Ludzkość wymyśliła dwie doniosłe rzeczy na świecie. Najmądrzejszą rzecz - książkę i najgłupszą - wojnę! Mieczysław Kotarbiński ( polski malarz i grafik )

Historia ksiązki w Polsce Prezentację multimedialną opracowały : Danuta Kozłowska i Jolanta Jurkowska – Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka – Filia w Dębicy

o wytwarzaniu książki rękopiśmiennej w Polsce średniowiecznej. Nie wiele wiemy o wytwarzaniu książki rękopiśmiennej w Polsce średniowiecznej. Niektórzy badacze nawet wątpią, czy w tym okresie w ogóle istniały w naszym kraju jakiekolwiek skryptoria.

Skryptorium (łac. scribere – pisać) – w średniowieczu terminem tym określano pulpit do pisania i czytania oraz całość warsztatu pisarskiego. W klasztorze – pomieszczenie, w którym przepisywano ręcznie księgi. Zakonników zajmujących się rękopiśmiennictwem nazywano skryptorami lub skrybami.

Chrzest Polski Decydującym momentem w rozwoju pismiennictwa było przyjęcie przez Mieszka I jego dwór w 966 r. religii chrześcijańskiej według obrządku łacińskiego przez co Polska dostała się w orbitę wpływów kultury zachodniej .

Pierwsze księgi zostały do Polski przywiezione przez duchownych przybyłych z Czech w orszaku Dąbrówki. W tym czasie znajomość pisania i czytania na terenie Polski była zjawiskiem zupełnie wyjątkowym. Posiadali tę umiejętność tylko obcokrajowcy, przebywający tutaj np. w celach misyjnych oraz ich uczniowie należący również do stanu duchownego.

Dlatego tez, jeśli istniały wówczas warsztaty pisarskie, to podobnie jak w całej Europie, mieściły się one w klasztorach mi.in. benedyktyńskich, które znajdowały się w Tyńcu, Łysej Górze, Lubinie, na Św. Krzyżu i Trzemesznie.

Klasztor w Tyńcu – zdjęcie archiwalne

Oprócz działalności, Rozległe stosunki dyplomatyczne jaką w zakresie wytwarzania książki rozwijały klasztory i biskupstwa, takie jak: Gniezno, Poznań, Płock, Kraków, Kołobrzeg i Wrocław, wybitną rolę odegrał również dwór książęcy. Rozległe stosunki dyplomatyczne i personalne rodziny piastowskiej z Zachodem, liczne poselstwa do Czech, Węgier, Rzymu i na dwór cesarzy niemieckich ułatwiały import książki.

Pierwsze księgi Cenne księgi sprowadzane były do Polski za pośrednictwem księżniczek zachodnich, które tu przybywały jako żony Piastów.

Pierwszych książek było bardzo mało dlatego były bardzo drogie. Stanowiły własność królów, książąt i bogatych duchownych. Z chwilą powstania w 1364 roku pierwszego polskiego uniwersytetu, Akademii Krakowskiej zaistniała potrzeba przygotowania większej ilości książek dla studentów zwanych wówczas żakami. W tym samym roku, król polski Kazimierz Wielki, nadał prawa pierwszym handlarzom książek, którzy przepisywali, wypożyczali i sprzedawali studentom potrzebne do nauki teksty.

Nie zachowały się jednak do naszych czasów najwcześniejsze rękopisy, które zgromadzili pierwsi Piastowie, ponieważ zginęły w zamieszkach, jakie rozpętały się po śmierci Mieszka II (1034 r.) i w czasie najazdu Brzetysława czeskiego w 1038 r.

Zabytki rękopiśmienne obcego pochodzenia   Kodeks Gertrudy Sakramentarz tyniecki Ewangeliarz emmeramski Kodeks pułtuski

Sakramentarz tyniecki Najstarszy z zachowanych w Polsce, iluminowanych, rękopiśmiennych kodeksów liturgicznych o wymiarach 28,5 x 22,5 cm liczący 234 karty. Wybitne dzieło szkoły kolońskiej z ok. 1060/1080 r. Związane z Opactwem Benedyktynów w Tyńcu. Przywieziony  do Polski prawdopodobnie przez bpa krakowskiego Aarona z Brunwillare (opata benedyktyńskiego), co świadczy żywych kontaktach z krajami nadreńskimi oraz kulturą francuską.

