Roman Galar Politechnika Wrocławska rbg@life.pl IV Konferencja Krakowska, 13-14.06.2011 Unia Europejska. Dylematy XXI Wieku Atlantyda czy Utopia: UE w III dekadzie XXI wieku Transformacja Europy w perspektywie adaptacyjnej Rozkwit i upadek kultury eksperymentu Roman Galar Politechnika Wrocławska rbg@life.pl

5 pytań Pytanie retoryczne Co jeszcze absorbuje uwagę mieszkańców UE poza „chlebem i igrzyskami”? Pytanie testowe Co, poza ciekawostkami, wiemy o zmieniającym się gwałtownie świecie „barbarzyńców”? Pytanie zasadnicze Dlaczego właściwie Europa miała by utrzymać swój uprzywilejowany poziom konsumpcji? Pytanie pomocnicze Czemu właściwie Europa zawdzięcza swoją uprzywilejowaną pozycję? Pytanie porządkujące Co wyznacza globalny standard „normalności”?

Kariera konsumpcyjna Zachodu Dzienny PKB (PPP) per capita [1990 International Dollars] Na podstawie: World 1–2003 (Maddison) http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_past_GDP_(PPP)_per_capita ROK Zachodnia Europa Wschodnia Europa USA Chiny Świat 1 1,6 1,1 1,2 1,3 1 000 1 500 2,1 1,4 1 600 2,4 1,5 1 700 2,7 1,7 1 820 3,3 1,9 3,4 1,8 1 870 5,4 2,6 6,7 1 913 9,5 4,6 14,5 4,2 1 950 12,5 5,8 26,2 1 973 31,3 13,7 45,7 2,3 11,2 2 003 54,6 17,7 79,6 13,2 17,9 Co po roku 2003? Dane Wzrost Chin 9% rocznie, USA 2% daje po ośmiu latach wzrost o 83% i odp. 15% Eueropa ze wzrostem 1,828039 1,01 1,072135 1,03 1,229874 1,02 1,148686

Historyczne relacje regionalnego/krajowego PKB PPP per capita do Chińskiego

Historyczne Relacja regionalnego/krajowego PKB PPP per capita do Chińskiego (1700-2003) Ostatnie 8 lat: Chiny, 9% - wzrost dwukrotny, USA, 2% - wzrost o 17% Przy wzroście 2% podwojenie po 35 latach. W tym czasie, przy wzroście 9% poziom 15 razy wyższy.

Obserwacje Konsumpcyjna przewaga USA nad Europą (obsesja UE), jest strategicznie nieistotna Relacja 3:2 ukształtowała się w początku XIX wieku i tak sobie trwa Wyzwanie przychodzi ze Wschodu W ostatnich dekadach spada pozycja całego Zachodu wobec Chin Spada dużo gwałtowniej niż kiedyś rosła Przy obecnych trendach, w okresie potrzebnym na podwojenie konsumpcji europejczyka (ok. 30 lat), konsumpcja Chińczyka wzrasta kilkanaście razy 2030+ Indywidualna konsumpcja w Chinach większa niż w Europie? Scenariusz jawnie absurdalny – środowisko padnie, kiedy do konsumentów Zachodu dołączą dwukrotnie liczniejsi ze Wschodu . Wspominana z rozrzewnieniem benzyna po 5 euro? Najpóźniej w III dekadzie XXI wieku Świat i Europę czeka wielka zmiana trudnej do określenia natury

Kultura eksperymentu Co się z nią stało? Bogactwo Europy to dziedzictwo rewolucji przemysłowej W tle dorobek renesansu, średniowiecza i starożytności Rewolucja przemysłowa to skumulowany efekt eksperymentowania nauki eksperymentalne i eksperymenty techniczne na żyznym gruncie eksperymentalnej ekonomii Eksperymenty to efekt wielkiej, poniekąd bezczelnej, odwagi myślenia i działania oraz pokory wobec faktów Kultura eksperymentu stworzyła nową jakość, nowy punkt równowagi w organizacji społeczeństw Co się z nią stało?

