NAJWSPANIALSZE ZABYTKI NASZYCH OKOLIC Dynów, Bachórz, Dylągowa , Pawłokoma, Dąbrówka Starzeńska, Harta

DYNÓW

Kościół pw. św. Wawrzyńca w Dynowie

Jest to jedna z najcenniejszych i najstarszych budowli sakralnych powstałych na Podkarpaciu i najcenniejszy zabytek Dynowa.   Murowany w stylu późnorenesansowym, wzniesiony został, w miejscu spalonego, początkiem XVII wieku. Wewnątrz można obejrzeć piękne późnorenesansowe sklepienie bogato zdobione sztukateriami. Barokowe wyposażenie wnętrza pochodzi z XVII i XVIII w. Na uwagę zasługuje ołtarz z XVIII-wiecznym wczesnobarokowym obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem zwaną Matką Boską Dynowską. Warto zobaczyć również ambonę barokową z XVIII wieku i rokokowy prospekt organowy, XVII wieczną drewnianą chrzcielnicę oraz epitafium inskrypcyjne Stanisława Wapowskiego. W południowo – zachodniej części zespołu kościoła parafialnego wznosi się XVIII – wieczna, późnobarokowa, murowana dzwonnica z kaplicą Św. Teresy. Dzwonnicę wieńczy dwukondygnacyjny hełm kryty blachą. Zarówno kościół p.w. Św. Wawrzyńca, jak i XVIII wieczna dzwonnica otoczone są murem. Od południa, w linii ogrodzenia usytuowana jest XVII wieczna, późnorenesansowa i uzupełniona w końcu XIX wieku brama prowadząca na dziedziniec kościelny. Murowana brama, wybudowana w formie trójosiowego łuku triumfalnego o trzech przejściach zamkniętych półkoliście, z których środkowe jest szersze i wyższe, ozdobiona jest dekoracjami stiukowymi. Na bramie, po bokach wejścia środkowego można podziwiać ustawione na postumentach posągi aniołów pochodzące z okresu przebudowy bramy tj. z 1894 roku. Z kolei w płycinach ścian widnieją sztukateryjne dekoracje z motywami roślinnymi i główkami puttów. Na dziedzińcu kościoła stoi pomnik papieża Jana Pawła II.

Pomnik króla Władysława Jagiełły

Pomnik króla Władysława Jagiełły wznosi się  w północno-wschodniej części Rynku. Wybudowany został przez społeczeństwo Dynowa w 1910 r. dla uczczenia pięćsetnej rocznicy bitwy pod Grunwaldem.  Pomnik składa się z rzeźby postaci króla Władysława Jagiełły, betonowego cokołu i murowanej podstawy. Postać króla Jagiełły to rzeźba wykonana w wapieniu pińczowskim przez M. Korala w krakowskiej firmie Fischer. Na pomniku widnieje inskrypcja: „Wielkiemu królowi Władysławowi Jagielle – Miasto Dynów”. Pomnik okolony jest ogrodzeniem wykonanym z elementów kowalskich. Obchody w 1910 r. pięćsetnej rocznicy bitwy pod Grunwaldem były szczególnym wydarzeniem w dziejach Dynowa. Władze miasta i działające w nim organizacje rocznicę tę postanowiły szczególnie uczcić. Centralnym punktem obchodów  było odsłonięcie w rynku pomnika Władysława Jagiełły. Odbyła się olbrzymia manifestacja mieszczan w uroczystych, tradycyjnych strojach ludowych. W tej podniosłej uroczystości wzięła udział także orkiestra strażacka oraz Towarzystwo "Sokół". Pomnik przetrwał okres okupacji jedynie dlatego, że jesienią 1939 r. tablicę z napisem "Wielkiemu królowi Władysławowi Jagielle miasto Dynów" zatarto zaprawą, a o pomniku mówiono, że przedstawia świętego Władysława W 2007 r. Miasto Dynów przeprowadziło gruntowną renowację pomnika wraz z tablicą inskrypcyjną i ogrodzeniem zgodnie z wytycznymi konserwatorskimi. Postać króla w wyniku renowacji odzyskała naturalny kolor wapienia. Tablica inskrypcyjna, która wykonana jest z marmuru, w poprzednich latach zamalowana została farbami olejnymi, po oczyszczeniu , wyszlifowaniu i odtworzeniu złotej inskrypcji, odzyskała pierwotny urok. Obecnie pięknie odnowiony pomnik króla Władysława Jagiełły usytuowany w centrum miasta na dynowskim Rynku jest dumą mieszkańców i atrakcją turystyczną miasta. W roku 2010 r. minęło 100 lat od odsłonięcia pomnika króla Władysława Jagiełły na dynowskim rynku.

