Wyzwania i zadania administracji samorządowej w zakresie jakości powietrza atmosferycznego -nowe podejście do zanieczyszczenia powietrza pyłem drobnym Andrzej Jagusiewicz Główny Inspektor Ochrony Środowiska Narada samorządowa woj. malopolskiego, Tarnów, 30.08.2013

Instrumenty polityki ochrony powietrza (wspólnotowe, krajowe i lokalne) Ograniczanie presji Pułapy krajowe (NEC, CLRTAP-GP II) Traktat Akcesyjny (LCP) Standardy emisyjne (Dyrektywa IED) Pozwolenia, w tym zintegrowane Programy naprawcze Zielona gospodarka lub zrównoważony model produkcji i konsumpcji Poprawa stanu Strategia Tematyczna Ochrony Powietrza Standardy jakości powietrza Dyrektywa CAFE Dyrektywa ws Metali Ciężkich i Wielopierścieniowych Węglowodorów Aromatycznych (B&P)

Protokół z Goeteborgu II CLRTAP UNECE (Polska) Standardy pułapowe Strategia Tematyczna Ochrony Powietrza UE SO2 2020/2000 -32 % i -18 % NOx 2020/2000 -51 % i -40 % NH3 2020/2000 -96 % i -73 % LZO 2020/2000 -55 % i-48 % PM 2020/2000 -59 % i -41 % Koszt >7,1 biliona euro/rok Koszt-efekt 1 : 4 Protokół z Goeteborgu II CLRTAP UNECE (Polska) SO2 2020/2005 -59 % NOx 2020/2005 -30 % NH3 2020/2005 - 1 % LZO 2020/2005 -25 % PM 2,5 2020/2000 -18 % * Rewizja dyrektywy NEC

Ustawa-prawo ochrony środowiska Tytuł II „Ochrona zasobów środowiska” Dział II „Ochrona powietrza” Art. 85 – ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego ochronie, w szczególności przez: utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach,

Podstawowe zasady ochrony powietrza c.d. art. 85 Poś zmniejszenie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane, zmniejszenie i utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów docelowych albo poziomów celów długoterminowych lub co najmniej na tych poziomach. Przez kogo??? *** Dyrektywa 2008/50/WE w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy

„wypadkowa emisji zanieczyszczeń” Dlaczego pył 2,5? zanieczyszczenie w ok. 50% „wtórne”, o zmiennym składzie, pochodzenia naturalnego i antropogenicznego; Brak progu, poniżej którego nie stwierdza się skutków zdrowotnych powstaje w znacznej mierze w wyniku reakcji między substancjami w atmosferze - prekursorami pyłu PM2,5 są przede wszystkim tlenki siarki, tlenki azotu, amoniak, lotne związki org. (LZO); zawiera także metale ciężkie, WWA (m. in. benzo(a)piren) i inne trwałe zw. org. (TZO); ze względu na zawartość substancji szkodliwych i jednocześnie małe rozmiary (średnica poniżej 2,5 mikrona daje zdolność bezpośredniego wnikania do układu oddechowego i krwionośnego) jest uznawany za zanieczyszczenie szczególnie szkodliwe dla zdrowia, które może być przyczyną, m.in. chorób płuc, chorób krążenia, a także schorzeń nowotworowych „wypadkowa emisji zanieczyszczeń” osiągnięcie standardów PM2.5 wymaga redukcji pierwotnej drobnych cząstek a także prekursorów emitowanych w postaci gazowej: SO2, NOx, NH3, LZO 7

Śmiertelność wywołana ekspozycją na PM 2,5 w roku 2000 i 2020 (realizowanie dotychczasowej polityki) Poprawa do 2020 roku wskutek CLE-u: - 1.1 miliona traconych lat życia mniej mniej o 76 000 przedwczesnych zgonów wydłużenie życia statystycznie o 2.5 miesiąca Problemy, które pozostaną po roku 2020 (bez realizacji STOP-u): - 2.5 miliona traconych lat życia - 272 000 przedwczesnych zgonów - skrócenie życia nadal statystycznie o 5.5 miesiąca 8