Chrystus na tronie

Inicjał całostronicowy V Miniatura z Sakramentarza tynieckiego

Kodeks Gertrudy zwany również Modlitewnikiem Gertrudy, w literaturze zachodniej dominuje określenie Psałterz Egberta nie do końca dokładne, bowiem jest to nazwa głównego tekstu w kodeksie) – pergaminowy rękopis w formie kodeksu ( 239 mm × 187 mm), składającego się z 233 kart i zszytego w XI wieku. Jest przechowywany obecnie Friuli we Włoszech. Kodeks składa się z dwóch części: starszej — wykonanej dla arcybiskupa Trewiru Egberta w X wieku, i młodszej (z XI wieku — dla księżnej Gertrudy, córki króla Polski Mieszka II Lamberta i Rychezy. Psałterz zdobiony jest całostronicowymi miniaturami.

Miniatura z Chrystusem oraz Gertrudą i jej synem Jaropełkiem

Miniatura z Maternusem von Köln

Ewangeliarz emmeramski- Powstał w latach 1099-1106 lub 1106-1111 Ewangeliarz emmeramski- Powstał w latach 1099-1106 lub 1106-1111. Jedni uczeni określają ten ewangeliarz mianem Kodeksu Henryka IV, inni Kodeksem Henryka V. Wiążą one kodeks z osobą Henryka IV

Złoty kodeks pułtuski Ewangeliarz płocki Kodeks iluminowany, wywodzący się z czeskiej szkoły iluminatorsko-pismienniczej , rozwiniętej pod wpływem szkoły malarstwa miniaturowego w Ratyzbonie. Jest jednym z najpóźniejszych polskich zabytków średniowiecznych piśmiennictwa łacińskiego z końca XI wieku.

Strona z kodeksu

Zabytki polskie Bogurodzica Kazania świętokrzyskie Psałterz floriański Biblia Królowej Zofii Kodeks Baltazara Behema Graduał Olbrachta Psałterz puławski Mszał Erazma Ciołka

Kodeks Baltazara Behema

Powstał w 1505 roku, stanowiąc ważny dokument prawny i gospodarczo-kulturalny. Autor rękopisu (notariusz miejski) Baltazar Behem, zamieścił w nim przywileje i statuty miasta Krakowa oraz ustawy cechowe. Dzieło swe ofiarował tamtejszej radzie miejskiej, prawdopodobnie ubiegając się o stanowisko rajcy. W tym celu na obu stronach tytułowych dzieła, umieścił nazwiska szanowanych mieszczan, by sobie ich pozyskać.

Psałterz Floriański psałterz pochodzący z końca XIV wieku. Bywa także zwany Psałterzem Jadwigi; jego nazwa pochodzi od miejscowości w Austrii – Sankt Florian. Obecnie znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie.

Z genezą tego dzieła wiąże się wiele zagadek. Liczne miniatury i inicjały wskazują, iż był przeznaczony dla kogoś z rodziny królewskiej. Najprawdopodobniej dla kobiety z rodu Andegawenów, Małgorzaty, Marii lub Jadwigi. Przyjmuje się, że był sporządzony na potrzeby królowej Jadwigi.

Bogurodzica "Bogurodzica" jest polską pieśnią narodowo-religijną, pierwszą tego rodzaju w języku polskim. Jest utworem anonimowym. Przez długi czas miała charakter hymnu narodowego i takiż zachowała aż do XVI wieku. To arcydzieło średniowiecznej poezji polskiej.

Treść z 1407 roku Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja, U twego syna Gospodzina Matko zwolena, Maryja! Zyszczy nam, spu<ś>ci nam.  Kyrieleison. Twego dziela Krzciciela, bożycze, Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze. Słysz modlitwę, jąż nosimy, A dać raczy, jegoż prosimy: A na świecie zbożny pobyt, Po żywocie rajski przebyt.  Kyrieleison.

Rękopis z roku 1407

Kazania świętokrzyskie to jeden z najcenniejszych zabytków polskiego średniowiecza. Do naszych czasów dochował się w postaci 18 pergaminowych pasków pochodzących z czterech kart obszerniejszego rękopisu, wykorzystanych wtórnie przez introligatora do oprawy łacińskiego kodeksu z XV stulecia. Kodeks ów, spisany być może w klasztorze w Miechowie, znalazł się potem w bibliotece benedyktyńskiego klasztoru Św. Krzyża na Łysej Górze (stąd dzisiejsza nazwa kazań). Po powstaniu listopadowym rękopis został wywieziony do Petersburga, gdzie w roku 1890 odnalazł go Aleksander Brückner,

Najstarszy zabytek prozy polskiej (oprócz Bogurodzicy ) Podczas przeglądania kodeksu papierowego z XV wieku natrafił on na szereg wszytych w oprawę tego kodeksu pasków pergaminowych, zapisanych jakimś starym polskim pismem. Okazało się, że są to fragmenty średniowiecznego zbioru kazań polskich.