Kultura eksperymentalna Kultura post-eksperymentalna Kategoria Kultura eksperymentalna Kultura post-eksperymentalna Hasło przewodnie Postęp Modernizacja Kierunek poszukiwań Indywidualna inicjatywa Priorytety Kształcenie postaw Odwaga Konformizm Metafory objaśniające Przyrodnicze, organiczne Industrialne, militarne Metoda reagowania Improwizacja (próby i błędy) Procedura Motywacja Ciekawość Korzyść Nastawienie poznawcze Eksploracja nieznanego Eksploatacja znanego Oczekiwana zmiana Spontaniczna Planowana Postawa wobec wyzwań Entuzjazm (szansa) Obawa (zagrożenie) Potrzeby Tworzone (i niszczone) Zaspakajane Pożądana zmiana Jakościowa (inaczej!) Przyrostowa (lepiej!) Regulacje prawne Korygujące (dla przestępców) Zapobiegawcze (dla wszystkich) Relacje społeczne Współpraca Konkurencja Rola ekspertów Protestują Zatwierdzają Różnorodność w otoczeniu Zasób Bałagan Ryzyko Akceptowane Eliminowane Wartość centralna Wolność Bezpieczeństwo Zasoby rozwojowe Prywatne (mecenat) Publiczne (przetarg) Charakterystyka zmiany mentalnej

Fałszywa świadomość innowacyjna Czasy się zmieniły – teraz już tylko planowana gigantyczna koncentracja sił i środków na priorytetach Gdzie obiecane efekty tego podejścia? Tania i czysta energia, nowe generacje leków, sztuczna inteligencja, itd. Obietnice zastępują obietnice. Kamienie milowe współczesnego rozwoju: tranzystor, PC, telefon komórkowy, należą wciąż do kultury eksperymentalnej nie posteksperymentalnej.

Co współczesny europejczyk jest w stanie zrozumieć z kultury eksperymentu? Rosnące oderwanie konsumenta od realności uderzająca różnica stopnia złożoności modeli świata na wsi i w metropoliach Rosnące uzależnienie od kokona technologii nie rozumiemy, procesów, które nas obsługują, mieszamy sztuczne z organicznym (wirusy komputerowe) Utrata kompetencji podróże kosmiczne, kolej Wrocław-Jelenia Góra Przeprowadzka do świata Harrego Pottera magiczny pilot i czające się zło… Zagubienie w teraźniejszości jak najlepiej umościć się w tym, co już jest

Dwie rewolucje kulturalne końca lat sześćdziesiątych Cyniczna i brutalna chińska rewolucja kulturalna Kończy się po kilku latach dyskretną, ale zdecydowaną kontrrewolucją W przeciągu jednego pokolenia Chiny przestały być globalnym pariasem — biednym, przeludnionym krajem taczek i rowerów Osiągnęły to o własnych siłach i uzyskały pozycję, z której mogą sięgać po globalną dominację Infantylna i ukwiecona rewolucja kulturalna Zachodu Wygrała! Jej aktywiści z odbyli, jak zapowiadali, „długi marsz” poprzez instytucje Padają ostatnie bastiony drobnomieszczańskiej moralności i wartości chrześcijańskich Podcięto korzenie dawnej potęgi i witalności Zachodu Narzucające się analogie z upadkiem Cesarstwa Rzymskiego Zmiana od Ortegi y Gasseta, przełomowy moment jw

Punkt widzenia na rozwój UE Idea założycielska: uniknąć wojen, bazując na wspólnych wartościach Misja: łagodzić współzawodnictwo przez współpracę i solidarność Historyczny sukces: wspaniałe owoce, których wciąż korzystamy Zaskoczenie: wrogie przejęcie idei założycielskich. Modyfikacje Kapitulacja wobec ruchów jednej sprawy Budowanie wpływów na oportunistycznych obietnicach (niespójne, niemożliwe) Regres od współpracy do konkurencji. Uprzywilejowanie kapitału ludzkiego kosztem społecznego Zarysowujący się dryft w stronę koncertu wielkich mocarstw Zdecydowana odmowa historycznych nawet odniesień do wartości chrześcijańskich Zanikająca atrakcyjność aksjologiczna Unii Musi zdobywać poparcie rozdając stanowiska i dotacje Przyciąga ludzi z całego świata, ale nie potrafi zrobić z nich obywateli Chybiony utylitaryzm – stagnacja, niepokój, brak pomysłów

Co z Europą w III dekadzie XXI w? Atlantyda czy Utopia? Atlantyda: kraj wielkiej cywilizacji, zatopiony przez małość jego mieszkańców Utopia: ukryta we mgłach kraina sensu i radości Jak zdążyć przepłynąć z tej pierwszej na tę drugą? gdy do dyspozycji jest tylko Titanic? Pułapka globalizacji – los Europy uzależniony od kontekstu globalnego Utrata inicjatywy strategicznej na rzecz ukrytych powiązań Trzy optymistyczne modele ewolucji kontekstu globalnego Niekoniecznie realistyczne