Statystyczne skrócenie życia w Polsce spowodowane emisją PM 2.5

Standardy dla pyłu drobnego PM2,5 - nowe cele w zakresie jakości powietrza w Europie Dyrektywa 2008/50/WE w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (dyrektywa CAFE) utrzymując dotychczasowy zakres zobowiązań odnośnie mierzonych i ocenianych zanieczyszczeń, ustanawia nowe, jeszcze bardziej ambitne cele w zakresie jakości powietrza w Europie, między innymi poprzez ustanowienie bardziej restrykcyjnych standardów dla pyłu drobnego PM2,5. Nowe normy jakości powietrza dla pyłu PM2,5: poziom docelowy - do osiągnięcia do 2010 roku poziom dopuszczalny – osiągany etapowo – pierwszy etap do roku 2015, drugi do roku 2020 pułap stężenia ekspozycji (miasta powyżej 100 tys. mieszk. i aglomeracje ) – do osiągnięcia do roku 2015 krajowy cel redukcji narażenia (miasta powyżej 100 tys. mieszk. i aglomeracje ) - do osiągnięcia do roku 2020 10

Strefa – w rozumieniu systemu oceny i zarządzania jakością powietrza Standardy dla pyłu drobnego PM2,5 - nowe cele w zakresie jakości powietrza w Europie – osiągane etapami do roku 2020 Strefa – w rozumieniu systemu oceny i zarządzania jakością powietrza główne problemy – utrzymujące się przekroczenia norm jakości powietrza dla pyłu PM10, PM2,5 i benzo(a)pirenu od lat 11

Poziom docelowy dla PM2,5 – etap I (target value) Wartość: 25 µg/m3 (średnia roczna), Termin osiągnięcia upłynął 1stycznia 2010 roku *** Obowiązuje na obszarze całego kraju. Poziom docelowy tzn. poziom, który należy osiągnąć za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. 12

Poziom dopuszczalny dla PM2,5– etap II Wartość: 25 µg/m3 (średnia roczna). Termin osiągnięcia: 1 stycznia 2015 rok Standard dotyczy obszaru całego kraju. Poziom dopuszczalny, tzn. poziom który musi być osiągnięty. W okresie do dnia 1 stycznia 2015 roku poziom dopuszczalny dla pyłu PM2,5 będzie mógł być przekraczany o wartość marginesu tolerancji. Nazwa substancji (numer CAS ) Okres uśredniania wyników pomiarów Poziom dopuszczalny substancji w powietrzu w µg/m3 Dopuszczalna częstość przekraczania poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym Margines tolerancji Termin osiągnięcia poziomu dopuszczalnego [μg/m3] 2012 r. 2013 r. 2014 r. Pył zawieszony PM2,5 Rok kalendarzowy 25 - 2 1 2015 13

Poziom dopuszczalny dla PM2,5 – etap III Wartość: 20 µg/m3 (średnia roczna), Termin osiągnięcia: 1 stycznia 2020 roku Standard będzie dotyczył obszaru całego kraju. Komisja Europejska przewiduje weryfikację powyższego standardu do 2015 roku w oparciu o nowe informacji na temat skutków zdrowotnych zanieczyszczenia powietrza pyłem PM2,5 oraz doświadczenia Państw Członkowskich w zakresie osiągnięcia wartości docelowej dla pyłu PM2,5. 14

Wskaźniki średniego narażenia dla PM2,5 krajowy wskaźnik średniego narażenia – jest to średni poziom pyłu PM2,5 w powietrzu wyznaczony na podstawie pomiarów przeprowadzonych na obszarach tła miejskiego w miastach o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy i aglomeracjach na terenie całego kraju, wykorzystywany do oceny dotrzymania krajowego celu redukcji narażenia oraz dotrzymania pułapu stężenia ekspozycji. Wskaźnik ten posłuży jako miernik osiągnięcia krajowego celu redukcji narażenia i pułapu stężenia ekspozycji. 15

Pułap stężenia ekspozycji dla PM2,5 etap I Wartość: 20 µg/m3 obliczana jako trzyletnia średnia krocząca z wartości średnich rocznych uśrednionych dla wszystkich punktów pomiarowych tła miejskiego służących do określenia krajowego wskaźnika średniego narażenia dla lat 2013-2015. Termin osiągnięcia – 2015 rok Pułap stężenia ekspozycji, jako standard jakości powietrza musi być osiągnięty. 16