Kazania świętokrzyskie powróciły do Polski, w wyniku ustaleń traktatu ryskiego, w roku 1925 i włączone zostały, m.in. wraz z częścią zbioru Załuskich do narodowego księgozbioru. We wrześniu 1939 r. znalazły się wśród najcenniejszych obiektów ewakuowanych do Kanady, skąd po 20 latach wróciły do Biblioteki Narodowej w Warszawie. Pozostają własnością narodową.

Mszał Erazma Ciołka

Graduał Olbrachta to trzytomowy kodeks muzyczny w latach 1499-1500 ufundowany przez króla Jana Olbrachta, bibliofila i mecenasa sztuki, dla katedry wawelskiej.

Biblia Królowej Zofii Najstarszym polskim tłumaczeniem całości Starego Testamentu (a być może nawet całego Pisma świętego) jest tzw. Biblia królowej Zofii, zwana również Biblią szaroszpatacką - od węgierskiego Saros Patak, gdzie zabytek przechowywany był do roku 1939. Z dwóch tomów rękopisu zachował się jedynie pierwszy, kończący się na Księdze Hioba, oraz kilka pojedynczych kart z tomu drugiego. Przekład z łaciny powstał prawdopodobnie na zamówienie czwartej żony Władysława Jagiełły, Zofii, w latach 1453- 1461.

Biblia królowej Zofii - reprint

Gutenberg ur. ok. 1399, zm. 1468) – złotnik i drukarz moguncki, niemiecki rzemieślnik, twórca pierwszej przemysłowej metody druku na świecie. Początkowo stosował znane już wcześniej w Europie czcionki drewniane, z czasem opracował własną wersję czcionek metalowych (również znanych już w Europie), posługiwał się także czcionkami glinianymi. Skonstruował specjalny aparat do ich odlewania, w którym nowością było używanie wymiennych matryc. Zaprojektował również własną wersję prasy drukarskiej na wzór znanych już pras introligatorskich

Biblia Gutenberga

Około 30 lat po wydrukowaniu pierwszych stron przez Gutenberga jego wynalazek przywędrował do Polski. Przywieźli go tu przybysze z Niemiec - mistrzowie drukarscy, którzy najchętniej osiedlali się w Krakowie. Upowszechnienie w Europie papieru i druku, znacznie ułatwiło produkcję książek i obniżyło jej koszty.

Wygląd pierwszych drukarń

Początkowo książki drukowane były w języku łacińskim. Pierwszą drukowaną książką w Polsce był łaciński kalendarz astronomiczny na 1474 rok, a pierwszą drukowaną książką w języku polskim był modlitewnik "Raj Duszy" Biernata z Lublina wydrukowany w Krakowie w 1513 roku. (W rzeczywistości jednak pierwsza drukowana polska książka to opublikowana przez anonimowego autora w 1508 roku Historyja umęczenia Pana naszego Jezusa Chrystusa oraz bestselleru na skalę europejską „Marcina Miechowity traktat o obojgu Sarmacjach”.(Haller)

Najstarsze druki zwane inkunabułami miały wygląd pisma ręcznego, a wszelkie ozdoby, takie jak ilustracje, nagłówki rozdziałów i ich pierwsze litery, malowano ręcznie. Dopiero w XVI wieku, kiedy w Polsce nastąpił wielki rozwój kultury, literatury i sztuki, zwany odrodzeniem wzrosła produkcja książek. Od tej chwili zaczęły pojawiać się pierwsze dzieła w języku polskim takie jak: utwory Jana Kochanowskiego, Mikołaja Reja i Andrzeja Frycza Modrzewskiego - najsłynniejszych polskich pisarzy tamtych czasów.

Biblia D. Jakuba Wuyka

Na rozwój drukarstwa w Polsce miał także wpływ rozwój nauki i odkryć geograficznych. Zaczęły pojawiać się nowe wydawnictwa typu atlasy geograficzne, albumy z rycinami zwierząt i roślin. Z biegiem czasu w XVIII wieku wynaleziono nowy system ilustrowania książek za pomocą nowych farb drukarskich i nowego papieru. Farbę drukarską za pomocą specjalnej techniki nakładano na płytę kamienną i odbijano na papier. Taka odbitka nosi nazwę litografii.

