Sytuacja życiowa osób bezdomnych dr Paweł Rydzewski Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie

Przedmiot i metoda badań Badania przeprowadzono metodą kwestionariuszową, techniką badawczą był indywidualny wywiad bezpośredni, przebiegający z wykorzystaniem standaryzowanego kwestionariusza wywiadu jako narzędzia badawczego. Próba badawcza składa się z 500 osób bezdomnych, z którymi przeprowadzono wywiady na terenie Lublina (339 osób), Chełma (67 osób), Zamościa (66 osób) i Białej Podlaskiej (28 osób).

Przedmiot i metoda badań c.d. Wywiady najczęściej przeprowadzano w schroniskach dla bezdomnych (36,4%). Poza tym na dworcach autobusowych lub kolejowych (19,6%), ulicach, parkach lub działkach (11,6%), noclegowniach (6%), domach opieki społecznej (0,8%) i innych miejscach (25,6%) takich jak jadłodajnie, bary, ośrodki pobytu dziennego, klatki schodowe, itp.

Przedmiot i metoda badań c.d. Badania terenowe zostały przeprowadzone w styczniu, lutym i marcu 2010 roku, przez grupę 15 ankieterów, studentów socjologii WSPA w Lublinie. Badania terenowe zostały poprzedzone szkoleniem ankieterów, z których każdy otrzymał dodatkowo instrukcję dla ankieterów w formie pisemnej

Przedmiot i metoda badań c.d. Przeciętny czas realizacji wywiadu wynosił 30 minut (najkrótszy wywiad trwał 10 minut, najdłuższy 90 minut). Zdecydowana większość badanych była nastawiona przyjaźnie i zainteresowana wywiadem (67,8%). 27,8% badanych współpracowało, lecz nie było zainteresowanych badaniem, tylko 4,3% było zniecierpliwionych lub niechętnych, a tylko jeden respondent (0,2%) był nastawiony wrogo.

Przedmiot i metoda badania c.d. Łącznie zbadano 430 mężczyzn i 67 kobiet. Średnia wieku z badanej próbie to 47,8 lat. Najmłodszy respondent miał 19 lat, najstarszy – 84 lata. Przeciętny staż bezdomności wynosi 7,3 lat.

Cechy społeczno-demograficzne osób bezdomnych c.d. Wśród zbadanych bezdomnych przeważali mężczyźni (85,5%). Średni wiek wynosił ok. 48 lat. Wśród bezdomnych przeważają osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (46,2%). Rzadziej - wykształceniem średnim (25,8%) i podstawowym (22,2%). Bezdomni w wykształceniem wyższym stanowią 5,8%.

Cechy społeczno-demograficzne bezdomnych c.d. Średni staż bezdomności wynosi przeciętnie 7,3 roku (7,6 w przypadku mężczyzn, 5,2 w przypadku kobiet). Większość bezdomnych (60,8%) posiada dzieci, w tym jedno dziecko – 18,5%, dwoje dzieci – 22,9%, troje lub więcej dzieci – 19,3%.

Przyczyny bezdomności Najczęstszą przyczyną bezdomności mężczyzn jest alkoholizm, a także bezrobocie i wyrzucenie z mieszkania, natomiast najczęstszą przyczyną bezdomności kobiet jest wyrzucenie z mieszkania, a także alkoholizm i ucieczka przed przemocą w rodzinie. W opinii bezdomnych mężczyzn, za ich sytuację przede wszystkim odpowiedzialni są oni sami lub ich najbliższa rodzina, natomiast w opinii bezdomnych kobiet, za ich stan odpowiedzialna jest przede wszystkim najbliższa rodzina oraz one same.

Przyczyny bezdomności c.d. Jeżeli zastosować typologię przyczyn bezdomności, to kolejność jest następująca: typ mieszkaniowy typ finansowy typ uzależnień Łącznie wymienione typy stanowią ponad 80% wszystkich przypadków

Marginalizacja i wykluczenie Wykluczenie bardzo duże dotyczy 28,3% bezdomnych, duże – 51,6%, umiarkowane – 17,8%, niewielkie – 2,2% bezdomnych. Wykluczenie bardzo duże dotyka częściej mężczyzn niż kobiety Wykluczenie bardzo duże rośnie wraz z wiekiem. Wykluczenie umiarkowane natomiast jest częstsze w młodszych kategoriach wiekowych Częstość wykluczenia bardzo dużego maleje wraz ze wzrostem wykształcenia i rośnie wraz ze stażem bezdomności

Problemy zdrowotne Bezdomni często cierpią na różnego rodzaju dolegliwości zdrowotne. Niemal połowa bezdomnych uskarża się na bezsenność i bóle głowy. Skala problemów zdrowotnych rośnie wraz z wiekiem. Są też one częstsze wśród bezdomnych kobiet. Prawie 1/4 bezdomnych było hospitalizowanych w ostatnim roku, zaś ok. 1/5 bezdomnych było niezdolnych do wykonywania pracy zawodowej lub codziennych obowiązków w związku z chorobą lub obrażeniami ciała. 1/5 bezdomnych ma przyznaną grupę inwalidzką lub stopień niepełnosprawności.