Krajowy cel redukcji narażenia dla PM2,5 - etap II Krajowy cel redukcji narażenia - wynosi 18 µg/m3 i powinien zostać osiągnięty poprzez wszelkie niezbędne środki, które nie pociągają za sobą niewspółmiernych kosztów do roku – 2020. 17

Strefa – w rozumieniu systemu oceny i zarządzania jakością powietrza Nowa definicja strefy: Art. 87 ust 2. ustawy Prawo Ochrony Środowiska Strefę stanowi: 1) aglomeracja o liczbie mieszkańców większej niż 250 tysięcy; 2) miasto o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy; 3) pozostały obszar województwa, niewchodzący w skład miast o liczbie mieszkańców większej niż 100 tysięcy oraz aglomeracji.

Wyniki oceny jakości powietrza dla pyłu PM10 za rok 2011 i 2012 Klasy stref określone na podstawie 24-godz. stężeń pyłu PM10 (ochrona zdrowia) Rok 2011 Rok 2012 W ocenie za 2012 r. pod katem pyłu PM10 do stref (46) z przekroczeniami zaliczono o cztery strefy mniej poprawa miała miejsce w: Aglomeracjach: Trójmiejskiej, Szczecińskiej i Lubelskiej oraz w strefie podlaskiej .

Wyniki oceny jakości powietrza dla pyłu PM2,5 za rok 2011 i 2012 Poziom dopuszczalny + margines tolerancji dla roku 2011 - 28 (25+3) µg/m3 dla roku 2012 – 27 (25+2) µg/m3

Wyniki oceny jakości powietrza dla pyłu benzo(a)pirenu (42) za rok 2011 i 2012 (10X)

Krajowy wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 Krajowy wskaźnik średniego narażenia na pył PM2,5 [µg/m3]: dla 2012 roku wyniósł 26,1 (średnia z lat 2010 - 2012); dla 2011 roku wyniósł 26,9 (średnia z lat 2010 i 2011); dla 2010 roku wyniósł 28,0 (średnia dla roku 2010). 22

Wartości wskaźnika średniego narażenia dla poszczególnych miast i aglomeracji oraz krajowy wskaźnik średniego narażenia [µg/m3] dla 2012 roku Czarna kreska – pułap stężenia ekspozycji do osiągnięcia w roku 2015

Uwagi końcowe (1) Przekroczenia PM 10 w UE są dość powszechne, „plany i programy naprawcze” wg Art.. 8 (3) Dyrektywy Ramowej bez efektu!!! >konieczność budowy planów ponadstrefowych z uwagi na komponent transgraniczny (co najmniej 50 %-obliczenia EMEP szereg aglomeracji pozwanych przed ETS ( m.in. BERLIN) Pomimo malejących emisji sytuacja w Polsce ulega względnemu pogorszeniu (niższe standardy więcej stref ponadnormatywnych) Recepta na niską emisję: ? ?? ???

Uwagi końcowe (2) Bilans energetyczny Polski w perspektywie 2020 (2x20%+1x15%), 2030, 2040 i 2050> jaki miks? Węgiel, olej, gaz konwencjonalny/gaz łupkowy , OZE (energia słoneczna, biomasa….), odpady komunalne , energia jądrowa??? Synergia polityki klimatycznej i ochrony powietrza> JEDNA ATMOSFERA Ogólnokrajowy>regionalny>lokalny program ochrony powietrza (niskie źródła emisji i transport>zadania samorządów ) Konieczność pełniejszej inwentaryzacji emisji i rozwoju narzędzi prognostycznych>modelowanie zintegrowane w ramach PMŚ (3 bloki), w tym modelowanie stanu zanieczyszczenia powietrza jako element oceny>nowy PMS 2013-2015

Podsumowanie- zamiast recepty Zakaz węgla lub ekogroszek Wykorzystać kominiarzy Subsydia dla paliw czystszych Infrastruktura drogowa i ciepłownicza Decyzje o prowadzeniu działalności gospodarczej wydawane z uwzględnieniem rodzaju i wielkości emisji ??? 26

27

Dziękuję za uwagę