Rola pracy zawodowej w życiu kobiet mieszkających na Śląsku Kinga Hoffmann Akademia Ekonomiczna im. K. Adamieckiego w Katowicach Rola partnerów społecznych w przełamywaniu stereotypowego postrzegania ról zawodowych kobiet i mężczyzn wśród kadr kierowniczych

Plan wystąpienia Celem wystąpienia jest prezentacja zagadnienia roli pracy zawodowej w życiu współczesnych kobiet śląskich, ze szczególnym uwzględnieniem aspektu pełnienia przez nie funkcji kierowniczych. Sytuacja społeczno-zawodowa kobiet mieszkających na Śląsku Miejsce pracy zawodowej w systemach wartości kobiet śląskich Wybrane zagadnienia dotyczące karier zawodowych kobiet na Śląsku

I. Sytuacja społeczno-zawodowa kobiet śląskich Zawody wyuczone Charakterystyka wykonywanej pracy

1. Zawody wyuczone kobiet śląskich Najpopularniejsze zawody wśród respondentek: ekonomista (12,8%), nauczyciel (7,3%), handlowiec (5,8%), fryzjer (5,5%), pedagog (5,5%), krawcowa (4,0%). Źródło: Badania własne

Klasyfikacja zawodów wyuczonych Źródło: Badania własne

Wpływ rodziców na wybór zawodu Wykształcenie matek ankietowanych kobiet wpływa istotnie na wybrany przez nie zawód: Kobiety, których matki mają wykształcenie wyższe lub średnie zawodowe relatywnie częściej legitymowały się zawodami z grupy specjalistek szkolnictwa oraz w zakresie nauk ścisłych. Córki matek z wykształceniem średnim ogólnokształcącym najczęściej wybrały taką samą drogę i nie mają żadnego zawodu. Wysoki odsetek respondentek nie posiadających zawodu wystąpił także w grupie tych, których matki mają wykształcenie średnie zawodowe lub wyższe. W przypadku ojców – nie istnieje taka zależność

Wpływ rodziców na wybór zawodu cd. Badane kobiety, których matki posiadały wykształcenie zasadnicze zawodowe lub podstawowe w dużej części wybrały zawody związane ze świadczeniem usług osobistych, pracą precyzyjną, rzemiosłem, sprzedażą, a także specjalistów ds. ekonomii, w zakresie nauk ścisłych, biologicznych i ochrony zdrowia.

Aspiracje rodziców Badania CBOS-u pokazują, że współcześni rodzice oczekują od swoich dzieci znacznie częściej wyższego wykształcenia niż miało to miejsce 16 lat temu. Nie mniej jednak obraz współczesnych aspiracji zawodowych jest bardzo zbliżony do odnotowanego w 1993 roku, przy czym niezmiennie (i tradycyjnie) niektóre zawody uważane są za szczególnie odpowiednie dla kobiet, a inne – dla mężczyzn .

Aspiracje zawodowe rodziców Źródło: Opracowanie własne na podstawie B. Wciórka, Aspiracje zawodowe Polaków. CBOS, Warszawa 2009, www.cbos.pl

Prestiż zawodów wybieranych przez kobiety śląskie Źródło: Opracowane na podstawie badań własnych oraz raportu: M. Feliksiak, Prestiż zawodów. CBOS, Warszawa 2009, www.cbos.pl

Zjawisko ruchliwości wewnątrzpokoleniowej Na współczesnym rynku pracy poszukiwani są pracownicy posiadający kilka zawodów lub tacy, którzy są na tyle elastyczni, aby się przekwalifikować. Na zmiany w zakresie przynależności do określonej kategorii zawodowej zwane ruchliwością społeczną wewnątrzpokoleniową zwrócił uwagę Henryk Domański, który na podstawie swoich badań stwierdził, że społeczeństwo polskie głęboko doświadcza tego zjawiska