Uzależnienia i konflikty z prawem Do picia alkoholu przyznaje się mniej niż 1/4 bezdomnych. Z tych, którzy przyznają się do picia alkoholu, blisko 1/3 pije kilka razy w miesiącu, a co szósty bezdomny pije codziennie lub częściej. W tej ostatniej grupie, pijących szczególnie intensywnie, jest znacznie więcej mężczyzn niż kobiet. Częstość spożycia alkoholu maleje wraz z poziomem wykształcenia.

Uzależnienia i konflikty z prawem c.d. Papierosy pali blisko 3/4 bezdomnych. Natomiast narkotyki bierze niewielu bezdomnych. Kłopoty z policją lub strażą miejską w następstwie spożycia alkoholu ma 32,6% bezdomnych.

Kontakty z rodziną Najczęściej bezdomni mają rodziny, chociaż wraz z wiekiem częstość posiadania rodziny maleje. Większość bezdomnych ma też własne dzieci, ale ok. 1/3 mężczyzn i ok. 1/5 kobiet nie utrzymuje z nimi kontaktu. Spośród bezdomnych posiadających żyjących rodziców (lub rodzica), częste i regularne kontakty utrzymuje z nimi 22,2%. Spośród zamężnych / żonatych bezdomnych, aż 60,1% nie utrzymuje kontaktów z mężem lub żoną.

Kontakty z rodziną c.d. Bezdomni bardzo często wychowywali się w rodzinach patologicznych. Blisko połowa pochodzi z rodzin, w których ojciec lub matka nadużywali alkoholu, a (w przybliżeniu) co dziesiąty bezdomny pochodzi z rodziny, w której ktoś z najbliższych został skazany prawomocnym wyrokiem sądu.

Aktywność zawodowa i źródła dochodów Najczęstszymi źródłami dochodu bezdomnych są prace dorywcze lub sezonowe (30,6%) oraz zasiłki z pomocy społecznej (28,1%). Dla 13,4% bezdomnych podstawowym źródłem dochodu jest emerytura lub renta, a dla 10,3% - żebranie. Rzadko podstawą dochodu jest praca stała (4,3%), zasiłek dla bezrobotnych (5,9%), świadczenia z ZUS (2,2%) lub alimenty (0,6%). Aktualnie lub ostatnio wykonywanym zawodem lub zajęciem najczęściej jest / była praca w charakterze robotnika niewykwalifikowanego (34,2%). Na drugim miejscu według częstości wykonywanego zawodu lub zajęcia znalazło się zatrudnienie w usługach (25,4%), na miejscu trzecim – praca w charakterze robotnika wykwalifikowanego (19,7%).

Aktywność zawodowa i źródła dochodów c.d. Bezdomnych zapytano także o przyczynę niepodejmowania pracy zarobkowej (jeżeli taka sytuacja miała miejsce). Większość (55,5%) stwierdziła, iż jest to spowodowane brakiem ofert pracy, 21% tłumaczy to złym stanem zdrowia, natomiast pozostali (11,7%) uważają, że nie opłaca się pracować.

Próby wyjścia z bezdomności i przyczyny niepowodzeń Blisko 3/4 bezdomnych chciałoby wyjść z bezdomności jak najszybciej. Częściej tego pragną kobiety oraz osoby z wykształceniem wyższym. Tylko nieco ponad połowa bezdomnych podejmowała próby wyjścia z bezdomności; również częściej czyniły to kobiety i osoby z wykształceniem wyższym. Chęć jak najszybszej zmiany swojej sytuacji wiąże się z mieszkaniowym i finansowym typem przyczyn bezdomności, zaś chęć dalszego życia w obecnych warunkach, wiąże się z typem rodzinnym przyczyn bezdomności.

Próby wyjścia z bezdomności i przyczyny niepowodzeń c.d. W celu powrotu do normalnego życia, bezdomni najczęściej (blisko 3/4) podejmują pracę zawodową. Tę formę częściej preferują mężczyźni, jej częstość rośnie również wraz z poziomem wykształcenia. Ci bezdomni, którzy nie chcą zmienić swojej sytuacji życiowej, to najczęściej osoby o długim stażu bezdomności i starszym wieku. Niepowodzenie prób wyjścia z bezdomności, sami bezdomni tłumaczą przede wszystkim tym, iż nie dopisuje im szczęście w życiu (41,5%), a także - iż na przeszkodzie stanęła zła wola innych ludzi (25,3%), zabrakło im sił, aby próbować dalej mimo niepowodzeń (20,3%).

Wykorzystanie i ocena pomocy instytucjonalnej Bezdomni często korzystają z pomocy instytucjonalnej, np. blisko połowa korzysta z noclegów i posiłków organizowanych przez Ośrodki Pomocy Społecznej. 40,5% bezdomnych korzystających z pomocy Ośrodka Pomocy Społecznej uważa, że instytucja ta spełnia większość ich oczekiwań, 25,9% uważa, że OPS spełnia wszystkie oczekiwania, 22,6% - spełnia tylko niektóre oczekiwania, zaś 6,4% - uważa, że OPS nie spełnia ich żadnych oczekiwań.

Wykorzystanie i ocena pomocy instytucjonalnej c.d. Z pomocy instytucji częściej korzystają kobiety oraz osoby o najkrótszym stażu bezdomności, jak również ci bezdomni, których głównym źródłem dochodów są alimenty, zasiłek dla bezrobotnych lub zasiłek z pomocy społecznej. Z pomocy instytucji w większym zakresie korzystają bezdomni żyjący w grupach niż żyjący indywidualnie lub w związkach koleżeńskich.

Dziękuję za uwagę