ORIENTACJA W TERENIE Podstawą orientacji w terenie jest umiejętność czytania mapy i posługiwania się kompasem oraz korzystania dodatkowych informacji np. z położenia słońca, gwiazd, zegarka, wysokościomierza lub GPS-u.

RÓŻA WIATRÓW Kierunek Symbol polski Symbol angielski Wartość kątowa Północ Pn N 0 st Południe Pd S 180 st Wschód Wsch E 90 st Zachód Zach W 270 st Północny wschód Pn Wsch NE 45 st Północny zachód Pn Zach NW 315 st Południowy wschód Pd Wsch SE 135 st Południowy zachód Pd Zach SW 215 st

KOMPAS Kompas jest prostym i użytecznym urządzeniem do wyznaczania północy magnetycznej, czyli kierunku zgodnego z kierunkiem pola magnetycznego w danym punkcie Ziemi. Zwykle różni się ona od północy topograficznej czyli wskazywanej przez linie siatki na mapie. Ta różnica nazywa się odchyleniem magnetycznym bądź deklinacją magnetyczną i powinna być podana na mapie. W niektórych częściach Ziemi ta różnica jest na tyle duża, że należy ją uwzględniać przy pomiarach. W Polsce deklinacja jest zaniedbywalnie mała (około 3 stopni na zachód) i dlatego pomijamy ją. Podobnym urządzeniem jest busola. Działa analogicznie, a różni się od niego rozmiarami i szczegołami konstrukcji. Busola jest dodatkowo zaopatrzona w przyrządy celownicze i skalę kierunków. Kompasy prowizoryczne: możemy je zrobić samodzielnie o ile mamy kilka narzędzi. Większość z nich znajduję się w moim zestawie przetrwania. Najprostszym kompasem będzie namagnesowana igła lub szpilka. Najszybciej namagnesujemy igłe pocierając ja magnesem (w jedną stronę) albo owijając izolowanym drutem i podłączając drut do baterii. Nie wypróbowałem pocierania igły jedwabiem (nie noszę jedwabnych koszul).

Ruchomy pierścień z podziałką. Strzałka orientacyjna Podstawa kompasu. B Strzałka kierunkowa. C Igła magnetyczna. D Ruchomy pierścień z podziałką. E Strzałka orientacyjna

Wyznaczanie kierunków bez pomocy kompasu Możemy się posłużyć zegarkiem. Ustawmy wskazówkę godzinową w kierunku słońca. Kierunek południowy otrzymujemy na dwusiecznej kąta pomiędzy tą wskazówką a kierunkiem na godzinę dwunastą. Wyznaczania kierunek północny można w nocy i gdy widoczne są gwiazdozbiory Wielkiej i Małej Niedźwiedzicy. Znajdujemy dwie ostatnie gwiazdy Wielkiego Wozu i odliczając pięć odległości między nimi w prawo. Tam znajduje się jaśniejsza gwiazda od innych zwana Gwiazdą Polarną, która wyznacza północ (jest to też ostatnia gwiazda w dyszlu Małego Wozu). Mech porasta drzewa i kamienie od strony północnej (ale uwaga na zacienione miejsca). W pniu ściętego drzewa słoje roczne zacieśniają się w kierunku północy. Mrowisko jest bardziej spadziste ku północy. Drzewo rosnące samotnie ma mniej rozwinięte gałęzie od strony północnej. Wg faz Księżyca (nie jest bardzo dokładna): Fazy Księżyca i kierunki Faza księżyca - czas 18.00 0.00 6.00 pierwsza kwadra (prawa połowa) na południu na zachodzie - pełnia na wschodzie ostatnia kwadra (lewa połowa)