2. Charakterystyka wykonywanej pracy Źródło: Badania własne

Formy zatrudnienia kobiet mieszkających na Śląsku Źródło: Badania własne

Klasyfikacja kobiet mieszkających na Śląsku ze względu na wykonywaną pracę młode, pracujące studentki i uczennice zatrudnione w oparciu o kontrakt u prywatnego pracodawcy, najczęściej jako ekspedientki lub pracownice administracyjno-biurowe; tymczasowość zatrudnienia, kobiety w wieku od 25 do 35 lat, które najczęściej ukończyły studia i są w początkowej fazie rozwoju kariery zawodowej; zatrudnione najczęściej na stanowiskach administracyjno-biurowych, kobiety powyżej 35 roku życia, wykształcone, pracujące w zawodach wyuczonych m.in. na stanowiskach handlowców, samodzielnych specjalistów, księgowych, pielęgniarek; są najbardziej doświadczone i pewne w swoich decyzjach zawodowych. Praca na własny rachunek oraz pełnienie funkcji kierowniczych nie zależą od wieku ani doświadczenia zawodowego! Zastępczynie kierowników, kobiety prowadzące własny biznes, w firmach są stanowiska kierownicze niższych szczebli

I. Podsumowanie W społeczeństwie śląskim zaszło wiele zmian o charakterze międzypokoleniowym. Transformacja ustrojowa, która przyczyniła się do zmiany struktury gospodarczej kraju, spowodowała następujące zmiany społeczne: zmiana w strukturze wykształcenia pomiędzy pokoleniem rodziców a ich córkami, odmienność pracy wykonywanej przez kobiety i ich matki, młode kobiety o pochodzeniu autochtonicznym podejmując decyzję o kierunku kształcenia oraz przyszłej pracy, często wybierają zawody „kobiece”, które umożliwiają im uzupełnianie ról rodzinnych. które częściej pracowały na stanowiskach robotniczych oraz biurowych niższego szczebla (W pokoleniu matek badanych częściej można było spotkać gospodynie domowe, które nie pracowały lub kobiety, które przerywały pracę po to, aby wychować swoje dzieci)

II. Miejsce pracy zawodowej w życiu kobiet śląskich Praca jako wartość Sukces zawodowy i jego determinanty Motywacja do pracy Preferowany rodzaj pracy Zadowolenie z pracy Stosunek mężów/partnerów do pracy ich żon/partnerek

1. Praca jako wartość Według raportu CBOS praca zajmuje drugie po rodzinie miejsce wśród najwyżej cenionych wartości życiowych. Badania CBOS z 2004 roku podają, że 72% respondentów uznaje pracę za nadającą życiu sens wartość. Ponadto badani stwierdzili, że warto wykonywać swoją pracę nawet, jeżeli nie jest specjalnie znacząca (84%). Pozostała część ankietowanych wyraziła pogląd, iż praca to tylko sposób zarabiania na życie i nie warto się w nią angażować (14%). Przeprowadzone w 2005 r. badania nad wartościami respektowanymi przez Europejczyków pokazują, że Polska znajduje w grupie państw, których mieszkańcy uważają pracę za bardzo ważną (powyżej 70% ludności)

Znaczenie słowa praca Źródło: Badania własne

Praca wśród innych wartości Ranking wartości kobiet śląskich Rodzina Miłość Przyjaźń, Praca Czas wolny Religia Władza Sława Źródło: Badania własne

Cechy pracy uznane za ważne przez kobiety śląskie Źródło: Badania i opracowanie własne oraz J. Lewandowska, M. Wenzel, Praca jako wartość, CBOS, Warszawa 2004, www.cbos.pl

2. Sukces zawodowy Źródło: Badania własne

Sukcesy zawodowe w opinii kobiet śląskich „... praca wypełniona ponadprzeciętnymi rezultatami, co przekłada się na efekty finansowe lub awans, ale nie tylko. Sukcesem jest także uzyskanie akceptacji inspektora dla wykonanej przeze mnie pracy – daje mi to wiele satysfakcji, pomimo, że nie wiąże się to z awansem ani wyższym wynagrodzeniem.” Przykłady sukcesów: założenie własnej firmy, podjęcie lub ukończenie studiów, znalezienie pracy w państwowej instytucji, praca w zawodzie wyuczonym.

Determinanty sukcesu zawodowego w opinii kobiet śląskich Źródło: Badania własne

Zagrożenia związane z sukcesem zawodowym Źródło: Badania własne

3. Motywy podjęcia pracy w aktualnym miejscu zatrudnienia Źródło: Badania własne

4. Preferowany rodzaj pracy Źródło: Badania własne

5. Zadowolenie z pracy Źródło: Badania własne

Argumentacja Zadowolenie z pracy Niezadowolenie z pracy udana współpraca z ludźmi, dobre zarobki, zgodność pracy z zainteresowaniami Niezadowolenie z pracy niskie zarobki, złe samopoczucie w pracy

