opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008 Prawa człowieka Pojęcie, geneza, generacje, katalog, instytucje i systemy ochrony praw człowieka opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

Pojęcie praw człowieka Podstawowe prawa, które przysługują każdemu człowiekowi od momentu narodzin aż do śmierci - niezależnie od jego pochodzenia, koloru skóry, narodowości, płci, religii czy wyznawanych poglądów (uniwersalne) i których nie można się zrzec (niezbywalne). Niezależnie od władzy państwowej, każdej jednostce przysługują gwarantowane przez państwo prawa wypływające z idei przyrodzonej godności, swobody działania, równości ludzi, braterskiej solidarności oraz sprawiedliwości. Prawa człowieka są powszechne, niezbywalne, a tym samym nienaruszalne. opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008 Geneza praw człowieka Rozwój idei praw jednostki w Dekalogu, rzymskim prawie cywilnym, Wielkiej karcie swobód z 1215r. , gwarancjach królewskich w średniowieczu i renesansie, w okresie oświecenia, podczas rewolucji amerykańskiej i francuskiej. Odzwierciedlenie w konstytucjach: amerykańskiej z 1787 r. (wcześniej w Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych z 4 lipca 1776r.), francuskiej z 1791 r. (wcześniej w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789r.), polskiej z 3 maja 1791 r. i konstytucji Księstwa Warszawskiego z 1807 r. opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

Geneza praw człowieka cd. Rozpowszechnienie idei za sprawą ONZ w II połowie XX wieku (za narodziny współczesnego systemu przyjmuje się datę podpisania 26 czerwca 1945 roku Karty Narodów Zjednoczonych). Aktualnie oprócz jednego systemu ogólnoświatowego powstają systemy regionalne: europejski- podsystemy w ramach UE, OBWE, RE; afrykański, interamerykański, arabski. opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

Trzy generacje praw człowieka Przedstawione w traktatach międzynarodowych ONZ wywodzących się z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948r. Są to: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966 r., uzupełnione o prawa kolektywne. opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

I generacja praw człowieka Prawa indywidualne - osobiste (obywatelskie) i polityczne Prawo do życia Wolność osobista Prawo do własności Wolność od tortur, niewoli, poddaństwa, pracy przymusowej lub obowiązkowej Wolność sumienia i wyznania (także myśli i przekonań) Wolność wypowiedzi Prawo do informacji Równości wobec prawa Swoboda przemieszczania się Tajemnica korespondencji Bierne i czynne prawo wyborcze Prawo zrzeszania się (ograniczenia np. wobec sędziów i żołnierzy zawodowych) Prawo do skargi na organy państwa opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

II generacja praw człowieka Prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne: Prawo do pracy i wynagrodzenia Prawo do nauki Prawo do wypoczynku Prawo do ochrony zdrowia Prawo do zabezpieczenia społecznego Prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym Prawo do korzystania z osiągnięć cywilizacyjnych (postępu naukowego) opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

III generacja praw człowieka Prawa kolektywne- odnoszące się do jakości życia: Prawo do pokoju Prawo do demokracji Prawo do rozwoju Prawo do zdrowego środowiska naturalnego Prawo do pomocy humanitarnej. opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

Katalog najważniejszych indywidualnych praw człowieka Prawo do życia Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego (wolność od tortur, niewoli, poddaństwa i pracy przymusowej) Prawo do własności Wolność myśli, przekonań, sumienia i religii Wolność zrzeszania się Prawo do prywatności Prawo do słusznego i sprawiedliwego procesu Prawo do pracy i wynagrodzenia za nią Prawo do nauki Prawo do korzystania z postępu naukowego Prawo do udziału w życiu kulturalnym Prawo do zabezpieczenia społecznego Prawo do godnego życia Prawo do zdrowia Prawo do ochrony rodziny i macierzyństwa opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

Instrumenty (główne akty prawne) ochrony praw człowieka Karta Narodów Zjednoczonych (1945) Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (10 grudnia1948) Konwencja o prawach politycznych kobiet (1953) Deklaracja Praw Dziecka (1959) Konwencja w sprawie wyeliminowania wszelkich form dyskryminacji rasowej (1965) Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka (1966)- Polska ratyfikowała 1977r. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1979) Konwencja przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu (1984) Konwencja o prawach dziecka (1989) Konwencja o ochronie praw pracowników migrujących i członków ich rodzin (1990) opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