Zabytkowy dworzec kolejki wąskotorowej na linii Przeworsk – Dynów

Koncepcja budowy kolei powstała w okresie cesarstwa austro-węgierskiego, a staranie o rozpoczęcie budowy kolei zapoczątkowali ówcześni właściciele ziemscy w 1894 r. hrabiowie  Scypior z Łopuszki Wielkiej i Skrzyński z Bachórza. Po zbudowaniu przez księcia Lubomirskiego w Przeworsku cukrowni "Przeworsk" zasadniczym celem funkcjonowania kolei było dostarczanie buraków do cukrowni oraz przewóz z ziemi brzozowskiej płodów rolnych, drewna, żwiru i kamienia. Rozpoczęcie budowy kolei nastąpiło w 1900 r. W pierwszej kolejności oddano do użytku 44 km linii oraz 6 budynków stacyjnych i mieszkalnych, a także warsztaty w Przeworsku. Całkowite oddanie do eksploatacji i oficjalne otwarcie całej 46 km linii wraz z budynkami i parowozownią zwrotną w Dynowie nastąpiło w 1904 r. Pierwszym właścicielem kolei było Małopolskie Towarzystwo SA we Lwowie, a po pierwszej wojnie światowej kolej przejęła PKP. Linia kolei bierze początek na styku z koleją normalnotorową w Przeworsku i przebiega piękną doliną rzeki Mleczki przecinając ją w trzech miejscach oraz Pogórza Dynowskiego do malowniczej doliny Sanu. Ziemia Przeworska z Pogórzem Dynowskim połączona jest tunelem o długości 602 m, znajdującym się pod 30 m warstwą ziemi. Tunel znajduje się w miejscowości Szklary. Zespół stacji kolejowej w Dynowie składa się z budynku dworca (1887 r.), budynku dawnego zarządu kolei wąskotorowej (1887 r. – obecnie budynek mieszkalny), magazynu, zieleni zachowanej w obrębie stacji (szpaler lip), urządzeń technicznych oraz współcześnie wybudowanej lokomotywowni. Przylegający od południa parterowy budynek mieszczący poczekalnię posiada od strony torów podcień wsparty na trzech ozdobnych, drewnianych słupach. Kolejka Wąskotorowa Mały Expres Pogórzanin kursująca na trasie  Przeworsk - Dynów jest jedną z zaledwie kilku obecnie czynnych w Polsce kolei wąskotorowych. Wycieczka tą niezwykłą ciuchcią umożliwia poznanie działającego od ponad 100 lat systemu kolejowego. Dworzec  w Dynowie jest najbardziej reprezentacyjnym budynkiem stacyjnym na całej trasie kolejki, wzbogaconym dodatkowo w zabytkową lokomotywę. W 1991 roku Przeworska Kolej Dojazdowa została wpisana do rejestru zabytków.

Cmentarz rzymsko – katolicki z pocz. XIX w. wraz z kaplicą z 1829 r.