6. Stosunek mężczyzn do pracy zawodowej kobiet W tradycyjnej rodzinie śląskiej mężczyzna był główną, a czasem jedyną osobą, która zarabiała na utrzymanie wszystkich jej członków. Kobiety pracowały, ale podejście społeczeństwa i Kościoła było im nieprzychylne. Panowało, bowiem powszechne przekonanie, że kobieta powinna zajmować się wyłącznie prowadzeniem domu i wychowywaniem potomstwa. Współcześnie sytuacja uległa dużej zmianie. Kobiety pracują i ten fakt nikogo nie dziwi. Pomimo, że warunki pracy kobiet uległy znacznej poprawie, to jednak wciąż pojawiają się problemy związane z równym traktowaniem kobiet i mężczyzn w pracy. Źródło: Badania własne

Skłonność do rezygnacji z pracy kobiet śląskich Źródło: Badania własne

II. Podsumowanie Biorąc pod uwagę postawy wobec pracy wśród kobiet śląskich można wyróżnić trzy typy: Tradycjonalistki  Stawiają dobro rodziny na pierwszym miejscu. Praca jest tylko środkiem do zaspokajania potrzeb własnych i swoich bliskich. Rozwojowe  Rodzina jest ważną wartością, ale trzeba iść do przodu i szukać możliwości rozwoju. Nowoczesne Rodzina jest ważna, niemniej jednak praca również, gdyż dzięki niej możliwy jest sukces. Lubiana i interesująca praca nie męczy, lecz daje satysfakcję.

III. Kariery zawodowe kobiet śląskich Plany zawodowe kobiet śląskich Podnoszenie kwalifikacji Preferencja w zakresie obejmowanego stanowiska pracy Preferowany model kariery zawodowej Równość szans kobiet i mężczyzn na drodze zawodowej

1. Plany zawodowe kobiet śląskich Badania CBOS-u pokazują, że 35% Polaków ma określone aspiracje zawodowe, do których zalicza się przede wszystkim zdobycie pracy (10%), posiadanie pracy dającej satysfakcję (7%) oraz utrzymanie i zachowanie zatrudnienia (6%). Kobiety śląskie w swoich planach zawodowych najczęściej wspominają o: pracy w zawodzie wyuczonym, kontynuacji pracy w obecnym miejscu zatrudnienia, założeniu własnej działalności gospodarczej.

2. Podnoszenie kwalifikacji 73% badanych kobiet śląskich przyznało, że podnosi swoje kwalifikacje. Kobiety śląskie, podobnie jak ogół Polaków są przekonane, że warto się kształcić. Do najczęściej wykorzystywanych form podnoszenia kwalifikacji należą: szkolenia, nauka na studiach lub w szkole, czytanie literatury fachowej oraz nauka języka obcego.

3. Preferencja w zakresie obejmowanego stanowiska pracy Źródło: Badania własne

4. Preferowany model kariery zawodowej Źródło: Badania własne

5. Bariery i ograniczenia karier kobiet Dostrzeganie nierównego traktowania kobiet i mężczyzn w pracy  ponad połowa badanych kobiet mieszkających na Śląsku twierdzi, że mężczyźni osiągają sukcesy zawodowe łatwiej niż kobiety (54%), Wiara w możliwość osiągania sukcesów zawodowych przez kobiety  większość respondentek zaprzeczyła stwierdzeniu, że kobieta nigdy nie osiągnie tego, co mężczyzna w pracy na równorzędnym stanowisku (41,8%). Źródło: Badania własne

Podsumowanie Na podstawie przeprowadzonych badań można wyróżnić trzy typy postaw wobec rozwoju zawodowego wśród kobiet śląskich: Bierna W trakcie zmian Przedsiębiorcza (najbardziej sprzyjająca obejmowaniu funkcji kierowniczych)

Na zakończenie Kobiety mieszkające na Śląsku w większości: Są dobrze wykształcone, posiadają wysokie kwalifikacje, Chciałyby osiągnąć sukces i wierzą, że mogą to zrobić (pomimo, że mężczyznom jest łatwiej w tej sferze), Nie chciałyby obejmować stanowisk kierowniczych (chyba, że pracując na własny rachunek): Lęk przed zajmowaniem stanowisk kierowniczych (trudność w działaniu), Świadomość konieczności dużych poświęceń na tego typu stanowiskach kosztem czasu wolnego, odpoczynku i zaniedbywania rodziny, Stereotypy w środowisku pracy na temat kobiet.