Litografia technika graficzna zaliczana do druku płaskiego, gdzie rysunek przeznaczony do powielania wykonuje się na kamieniu litograficznym, także odbitki wykonane tą techniką. W klasycznej litografii rysunek nanosi się zatłuszczającą kredką lub tuszem litograficznym na kamień — gładko wypolerowany lub przetarty ostrym piaskiem, co daje efekt gruboziarnistej faktury na odbitce.

Kamień litograficzny pokryty rysunkiem

Prasa litograficzna

Starszą techniką był drzeworyt europejski Drzeworyt jest uznawany za najstarszą (obok kamieniorytu) technikę graficzną. Powstał w starożytności, był m.in. używany do druku (stemple) tkanin, najstarszym zachowanym okazem są tkaniny koptyjskie z VI w. W Europie w powszechne użycie wszedł w XIV wieku. Najstarszy datowany drzeworyt europejski pochodzi z 1424 roku i został odnaleziony w austriackim klasztorze Buxhein. Przed wynalezieniem czcionki drukarskiej w technice drzeworytniczej odbijano w średniowieczu całe książki — w tym samym klocku wycinano zarówno tekst, jak i ilustracje ( były to tzw. książki blokowe lub ksylograficzne ).

Czterech jeźdźców apokalipsy .Albrecht Durer-1497/8

Prawdziwej rewolucji w rozwoju książki dokonano w XIX wieku. Wynaleziono maszynę do odlewania czcionek, oraz maszynę pozwalającą na szybki druk, a grafikę zastąpiono fotografią. W tym samym czasie powstały pierwsze czasopisma i pierwsze książki dla dzieci. Coraz bardziej rozszerzała się działalność firm księgarskich.

II wojna światowa Dynamiczny rozwój drukarni przerwała druga wojna światowa, która wybuchła w 1939 roku. Uległy zniszczeniu drukarnie, zlikwidowano firmy księgarskie, a okupujący tereny Polski Niemcy celowo niszczyli wiele polskich księgozbiorów. Likwidowano także tajne drukarnie, jakie powstawały podczas wojny.

Po wojnie w związku z likwidacją analfabetyzmu i zapewnieniem wszystkim Polakom możliwości kształcenia się, przystąpiono do odbudowy drukarń. Bardzo szybko zaczęła się rozwijać także literatura dziecięca i młodzieżowa. Z czasem zaczęto organizować imprezy, spotkania z autorami najpopularniejszych książek. Dziś każde dziecko, może wybrać takie książki, jakie odpowiadają jego zainteresowaniom.

Epoka komputerów Obecnie drukarstwo zrewolucjonizowały komputery. Tekst z tytułami, nagłówkami itp. jest układany na stronie, następnie dodaje się do niego ilustracje, wykresy itd. (wszystko to jest widoczne na ekranie komputera), a gdy praca jest zakończona, przenosi się na błonę filmową, którą wykorzystuje się do produkcji płyt drukarskich.

Biblioteki skomputeryzowane Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego

Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego

Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego

Katalog elektroniczny OPAC

Biblioteka cyfrowa najmłodsza siostra bibliotek B. c. ( biblioteki skomputeryzowane, gdzie większość informacji udostępnia się w formie cyfrowej ) a ich zasoby są zdigitalizowane, np. zeskanowane.

Digitalizacja Digitalizacja w bibliotekarstwie oznacza wprowadzenie do pamięci komputera tradycyjnych, drukowanych lub rękopiśmiennych materiałów bibliotecznych w postaci danych cyfrowych metodą skanowania.

Książki, co do których wygasły już prawa autorskie ( 70 lat po śmierci autora ) mogą zostać zdigitalizowane i udostępnione w Internecie. Dostępne będą także dla tych, którzy mieszkają z dala od biblioteki. Dzięki tworzeniu elektronicznych wersji publikacji chronione są najbardziej cenne, unikalne zbiory. Sam proces skanowania i przetwarzania w technologii OCR jest bardzo mozolny.

Skaner dziełowy - skanowanie dokumentów zszytych i oprawnych do formatu A0, zbiorów bibliotecznych, w tym map, starodruków, inkunabułów, dokumentów…

Do szybkiej i bezpiecznej digitalizacji zbiorów pojedynczych, oraz zbiorów dokumentów archiwalnych i bibliotecznych zszytych w tym gazet, czasopism, książek

W wyniku specjalnej obróbki cyfrowej skanowane materiały nadają się do publikacji w postaci biblioteki cyfrowej. Celem digitalizacji jest : archiwizacja ochrona oryginału przeglądanie i udostępnianie ewidencja zasobu

E-book książka elektroniczna , e-książka – treść zapisana w formie elektronicznej, przeznaczona do odczytania za pomocą odpowiedniego oprogramowania zainstalowanego w urządzeniu komputerowym (np. komputer osobisty, czytnik książek elektronicznych, telefon komórkowy czy palmtop).

