Stan i perspektywy spó ł dzielczo ś ci wiejskiej w Polsce Rolnicy-spółdzielcy o swoich spółdzielniach i spółdzielczości w Polsce Raport z badań ankietowych

Cele badania Czy rolnicy chcą być spółdzielcami? (czy zasadne jest pytać o to rolników-spółdzielców?) Jak postrzegają spółdzielnie (w kategoriach ekonomicznych, czy społecznych)?

Cele badania 1.Cele spółdzielni 2.Motywy wstąpienia do spółdzielni 3.Czy spółdzielnie pełnią funkcje pozaekonomiczne? 4.Kto wpływa na rozwój spółdzielni (władze, członkowie, zewnętrzne czynniki) 4a. Ocena prac władz 4b. Ocena aktywności członków 4c. Własna aktywności i plany na przyszłość 4d. Źródła wiedzy o spółdzielczości

Cele badania 5.Wpływ spółdzielni na rozwój przedsiębiorczości wiejskiej 6.Ocena idei spółdzielczości 7.Czy rolnicy zainteresowani wstępowaniem do (zakładaniem) spółdzielni? 8.Bariery rozwoju spółdzielczości

Charakterystyka badanych w % (analiza 210 z 246) kobiety45,6 wiek: do 35 lat lat lat powyżej 55 lat 20,5 18,0 30,2 31,3 wykształcenie: podstawowe zasadnicze średnie powyżej średniego wykształcenie rolnicze 5,4 (16) 29,7 (29) 43,4 (36) 21,5 (19) 56,6 nie wykonuje dodatkowej pracy własna firma poza rolnictwem 65,0 10,8 powierzchnia gospodarstw w ha: do 10 ha powyżej 50 ha 36,7 13,1

Charakterystyka badanych w % (analiza 210 z 246) należy do więcej niż jednej spółdzielni17,2 lata wstąpienia do (pierwszej) spółdzielni: do 1989 (starzy) lata (przedakcesyjni) po 2003 (poakcesyjni) 34,9 39,7 25,4

Najważniejsze cele spółdzielni i motywy rolników Cele spółdzielni%Motywy przystąpienia do spółdzielni % 1. Zapewnienie stabilnej pozycji gospodarstw członków spółdzielni na rynku produktów rolnych 75,4 1. Chęć zwiększenia dochodów gospodarstwa 50,3 2. Zwiększenie dochodów gospodarstwa członków spółdzielni 73,5 2. Chęć zapewnienia stabilnej pozycji gospodarstwa na rynku 50,0 3. Organizacja współpracy rolników w sferze produkcji rolnej 56,5 3. Chęć wspólnego działania z innymi rolnikami w sferze produkcji rolnej 28,1 4. Organizacja współpracy rolników w sferze społeczno- kulturalnej 33,1 4. Chęć wspólnego działania z innymi rolnikami w sferze społeczno-kulturalnej 25,6 5. Organizacja współpracy rolników w innych sferach gospodarczych (poza sferą produkcji rolnej) 27,2 5. Chęć wspólnego działania z innymi rolnikami w innych sferach gospodarki (poza sferą produkcji rolnej) 22,8

Najważniejsza korzyść z członkostwa w spółdzielni (%) Korzyści indywidualne o charakterze ekonomiczno-finansowym (opisywane w kategoriach własnego gospodarstwa lub własnej pozycji finansowej 62,0 Korzyści wynikające ze współpracy w sferze gospodarczej 26,0 Korzyści wynikające z aktywności w sferze społeczno-kulturalnej 12,0

Aktywność pozaekonomiczna spółdzielni i uczestnictwo spółdzielców w ostatnich pięciu latach Forma działalności: Spółdzielnia (%)Spółdzielcy (%) 1. festyny, dożynki 51,941,4 2. kursy i szkolenia dla dorosłych 41,431,9 3. promocyjne imprezy plenerowe 35,228,6 4. zorganizowany wypoczynek 19,013,3 5. zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży 17,611,4 6. świetlice dla dzieci i młodzieży 9,08,1 7. czytelnie, biblioteki 5, kluby 3,81,9