Pierwszy, jakże cenny i licznie odwiedzany przez ludność żydowską cmentarz mieści się przy ul. Piłsudskiego, gdzie w ohelu spoczywają członkowie dynastii cadyków dynowskich: Cwi Elimelech Szapira, jego syn Dawid z Dynowa oraz wnuk Izajasz Naftali. Z kolei przy ul. Karolówka mieści się drugi, równie cenny cmentarz żydowski upamiętniający mord ludności żydowskiej, jaki miał miejsce w lesie zwanym Żurawiec w czasie II wojny światowej. Do dnia dzisiejszego na tym cmentarzu znajduje się pomnik postawiony ku czci pomordowanych Żydów i W samym sercu starego, dynowskiego cmentarza znajduje się kaplica cmentarna wzniesiona w 1829 roku, będąca jednym z cenniejszych zabytków miasta. Kaplica ta jest jednokondygnacyjną z trójbocznie zamkniętym prezbiterium budowlą. W narożach fasady i ścian bocznych można podziwiać pilastry, ponad którymi widnieją wieżyczki nakryte daszkiem. Elewacje tej kaplicy dekorowane są detalem neoromańskim złożonym z fryzów ząbkowych i arkadkowych.  Obok kaplicy znajduje się pochodzący z I połowy XIX w. grobowiec rodziny Trzecieskich herbu Strzemię. Trzeciescy zarządzali Dynowem od końca XVIII w. aż do 1944 r. Grobowiec w stylu klasycystycznym na podstawie trójkątnej wybudowany został na polecenie Jakuba Trzecieskiego.  W krypcie grobowej pochowanych jest dziewięciu członków rodu Trzecieskich.  W 2009 r. grobowiec został odnowiony dzięki staraniom Towarzystwa Przyjaciół Dynowa. W sąsiedztwie kaplicy znajduje się również grobowiec Jana Rudricha i Marianny z Okołowiczów, grób księdza Gabriela Sałustowicza, grób powstańca styczniowego oraz wiele innych nagrobków z rzeźbą figuralną kamienną, obelisków, nagrobków z krzyżami kutymi w żelazie, a także odlanymi z żeliwa, posiadających ogromne wartości zabytkowe i historyczne. Natomiast w samej kaplicy cmentarnej spoczywa ciało proboszcza księdza Józefa Ożoga. Dwa cmentarze żydowskie (kirkuty) przy ul. Piłsudskiego (ohel cadyków: Cwi Elimelecha Szapiry i jego synów) oraz przy ul. Karolówka (z kilkoma zachowanymi nagrobkami) Na terenie Dynowa zachowały się również pozostałości po dwóch cmentarzach żydowskich (kirkutach), łączących obecnie kultury dwóch narodów. kilka zachowanych nagrobków.

Liczne urokliwe dynowskie kapliczki, figury i krzyże

O bogatej kulturze religijnej mieszkańców Dynowa świadczą liczne kapliczki, figury i przydrożne krzyże. Ta mała architektura jest charakterystycznym elementem krajobrazu wsi i miasteczek Polski południowo – wschodniej. Wśród kapliczek, jakie zachowały się na terenie miasta dominują przede wszystkim kapliczki domkowe, słupkowe, a także wnękowe i jedna szafkowa. Kapliczki domkowe, jakie zachowały się na naszym terenie to często rozbudowane małe świątynie murowane z kamienia i cegły o prostej formie graniastosłupów wybudowane na planie prostokąta z wnęką na frontowej ścianie, nakryte dwuspadowymi daszkami. Z kolei kapliczki słupowe bywają w głównej mierze kamienne lub kamienno – murowane. Niniejsze obiekty kultu religijnego pochodzą głównie z końca XIX i początku XX wieku, a powstanie najstarszej dynowskiej kapliczki umiejscowionej przy ul. Piłsudskiego 9 datuje się nawet na 2 połowę XVIII wieku. Każda z nich wiąże się z jakimś wydarzeniem i ma swoją historię, jak np. kapliczka ufundowana przez właściciela młyna nad drogą, w miejscu gdzie straszyło. Oprócz wcześniej przedstawionych kapliczek liczną grupę stanowią również przydrożne krzyże i figury, stare oraz współczesne, stawiane w miejscu dawnego zniszczonego obiektu. W Dynowie głównie występują krzyże drewniane, metalowe, kamienne oraz betonowe. Najwięcej kapliczek, przydrożnych krzyży i figur zlokalizowanych jest przy ulicy Piłsudskiego, na Przedmieściu Dynowskim  przy ulicy Sikorskiego, na terenach położonych przy ulicy Bartkówka oraz na obszarze dawnych przysiółków tj.: Karolówka, Zarzeki, Siódmówka  i Wuśki.