BUSOLA Busola to kompas, który posiada dodatkowo urządzenia celownicze umieszczone na ruchomym pierścieniu. Dziś często używamy tzw. busoli Bezarda - jej charakterystyczną cechą jest lusterko, znajdujące się wewnątrz pudelka stanowiącego obudowę. Kiedy busolę trzymamy na wysokości wzroku, w lusterku można obserwować ruchy igły magnetycznej. Po zamknięciu lusterka igła magnetyczna zostaje automatycznie unieruchomiona. Inny typ busoli to taka, której tarcza zamocowana jest na płaskiej, przezroczystej podstawie, zaopatrzonej w linijkę. Północny koniec igły magnetycznej, przyrządy celownicze, a nawet stopnie podziałki pomalowane są fosforyzującą farbą. Pozwala to posługiwać się busolą w nocy. Tarcza busoli podzielona jest na 360 stopni. Stopnie to jednostki służące pomiarowi katów. Podziałka na busoli umieszczona jest zwykle z dokładnością co 2-3 stopnie i z taką dokładnością mierzymy busolą kąty - tzw. azymuty. Na tarczy oznaczone są też cztery główne kierunki N (North) - północ, E (East) - wschód, S (South) - południe ,W (West) - zachód. Kierunki pośrednie oznacza się kombinacją liter, np. północny - wschód - NE. W busolach Bezarda podziałka na tarczy przedstawiona jest w innych jednostkach - tysiącznych (360°=6000 tysiącznych).

POSŁUGIWANIE SIĘ BUSOLĄ Busola to urządzenie czułe na zmiany pola magnetycznego, nie należy więc posługiwać się nią w pobliżu przedmiotów i urządzeń, które mogą zakłócić jej działanie. - Guziki metalowe mogą spowodować odchylenia busoli już z odległości 10 cm - Szyny kolejowe powodują odchylenia igły z odległości 25 m, żelazne mosty z odległości 25-50 m. Wskazania busoli zakłócają linie wysokiego napięcia, przekaźniki radiowo-telewizyjne, stacje sieciowe telefonii komórkowej, anteny nadawcze. Prawidłowe wskazania mogą zakłócić wyładowania atmosferyczne podczas burzy. Busola jest nieprzydatna w okolicach podbiegunowych. Najpierw sprawdzamy czułość igły magnetycznej. W tym celu należy położyć busolę poziomo i odczekać, aż igła pokaże kierunek północny. Następnie kilkakrotnie wyprowadzamy ją z położenia północ-południe, zbliżając do niej metalowy przedmiot. Jeśli po każdym wychyleniu igła pokaże ten sam kierunek, jej czułość jest wystarczająca.

MAPA Mapa jest obrazem przedstawiającym Ziemię lub część powierzchni Ziemi na płaszczyźnie, określonym pomniejszeniu, zwanym skalą, z zachowaniem zasad odwzorowania. Ukształtowanie tereniu przedstawia się na mapie za pomocą poziomnic lub kolorów, bądź poziomnic i kolorów. Charakterystyczne obiekty w terenie na mapie są oznaczane specjalnymi znakami topograficznymi. Skala mapy mówi nam ile razy mapa jest pomniejszona w stosunku do terenu, jaki przedstawia. I na przykład, jeżeli mapa została wykonana w skali 1:25000 to oznacza to, że 1 cm na mapie jest równy 25000 cm w terenie, czyli 250 metrom. W zależności od tego, do czego mapy będą używane, wyróżnia się różne ich rodzaje. Są mapy fizyczne, hipsometryczne, historyczne, geologiczne, topograficzne, turystyczne, itp. Dwie ostatnie zawierają dane na temat ukształtowania terenu, poszycia, zabudowy. Można na nich odnaleźć zabytki, skróty, itp.

RODZAJE MAP Mapy topograficzne Cechy map topograficznych: legenda - standardowe symbole przedstawiające elementy terenu, skala - przedstawia o związek odległości na mapie i w terenie; zwykle podawana w postaci 1:X; np. skala 1:100000 oznacza, że 1 cm na mapie odpowiada 100000 cm (1000m) w terenie, poziomice - linie łączące punkty o tej samej wysokości n.p.m.; rysowane co np. 100m, punkty wysokościowe - szczyty, przełęcze z podanymi wysokościami, siatka współrzędnych - linie przebiegające w kierunkach północ-południe, wschód-zachód. W terenie posługujemy się mapami topograficznymi o skalach zwykle od 1:50000 do 1:200000. Wśród umiejętności, które kursant będzie musiał opanować jest odróżnianie elementów terenu takich jak: zbocze rownomiernie nachylone, zbocze wklęsłe, zbocze wypukłe, dolina, grań lub grzbiet, przełęcz, szczyt.