Dwie twarze globalizacji W krajach postchrześcijańskich umyka uwadze, że obecny kryzys nie jest kryzysem globalnym, tylko wewnętrznym. Wiele lekceważonych wcześniej krajów cieszy się właśnie okresem bezprecedensowego w nowożytnej historii rozkwitu ekonomicznego Obserwujemy: Przegraną Zachodu. Załamanie koncepcji: innowacje plus marketing za produkty realnej gospodarki Utrata renty kompetencyjnej Wygaszenie imperialistycznej woli walki Wygraną reszty świata (większości reszty; czy dołączają właśnie kraje arabskie?) Odblokowanie konwergencji Nieoczekiwaną sprawność modernizacyjną Nowa asertywność Generalnie należy liczyć się z uaktywnieniem granic wzrostu Zachodni model konsumpcji przy dostępnych dziś technologiach nie nadaje się do globalnego rozpowszechnienia Nie widać powodów, dla których Zachód miałby zachować na dłużej swoją uprzywilejowaną pozycję konsumpcyjną

3 Modele rozwoju kontekstu globalnego UE Model powrotu do normalności Perturbacje na rynkach finansowych wygasają Zachód spłaca długi Systemy emerytalne i inne instytucje państwa opiekuńczego stają się wypłacalne Procesy demograficzne przestają mieć znaczenie (?) Odradza się przewaga technologiczna i kompetencyjna Zachodu Utrzymanie uprzywilejowanego status quo w zakresie konsumpcji jest zapewnione Przy okazji, Polska szybko wyrównuje do najlepszych

3 Modele rozwoju kontekstu globalnego UE Model poszerzonej normalności Procesy przyśpieszonego rozwoju w dawnych krajach trzeciego świata okazują sie trwałe Ich kultura technologiczna i organizacyjna jest w stanie konkurować z Zachodnią Restartuje postęp technologiczny pokonując bariery wzrostu Do niespełna miliarda ludzi w kręgu wysokiej konsumpcji dołączają się kolejne 3-4 miliardy Zielone źródła energii i poczucie globalnego braterstwa narodów triumfują Nie ma katastrofy ekologicznej ani wojen o surowce

3 Modele rozwoju kontekstu globalnego UE Model przedefiniowanej normalności Nie da się utrzymać materialnego uprzywilejowania Zachodu w sytuacji kilkukrotnego wzrostu liczby kompetentnych konkurentów o zasoby Ziemi Brak technologii umożliwiających pokonanie energetycznych i środowiskowych barier rozwoju w skali globalnej Zablokowanie wzrostowej ścieżki rozwoju wymusza ewolucję postaw w stronę adoracji wartości raczej niż rzeczy Docelową normalność można by określić jako cywilizację czasu wolnego, w której kluczową rolę odgrywa „wystarczy” W Europie mógłby to być renesans średniowiecznego modelu sensownego życia na bazie nowoczesnej wiedzy i technologii Sensowna utopia?

W poszukiwaniu Utopii Symptomy ewolucji postaw? Peter Yastrow, znany strateg rynkowy, CNBC, 1.06.2011 Świat jest na krawędzi największego załamania finansowego w historii Wall Street pogubiła się z tym, co należy zrobić z chorą gospodarką Rezerwa Federalna wie o tym   Ad Broere, (Ending the Global Casino, 2010) Obecny system monetarny nie jest jedynie możliwym Możemy pożegnać się z „globalnym kasynem” i wybrać rozwiązanie, w którym pieniądz gra rolę pomocniczą Możemy wybrać gospodarkę, która inwestuje w lepszą przyszłość Nagroda to wysoka i stabilna jakość życia dla nas i naszych dzieci Wymaga kompletnej zmiany stosunku do pieniędzy i gospodarki Możliwe w tylko w kulturze eksperymentu…

Jak odtworzyć europejski dynamizm? Dobro przyszłych pokoleń uczynić ponownie priorytetem Przeprowadzić szereg niepopularnych zmian: Zrezygnować z praw nabytych kosztem dzieci Ograniczyć pole działania procedur Rozmontować mechanizmy unikania osobistej odpowiedzialności Otworzyć przestrzeń działań dla żywej inteligencji Uczciwie przedyskutować kwestie aksjologiczne Nie należy tłumić głosu większości Pokazać ekonomii jej właściwe miejsce w porządku ludzkich spraw Zarabianie na życie, to jeszcze nie życie Zreanimować kulturę eksperymentu w gospodarce i polityce Główna korzyść z emancypacji regionów Utrzymać europejską bazę różnorodności Główny argument za istnieniem państw narodowych Zaangażować europejczyków w europejski projekt Europa jako „wielki zbiorowy obowiązek”

Podsumowanie Europa rzeczywiście przypomina Titanica Ale nie mamy nic lepszego Sprawa europejska nie potrzebuje bigotów, potrzebuje gotowych do poświęceń akolitów Potrzebny jest eurorenesans Sytuacja wymaga euroheroizmu