ucznia tak często, jak to tylko możliwe 34. Wyznacz mniejszą ilość zadań do wykonania, wydłuż czas sprawdzianów, jeśli tempo pracy dziecka jest wolniejsze niż reszta klasy 35. Pozwól na czytanie książek o ulubionej tematyce 36. Wydając polecenia używaj krótkich zdań, dbaj aby instrukcje były jasne 37. Przypominaj obowiązujące zasady np. „Na lekcji mówimy gdy jesteśmy do tego poproszeni” 38. Odszukaj w sobie pokłady tolerancji, wyrozumiałości i akceptacji

Dziecko na długo zapamięta tych, którzy podali mu pomocną dłoń Pamiętajmy! Dziecko na długo zapamięta tych, którzy podali mu pomocną dłoń

Literatura Polecamy m.in. Red. Catherine Maurice „Modele zachowań oraz współpraca z dziećmi autystycznymi” Poradnik dla rodziców i osób profesjonalnie zajmujących się problemem. TWIGGER Warszawa 2002 Dr. Lynn E. McClannahan, dr. Patricia J. Krantz „Plany aktywności dla dzieci z autyzmem” SPOA Gdańsk 2002 P.Randall, J.Parker „Autyzm. Jak pomóc rodzinie” GWP Gdańsk 2001 T.Gałkowski „Dziecko autystyczne w środowisku rodzinnym i szkolnym” WSIP Warszawa 1995 A. F. Brauner „Dziecko zagubione w rzeczywistości” WSIP Warszawa 1993 A. Maciarz, M. Biadasiewicz „Dziecko autystyczne z zespołem Aspergera” Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2000 J. Kruk-Lasocka „Autyzm czy nie autyzm?” Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji Wrocław 1999 E. Schopler, M. Lansing, L.Waters „Ćwiczenia edukacyjne dla dzieci autystycznych” SPOA Gdańsk 1995