Aktywność rolników-spółdzielców w ostatnich pięciu latach Formy aktywności: Tak, więcej niż jeden raz Tak, jeden raz 1. Uczestnictwo w Walnym Zgromadzeniu spółdzielni lub w zebraniu grupy członkowskiej 52,417,5 2. Uczestnictwo w przedsięwzięciach społeczno- kulturalnych spółdzielni 23,422,9 3. Uczestnictwo w przedsięwzięciach gospodarczych spółdzielni 17,210,9 4. Kandydowanie do organów spółdzielni 10,717,4

Źródła wiedzy o spółdzielczości Źródło wiedzy: Korzystam częstoKorzystam czasami 1. Doradcy ODR 42,635,8 2. Czasopisma i gazety 41,037,1 3. Internet 37,439,2 4. Kursy i szkolenia 32,037,8 5. Władze i pracownicy spółdzielni 23,438,0 6. Rodzina i znajomi 13,734,9 7. Ustawa "Prawo spółdzielcze" 9,826,8

Plany na przyszłość związane z członkostwem 1. Planuje zwiększyć swoją aktywność (kandydować do władz spółdzielni, podjąć dodatkowe zadania w spółdzielni, ale nie kandydować do władz, wstąpić do kolejnej spółdzielni ) 25,1 2. Nie planuje żadnych zmian 42,4 3. Planuje wystąpić ze spółdzielni 3,1 4. Trudno powiedzieć 29,3

Czynniki mające decydujący wpływ na rozwój spółdzielni (%) 1. odpowiednie zarządzanie przez władze spółdzielni 68,9 2. zapotrzebowanie rynku na usługi i produkty spółdzielni 57,3 3. pomoc finansowa ze środków Unii Europejskiej 56,4 4. chęć rolników do współpracy 54,3 5. atrakcyjność spółdzielczej formy działalności gospodarczej dla rolników 48,2 6. umiejętność współpracy rolników 47,5

Czynniki mające decydujący wpływ na rozwój spółdzielni – ocena pracy władz i aktywności spółdzielców Ocena pracy władz i aktywności spółdzielców (średnia 1-5; oceny bardzo złe i złe) 1.Ocena prac Zarządu 2.Ocena prac Rady Nadzorczej 3.Ocena aktywności spółdzielców 3,75 (6,7%) 3,74 (6,7%) 2,95 (26,2%)

Formy wpływu spółdzielni na rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich Spółdzielnie: Zgadzam się (zdecydowanie się zgadzam) 1. tworzą warunki do rozwoju produkcji rolniczej poprzez organizację skupu produktów rolnych 79,8 (50,8) 2. zapewniają dostęp do usług i środków do produkcji rolnej75,8 (36,6) 3. dają większe szanse na otrzymanie środków pomocowych z Unii Europejskiej 72,9 (45,7) 4. dają zatrudnienie poprzez utrzymanie i tworzenie nowych miejsc pracy 69,4 (35,5) 5. tworzą warunki do wspólnej działalności rolników, która dzięki współpracy jest bardziej konkurencyjna 66,7 (38,9) 6. zachęcają rolników do aktywności poprzez pokazywanie dobrych przykładów 63,8 (37,4) 7. upowszechniają wiedzę rolniczą i ekonomiczną63,6 (35,4)

Ocena idei przedsiębiorczości (%) 1. Bardzo dobra – zdecydowanie należy ją rozwijać, gdyż spółdzielnie przynoszą wiele korzyści wszystkim jej członkom 25,3 2. Dobra – raczej należy ją rozwijać, gdyż większość spółdzielni przynosi korzyści swoim członkom 30,4 3. Średnia – nie należy jakoś szczególnie jej rozwijać, gdyż spółdzielnie równie często przynoszą swoim członkom korzyści, jak i straty 30,4 4. Raczej zła – raczej należałoby zlikwidować większość spółdzielni, gdyż przynoszą one korzyści tylko nielicznym, kosztem większości członków 7,2 5. Bardzo zła - zdecydowanie należy zlikwidować wszelkie spółdzielnie, gdyż profity czerpią tylko ich władze, a szeregowi spółdzielcy ponoszą same straty 2,1 6. Trudno powiedzieć 4,6

Czy rolnicy są chętni do wstępowania do spółdzielni? (%) 1. Zdecydowanie tak 4,4 2. Raczej tak 34,5 3. Raczej nie 47,8 4. Zdecydowanie nie 6,4 5. Nie mam zdania 6,9