Na mapach topograficznych kolory znaków sa odpowiednio przyporządkowane: NIEBIESKI = wody (rzeki, jeziora, ale również bagna i studnie) ZIELONY = lasy BRĄZOWY = ukształtowanie powierzchni (poziomice, skarpy, dołki) CZARNY = działalność ludzka (drogi, budowle, przesieki w lesie) i opisy (rodzaj lasu, wysokość góry)

Orientacja topograficzna Przez orientację topograficzną rozumiemy porównanie terenu z mapą, tj. dokładne zidentyfikowanie przedmiotów terenowych (osiedli, wód, punktów orientacyjnych) oraz form rzeźby terenu, które są widoczne w terenie, z ich oznaczeniami na mapie.     Przed właściwym porównaniem terenu z mapą należy najpierw zorientować mapę, określić strony świata i własne miejsce stania.     Identyfikację przedmiotów terenowych i form rzeźby terenu z ich znakami na mapie realizuje się w ten sposób, że na zorientowanej mapie - celując na dany przedmiot terenowy - wykreśla się kierunek na ten przedmiot w terenie. Następnie określa się szacunkowo odległość od tego przedmiotu o odcina na wykreślonym kierunku odnajdując znak danego przedmiotu. W ten sposób postępuje się kolejno z każdym przedmiotem czy formą rzeźby terenu.     Tak więc, gdy punkt znajdujący się na mapie identyfikuje się w terenie rysuje się na zorientowanej mapie kierunek na ten punkt, łączący nasze miejsce stania z namierzanym punktem w terenie. Z kolei określa się odległość danego punktu pomiarem lub szacunkowo. Odległość tę odcina się na przedłużonym kierunku odnajdując znak danego przedmiotu na mapie, a położenie punktu określa się dodatkowo względem okolicznych przedmiotów terenowych.

Sposoby odnajdywania północy - Gwiazda Polarna (na półkuli północnej) Gwiazda Polarna znajduje się prawie dokładnie na przedłużeniu osi obrotu Ziemi. Odchylenie kierunku Gwiazdy Polarnej od rzeczywistego kierunku północy geograficznej nie przekracza 1 stopnia, więc kierunek na Gwiazdę Polarną jest zawsze kierunkiem północnym. Gwiazda Polarna znajduje się w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy zwanym inaczej Małym Wozem. Aby znaleźć Gwiazdę Polarną, co nie jest takie proste, należy odszukać na niebie gwiazdozbiór składający się z 7 jasnych gwiazd- Wielką Niedźwiedzicę (Wielki Wóz), a następnie przez dwie skrajne gwiazdy Wielkiej Niedźwiedzicy przeprowadzić prostą i odłożyć na niej pięciokrotną odległość między tymi gwiazdami. Na końcu piątego odcinka znajdziemy Gwiazdę Polarną.

Krzyż Południa (na półkuli południowej) Krzyż Południa (na półkuli południowej). Jeżeli znajdziemy się półkuli południowej, to zapewne będziemy mieli okazję określić strony świata za pomoca gwiazdy Crox znajdującej się w centralnym miejscu w gwiazdozbiorze Krzyż Południa. Po jej odnalezieniu wskaże nam ona kierunek południowy. Zegarek i słońce. Posługując się zegarkiem można dosyć dokładnie określić kierunek północny. Aby to zrobić, należy małą wskazówkę zegarka wycelować ku słońcu. Dokładność skierowania małej wskazówki można sprawdzić przykładając do jej osi zapałkę. Powstały cień powinien być jej przedłużeniem. Dwusieczna kąta zawartego pomiędzy małą wskazówką, a kierunkiem na godz. 12 na tarczy, wskaże kierunek północny. Przed południem należy wybrać kąt kry ma do pokonania mała wskazówka do godz. 12.00, natomiast od godz. 1200 do wieczora należy wybrać kąt, który wskazówka przeszła od godz. 12.00. Jako ciekawostkę, warto dodać, że posiadając kompas lub busolę i widząc słońce, można odwracając wyżej opisany sposób w przybliżeniu dowiedzieć się która jest godzina. Księżyc. Poniżej podany sposób jest prawidłowy jedynie na półkuli północnej. Księżyc podczas pełni wschodzi około godz. 18-tej i o północy jest na południu, a o szóstej ma zachodzie. Gdy jest w fazie nowiu pojawia się na wschodzie, o osiemnastej jest na południu, a na zachodzie jest o północy. W ostatniej kwadrze księżyc wschodzi o północy, a na południu jest o szóste. Wyznaczanie kierunków za pomocą faz księżyca jest sposobem dosyć skomplikowanym i wobec tego łatwo się pomylić.