System międzynarodowy ochrony praw człowieka Rada Praw Człowieka Komitety traktatowe Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka Międzynarodowy Trybunał Karny opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008 Rada Praw Człowieka Organ pomocniczy Zgromadzenia Ogólnego ONZ- z siedzibą w Genewie. Powołany w czerwcu 2006r. w miejsce Komisji Praw Człowieka, działającej od 1946r. 47 członków wybieranych na trzyletnią kadencję przez Zgromadzenie Ogólne. opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008 Komitety traktatowe Cel – nadzorowanie wykonywania przez państwa postanowień poszczególnych konwencji – powołane przez ONZ Komitet Praw Człowieka Komitet Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych Komitet Przeciwko Torturom Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet Komitet Praw Dziecka Komitet ds. Ochrony Praw Wszystkich Pracowników – Migrantów i Członków ich Rodzin opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

Wysoki Komisarz NZ ds. Praw Człowieka Odpowiada za koordynowanie działalności ONZ w dziedzinie praw człowieka: promowanie i zapewnianie stosowania praw człowieka w świecie promowanie i koordynowanie współpracy międzynarodowej pomoc przy opracowywaniu nowych instrumentów ochrony praw człowieka śledzenie naruszeń praw człowieka na świecie i reagowanie na te naruszenia opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

Międzynarodowy Trybunał Karny utworzony w 1998 do sądzenia najcięższych zbrodni tj. ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych składa się z 18 sędziów, wybieranych przez państwa, które uznały jego jurysdykcję np. trybunał dla Rwandy, dla byłej Jugosławii opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

Ochrona praw człowieka w Radzie Europy- instrumenty Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (1950) Europejska Karta Społeczna (1961) Europejska konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu (1987) Europejska konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych (1995) Konwencja o ochronie praw człowieka i godności istoty ludzkiej w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny (1997) Europejska konwencja o obywatelstwie (1997) opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

Organy Rady Europy stojące na straży praw człowieka Europejski Trybunał Praw Człowieka międzynarodowy sąd, obejmujący te państwa RE, które złożyły stosowne deklaracje powołany na mocy europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – stoi na straży zapisanych w niej praw skargę może wnieść obywatel danego państwa, organizacja pozarządowa i inne państwo Komisarz Praw Człowieka – urząd powołany w 1999 główne zadania: dbałość o respektowanie praw człowieka, udzielanie informacji oraz pomocy w pracy krajowym rzecznikom praw człowieka lub innym podobnym instytucjom, śledzenie i ustalanie braków w prawodawstwie państw członkowskich w zakresie ochrony praw człowieka, przedkłada raporty Komitetowi Ministrów lub Zgromadzeniu Parlamentarnemu Rady Europy opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008 Skarga indywidualna Skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka mogą dotyczyć wyłącznie spraw leżących w kompetencjach władz publicznych, m. in. okrutnego traktowania osób przebywających w zakładach karnych dyskryminacji ze względu na orientację seksualną naruszenia prawa własności wolności prasy nieuzasadnionego pozbawienia wolności braku dostępu do sądu i sprawiedliwego procesu praw do opieki nad dziećmi opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

Ochrona praw człowieka w OBWE i UE OBWE - przestrzeganie praw człowieka jest sprawą bezpośrednio dotyczącą wszystkich członków tej organizacji. Organy: Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (od 1990), Wysoki Komisarz OBWE ds. Mniejszości Narodowych (od 1992). UE – instytucje UE odnoszą się do sytuacji, gdy instytucja lub organ wspólnotowy dopuściły się naruszenia praw człowieka. Organy- Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich. opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

Organizacje pozarządowe Czerwony Krzyż (1864) Amnesty International (1961) Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka (1982) opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

Ochrona praw człowieka w Polsce System ochrony praw człowieka tworzą: Trybunał Konstytucyjny (bada wydawane akty prawne, rozpatruje skargi konstytucyjne) Rzecznik Praw Obywatelskich (stoi na straży przestrzegania praw człowieka) Sądy powszechne i administracyjne (gwarantują przestrzeganie praw w orzecznictwie) Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (stoi na straży wolności słowa i prawa do informacji) Organizacje pozarządowe (monitorują, edukują, uświadamiają problemy, opiekują się np. uchodźcami) opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

Prawa mniejszości narodowych w Polsce gwarantuje: Konstytucja RP, ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych, ordynacja wyborcza, ustawy: o języku polskim, systemie oświaty, radiofonii i telewizji, rozporządzenie MEN w sprawie szkół dla mniejszości, ratyfikowane przez Polskę umowy międzynarodowe opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008

Prawa mniejszości narodowych w Polsce - katalog Zakaz dyskryminacji oraz istnienia organizacji, których program lub działalność zakłada albo dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową Prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych i religijnych Prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących własnej tożsamości narodowej Przywileje wyborcze dla organizowanych przez mniejszości komitetów wyborczych Wolność zachowania i rozwoju własnego języka Wolność zachowania zwyczajów, tradycji oraz rozwoju własnej kultury Prawo do nauki języka mniejszości Swoboda praktyk religijnych opr. pr. Marzanna Kamińska październik 2008