Bariery rozwoju spółdzielczości w Polsce 1. biurokracja i zawiłe przepisy prawne 80,7 2. brak lokalnych liderów, którzy utworzyliby spółdzielnię 61,0 3. brak środków finansowych na założenie spółdzielni 60,0 4. słabe wsparcie lub brak wsparcia dla spółdzielczości ze strony władz lokalnych 58,4 5. niechęć rolników do podejmowania wspólnych działań 56,6 6. ogólny brak zaufania Polaków do innych ludzi 53,8 7. brak wiedzy na temat form i zasad wspólnego gospodarowania 48,1 8. negatywne przykłady historyczne 43,8 9. brak dobrych przykładów, które pokazywałyby efektywność spółdzielczości 39,4

Podsumowanie 1.Rolnicy-spółdzielców (kapitał kulturowy): -tak kobiety, jak mężczyźni -przeważają osoby powyżej 45 lat, ale młodsi (do 45 lat) stanowią 40% -dobrze wykształceni – co najmniej średnie wykształcenie ma prawie dwie trzecie, a ponad połowa wykształcenie rolnicze -trzy czwarte pracuje „na swoim”, a dwie trzecie tylko jako rolnicy -raczej posiadają gospodarstwa średnie (połowa ha) i małe (ponad jedna trzecia – do 10 ha) -mają różny staż spółdzielczy i różne doświadczenie (są wśród nich spółdzielcy „starzy”, „przedakcesyjni ” i „poakcesyjni”

Podsumowanie 2. Cele spółdzielni, motywy wstąpienia do spółdzielni, korzyści uzyskane dzięki członkostwu definiują przede wszystkim w kategoriach ekonomicznych, sfera pozaekonomiczna ma dla nich znaczenie drugorzędne 3.Zmieniły się formy aktywności pozaekonomicznej spółdzielni – ze stałych, całorocznych na okresowe lub jednorazowe 4. Podstawową formą aktywności spółdzielców jest udział w Zgromadzeniu Walnym spółdzielni, inne, tak w przedsięwzięciach gospodarczych i społeczno- kulturalnych są rzadkie 5.Tylko mniejszość spółdzielców (około 20%) byłaby chętna bardziej się zaktywizować

Podsumowanie 6. Poszukują różnych źródeł wiedzy o spółdzielczości, ale przede wszystkim poszukują informacji konkretnych i fachowych (u doradców ODR, w czasopismach i internecie) 7.Rozwój spółdzielni uzależniają tak od pracy władz, jak postaw spółdzielców i sytuacji gospodarczo- politycznej, wskazując jednak w pierwszej kolejności na władzę i sytuację gospodarczo- polityczną (rynek, pomoc finansowa z UE) 8.Oceniają lepiej prace władz spółdzielni niż aktywność spółdzielców, dając tym pierwszym ocenę dostateczną z plusem, a tym drugim słaby dostateczny

Podsumowanie 10.Dostrzegają: -istotny wpływ spółdzielni na rozwój przedsiębiorczości w społecznościach wiejskich -ponad połowa ocenia pozytywnie ideę spółdzielczości -jednak ponad połowa uznaje też, że rolnicy nie są chętni wstępować do spółdzielni

Podsumowanie 11. Zauważając czynnik świadomościowych (niechęć do współpracy i brak zaufania wynikające z negatywnych doświadczeń historycznych), najistotniejsze bariery rozwoju spółdzielczości w Polsce lokują jednak w sferze: -edukacyjnej (niezrozumiałość przepisów), -politycznej (biurokracja, brak wsparcia ze strony władz lokalnych), -finansowej (brak środków na inwestycje) - i społecznej (brak liderów wśród rolników)

Podsumowanie Wydaje się, że najlepszym sposobem na rozwój idei spółdzielczości na obszarach wiejskich jest kompleksowe i systematyczne działanie o charakterze edukacyjno-politycznym: 1. powrót na różnych szczeblach nauczania rolniczego do edukacji na temat spółdzielczości 2. wyszukiwanie, szkolenie i wspomaganie młodych lokalnych liderów gospodarczych (rolników), którzy mogą "zarazić swoim pomysłem na spółdzielczość" innych. Jak się wydaje, wśród obecnych spółdzielców-rolników wielu takich już jest i należy ich wspomóc.

Dzi ę kuj ę za uwag ę