BOOK PALYER firmy Hewlett-Packard BOOK PALYER firmy Hewlett-Packard. W tej elektronicznej książce strony odwracamy przesuwając po pasku na dole ekranu.

Książka elektroniczna na czytniku

p Czytnik w pamięci wewnętrznej mieści od 160 do 200 książek. Możliwe jest także dołączenie pamięci zewnętrznej.

Polski czytnik e-booków eClicto Książka elektroniczna nie ma uroku tradycyjnej książki i prawdziwego czytania.

Książki dla niewidomych także przybierają nowe, o wiele poręczniejsze formy: do czytania w alfabecie Braille`a oraz do słuchania.

Cyfrowa Biblioteka Narodowa POLONA

Publikacja „Przyszłość Polski w świetle przepowiedni”, wyd. 1941

Kroniki

Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa 18 czerwca 2008 r. otwarto Podkarpacką Bibliotekę Cyfrową, , która powstała w wyniku realizacji  projektu tworzenia cyfrowych zasobów piśmiennictwa i kultury regionu z  inicjatywy  Biblioteki  Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Wojewódzkiej i Miejskiej  Biblioteki  Publicznej  w Rzeszowie.  Do realizacji projektu włączyła się również  Biblioteka Główna Politechniki Rzeszowskiej

Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa Dzięki temu projektowi tysiące dokumentów ze zbiorów podkarpackich bibliotek zostanie zeskanowanych i udostępnionych w Internecie. A zatem nie trzeba wychodzić z domu, wystarczy wpisać adres i czytać książki do woli. Biblioteka cyfrowa ma jeszcze jedną zaletę - czynna jest całą dobę.

Skanowanie dzieła

Palmtop – komputer kieszonkowy

Komputer kieszonkowy – mały, przenośny komputer osobisty. Mniejszy od laptopa – z powodzeniem mieści się w dłoni lub w kieszeni (ang. palm – dłoń, top – na wierzchu). Można w nich instalować oprogramowanie. Palmtopy obsługuje się między innymi rysikiem, gdyż wyposażone są w ekran dotykowy. Większość z nich rozpoznaje pismo odręczne (lub zbliżone do niego znaki graffiti), a niektóre posiadają także wbudowaną miniaturową klawiaturę .

Zastosowanie palmtopów jest bardzo szerokie. Mogą służyć zarówno w życiu prywatnym, jak i służbowym. Podstawowe funkcje: kalendarz, terminarz, kalkulator, notatnik (także notatki odręczne), książka adresowa. Dodatkowe funkcje: czytanie e-booków, przechowywanie/przeglądanie zdjęć oraz filmów, edycja tekstów, współpraca z urządzeniami GPS, wbudowany moduł GSM, dyktafon, wbudowany cyfrowy aparat fotograficzny oraz kamera, odtwarzanie muzyki (np. MP3), obsługa Internetu (WWW, e-mail, komunikatory internetowe, telnet, SSH), gry i wiele innych.

Zakończenie „ A to miej na pilnej pieczy, abyś czytał, kiedy tylko możesz ” Mikołaj Rej

Bibliografia Brown Stuart F.: Biblioteka na wynos. „Świat Nauki” 2008 nr 7, s. 80- 83. Chrostowski Jarosław: Książki na przemiał ? „Wiedza i Życie” 2008 nr 8, s. 60- 63. Encyklopedia wiedzy o książce, Pod red. A. Birkenmajera i in., Wrocław: Ossolineum 1971 Kościelniak Piotr: Elektroniczny papirus. „Rzeczpospolita” z 7-9 kwietnia 2007. Lesk Michael: Cyfrowe książki. „Świat Nauki” 1997 nr 5, s. 36- 38. Misiak Jarosław: Książka elektroniczna w bibliotece szkoły podstawowej. „Biblioteka w Szkole” 2004 nr 1, s. 1- 3. Miś Michał: Zmierzch epoki Gutenberga. „Wiedza i Życie” 2001 nr 6, s. 56- 59. Ożarzewski Cz. Zarys dziejów książki i księgarstwa. Poznań : „Wydawnictwo Poznańskie” 1965 Piotrowska Anna: Ekran jak kartki papieru. „Newsweek” 2001 nr 7, s. 74- 75. Urbański Krzysztof: Czytelnia w światowej sieci. „Rzeczpospolita” z 30 sierpnia 2006, s. 10. www.wikipedia.pl www.wsp.krakow.pl