Rynek- ,,Planty’’

Centrum miasta Dynowa stanowi Rynek  z  zachowanym średniowiecznym, urbanistycznym układem ulic z niego wychodzących. Rynek miasta wraz z pomnikiem Jagiełły położony jest w obrębie pozostałości fortyfikacji miejskich i zamkowych wpisanych do rejestru zabytków. Zasadniczy układ urbanistyczny otrzymał Dynów na początku XV w. w rezultacie lokacji na prawie magdeburskim. Miasto zostało rozplanowane i rozmierzone na obszarze  nadsańskiego wzniesienia równoległego do biegu Sanu. Centrum prawie regularnego układu miejskiego stanowił prostokątny rynek. Czworobok miasta od strony północno – zachodniej zamykał kościół św. Wawrzyńca, a od północnego wschodu zamek postawiony przez Kmitów na wyniosłym cyplu w miejscu dawnego grodziska. Liczne pożary miasta i zniszczenia spowodowane najazdami tatarskimi oraz wojnami z drugiej połowy XVIII w. spowodowały niekontrolowany handel placami, domami i gruntami, co pociągnęło za sobą zmiany w dotychczasowym podziale  i wielkości placów. Po wojnach z pocz. XVIII w. w drewnianej zabudowie Dynowa pojawiają się pierwsze, parterowe jeszcze domy murowane. Lata wojen z drugiej połowy XVII i pierwszej XVIII w. przyniosły poważne straty w zabudowie, nie ominęły miasta najazdy i przemarsze wojsk szwedzkich, siedmiogrodzkich i rosyjskich. Brak materiałów źródłowych nie pozwala na charakterystykę zabudowy Dynowa w tym czasie. Ciekawy opis rynku w okresie międzywojennym przedstawia w monografii „Dynów – studia z dziejów miasta” M. Krasnopolski w pracy pt. „Dynów w okresie międzywojennym”.  

Rynek w starej fotografii

BACHÓRZ

Grobowiec Skrzyńskich w ,,Dębinie’’

Kaplica Skrzyńskich z końca XIX w znajduję się w tzw Kaplica Skrzyńskich z końca XIX w znajduję się w tzw. Dębinie ozdobiona krzyżem i statuą Matki Boskiej.Nad drzwiami wejściowymi znajduje się herb Skrzyńskich

Dworek Skrzyńskich

Pozostałości PGR-u w Bachórzu

Zabytkowy zespół dworski z pierwszej połowy XIX w Zabytkowy zespół dworski z pierwszej połowy XIX w. W jego skład wchodzi klasyczny dwór, dwie murowane oficyny oraz stajnia i owczarnia. Dwór otoczony jest parkiem krajobrazowym z 1835r. Zachowały się fragmenty alejek, starodrzew i miejsca po stawach. Przed pierwsza wojną światową we dworze istniała bogata biblioteka, znajdowały się cenne obrazy m.in. Bacciarellego. W 1915 dwór został obrabowany i spalony przez Rosjan. W 1963 zrujnowany budynek został odbudowany jednak nie w swoim pierwotnym wyglądzie

Pozostałości parku dworskiego

Kościół w Bachórzu pw. Św. Wojciecha

Kościół został wybudowany w 1872 -73 z fundacji Wandy Ostrowskiej Kościół został wybudowany w 1872 -73 z fundacji Wandy Ostrowskiej. Jednonawowy, murowany, na cokole ciosowym. Dach kryty blachą. Zwięczony jest sygnaturką z napisem ,,Anno Domini 1570’’. Wnętrze ozdobione jest współczesną polichromią wykonaną w 1966 przez artystów z Krakowa Irenę Józefa Palko. Obok murowana dzwonnica z końca XIX w oraz murowana plebania z początku XX w.

DĄBRÓWKA STARZEŃSKA

Ruiny zamku

Zamek został zbudowany na miejscu dawnego kasztelu siedziby Kmitów Zamek został zbudowany na miejscu dawnego kasztelu siedziby Kmitów. Wg przekazu zamek wybudowała królowa Bona dla wojewody Firleja. Zamek murowany był z kamienia i cegły. Złożony był na rzucie zbliżonym do kwadratu. Na narożnikach znajdowały się cztery niskie baszty. Wzdłuż murku od strony zachodniej i południowej usytuowane były zabudowania. W trakcie południowym mieściła się sklepiona brama wjazdowa. Całość była otoczona nasypem i fosą.

HARTA

Orzeł

PAWŁOKOMA

Cmentarz ukraiński

Cmentarz ukraiński znajdujący się po drugiej stronie drogi, za kościołem, z pomnikiem upamiętniającym ukraińskie ofiary wydarzeń z marca 1945 r. W 2006 r. w ceremonii odsłonięcia pomnika uczestniczyli prezydenci Polski, Lech Kaczyński i Ukrainy, Wiktor Juszczenko.

Dziękujemy za uwagę!

IWONA  ANETA TWARDAK kl. I b