Kształt mrowisk. Mrówki tak budują swoje kolonie i tak je umieszczają, by najefektywniej były ogrzewane przez promienie słoneczne. Dlatego też mrowiska niemal zawsze znajdują się z południowej strony drzewa, pnia, głazu, krzaku. Południowa strona mrowisk jest mniej spadzista, aby większa część mrowiska była wystawiona na działanie promieni słonecznych. Omszałe drzewa, płoty, kamienie, itp.. Wyżej wymienione rzeczy porośnięte są mchem przeważnie od strony północnej, ponieważ mech lubi cień i wilgoć. A pólnocne strony płotów, kamieni, drzew, itp. rzeczy są najmniej wystawione na działanie promieni słonecznych. Korony drzew. Korony oddzielnie rosnących drzew są bardziej rozwinięte od południowej strony, ponieważ jest ona bardziej oświetlana przez słońce. Nie należy w ten sposób określać kierunku na podstawie pojedynczych drzew rosnących na wzgórzach, zboczach itp., ponieważ wygląd takiego drzewa kształtuje wiatr.

Kilka porad nawigacyjnych - Przed wyjściem w teren zapoznajmy się z okolicą - spójrzmy na mapę, zapamiętajmy, jak biegną drogi, tory kolejowe, rzeki, jak jest ukształtowany teren (może ma spadek w jedną stronę?). Większą uwagę zwróćmy na obiekty liniowe (może cała okolica jest ograniczona z jednej strony np. rzeką lub torem kolejowym?) niż na punktowe: miejscowości, stacje. - Wychodząc - zwłaszcza w góry - zostawmy informację, dokąd idziemy i kiedy wrócimy. Zabierzmy ze sobą kilka drobiazgów niezbędnych w terenie, a najlepiej cały pakiet przetrwania. - W czasie marszu rozglądajmy się, zwracajmy uwagę na charakterystyczne obiekty - głaz, ambonę, duże drzewo - i zapamiętujmy przebytą drogę. Dobrze jest obejrzeć się czasem do tyłu, żeby wiedzieć, jak wygląda droga "z drugiej strony". - W razie zabłądzenia przypomnijmy sobie, co wiemy o okolicy. Jeśli nie mamy mapy, to spróbujmy ją narysować, choćby w myślach. Postarajmy się określić miejsce swojego pobytu względem miejscowości, dróg, torów, rzek. Może słychać odgłosy szosy, osady, pociągu, szum morza? Zdecydujmy, dokąd chcemy dojść: do stacji kolejowej, miejscowości? A może warto wrócić po własnych śladach do miejsca, w którym jeszcze wiedzieliśmy, gdzie jesteśmy? - Obierzmy kierunek marszu. Najlepsza jest metoda, aby najpierw dojść do linii (torów, szosy, rzeki), a potem po tej linii kierować się do celu. - - Pamiętajmy (dotyczy to zwłaszcza początkujących survivalowców), żeby w trakcie marszu sprawdzać z mapą wszystkie mijane obiekty, skrzyżowania i zakręty. Dopiero kiedy nabierzemy wprawy, będziemy mogli ograniczyć się do najbardziej charakterystycznych punktów.

KONIEC