Wspólne Polityki Unii Europejskiej Wspólna Polityka Rolna Dominika Milczarek Zajęcia 1 Ekonomiczna i polityczna specyfika sektora rolnego Zasady funkcjonowania wspólnej polityki rolnej - wstęp

2 Plan zajęć WSPÓLNA POLITYKA ROLNA (6 godz.): Jerzy Wilkin/Dominika Milczarek Zajęcia 1 i 2: Specyfika (ekonomiczna i polityczna) sektora rolnego; Zasady funkcjonowania wspólnej polityki rolnej z lat 1970-tych; Reforma polityki rolnej w latach 1980 tych i tych. Zajęcia 3 (Jerzy Wilkin): Reforma wspólnej polityki rolnej w kontekście Porozumienia Rolnego WTO, nowych negocjacji i akcesji nowych członków UE.

3 Szczególne cechy sektora rolno- żywnościowego: struktura jednostek produkcyjnych; przykład konkurencji doskonałej. wpływ warunków naturalnych; znaczne wahania produkcji rolnej, nieprzewidywalność wielkości produkcji. elastyczność cenowa popytu na żywność niska a nawet ujemna; ujemna na chleb, cukier, ziemniaki, mleko; powoduje to duże wahania cen na rynku rolnym.

4 Szczególne cechy sektora rolno- żywnościowego: spadek udziału wydatków na żywność w ogólnych wydatkach na konsumpcję w miarę wzrostu dochodów ludności; Prawo Engla; prawdziwe dla gospodarstw domowych jak i w skali całej gospodarki. relatywna niemobilność rolniczej siły roboczej Gospodarstwo rolne jest zarówno miejscem zamieszkania jak i pracy.

5 W krótkim okresie: niestabilność cen i dochod ó w; nieelastyczny charakter popytu na żywność; fluktuacje produkcji; fluktuacje popytu; niestabilność popytu światowego.

6 PpPp PnPn PbPb QpQp QnQn QbQb Małe zmiany w wielkości produkcji powodują znaczne zmiany w cenach produktów D Dochód rol. Wpływ zmian wielkości produkcji na ceny i dochód gospodarstw Wykresy na podstawie McGraw-Hill/Irwin, 2004

7 Wpływ zmian wielkości produkcji na ceny i dochód gospodarstw P1P1 P2P2 QnQn D1D1 Małe zmiany popytu powodują znaczne zmiany cen produktów rolnych D2D2

8 W długim okresie: zanikający przemysł; rozwój technologiczny i wzrost podaży produktów rolniczych; niska elastyczność dochodowa popytu; niewielki wzrost populacji; konieczność powiększania gospodarstw i odpływ pracowników do innych sektorów.

9 P2P2 P1P1 D2D2 D1D1 S1S1 S2S2 Q1Q1 Q2Q2 Poprawa technologii powoduje relatywnie większy wzrost podaży powodując spadek cen produktów rolnych Wzrost popytu w długim okresie jest niwelowany przez większy wzrost podaży

10 Specyfika rolnictwa W krajach znajdujących się na wczesnym etapie rozwoju: większość ludności zajmuje się rolnictwem i utrzymuje z dochodów rolniczych; rolnictwo stanowi znaczną część dochodu narodowego; niska jest produktywność rolnictwa.

11 Specyfika rolnictwa W rozwiniętych gospodarkach rynkowych: rolnictwo stanowi niewielką część dochodu narodowego; produktywność rolnictwa jest wysoka; występuje tendencja do nadprodukcji żywności.

12 Udział zatrudnionych w rolnictwie Etiopia Mozambik Chiny Indie Brazylia Rosja Japonia Francja USA Niemcy Źródło: International Labour Office za McGraw-Hill/Irwin, Inc.2004

13 Zmiana znaczenia rolnictwa w krajach Europy Środkowej i Wschodniej: Udział rolnictwa w PKBUdział rolnictwa w zatrudnieniu Albania32,055,449,064,5 Estonia17,85,212,08,1 Rumunia13,718,727,537,3 Rosja15,46,713,014,0 Czechy6,33,09,94,3 Węgry15,67,017,97,9 Polska11,86,026,425,7 UE3,11,96,85,0 Źródło: OECD

14 Argumenty za wspieraniem rolnictwa Parytet dochodów rolniczych, Gospodarstwa rodzinne, Ryzyko związane z produkcją rolną, Konkurencyjna struktura produkcji rolnej.

15 Instrumenty polityki rolnej Narzędzia polityki handlowej i wsparcie cenowe  np. subsydia eksportowe, ceny gwarantowane, Instrumenty budżetowe  np. płatności bezpośrednie, subsydia, Regulacje bezpośrednie  np. programy kredytowe.

16 Szwajcaria Norwegia Korea Płd. Japonia UE-15 USA Meksyk Kanada Turcja Australia Źródło: OECD za McGraw-Hill/Irwin, Inc.2004 Subsydia dla rolnictwa (% produkcji rolnej) w 2001 r.

17 PePe D S QeQe QcQc QsQs nadwyżka PsPs Q P Poziom wsparcia Skutki wsparcia cenowego

18 Skutki wsparcia cenowego: nadwyżka produkcji; korzyści dla rolników; koszt dla konsumentów; realokacja zasobów; inne koszty społeczne (obciążenie podatkowe, rent-seeking); koszty dla środowiska; koszty międzynarodowe.

19 Krytyka: Symptomy a nie przyczyny Źle skierowane subsydia Sprzeczności polityki Upolitycznienie polityki rolnej Lobby rolnicze np. COPA-COGECA: C ommittee of Professional Agricultural Organisations; General Confederation of Agricultural Co-operatives ) Teoria wyboru publicznego

20 Wspólna Polityka Rolna - Wstęp 1. Znaczenie rolnictwa w założycielskiej „Szóstce” w połowie lat 1950-tych; 25% pracujących w rolnictwie 2. Znaczne rozbieżności w dochodach w rolnictwie i w innych działach gospodarki; Przeciętny dochód w rolnictwie wynosił ok. 50% dochodów w innych zawodach we Francji, Niemczech i Włoszech. 3. Szybki spadek zatrudnienia w rolnictwie i udziału rolnictwa w PKB pod koniec XX w. 4. Wzrost udziału dużych gospodarstw.

21 Wspólna Polityka Rolna - Wstęp Rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich wspierane są w UE: w ramach Wspólnej Polityki Rolnej w ramach Funduszy Strukturalnych. Od połowy lat 1990-tych systematycznie obniżane są wydatki na WPR przy jednoczesnym wzroście wydatków na działania strukturalne.

22 Cele WPR Podstawa Wspólnej Polityki Rolnej - Traktat Rzymski z 25 marca Cele WPR (art. 33 ust.1): 1. Podnoszenie produkcyjności rolnictwa; 2. Zapewnienie ludności rolniczej właściwego poziomu życia; 3. Stabilizacja rynków; 4. Gwarancja bezpiecznego poziomu zaopatrzenia; 5. Zapewnienie konsumentom żywności po rozsądnych cenach.

23 Zasady WPR WPR ma kierować się trzema zasadami: 1. Zasada jedności rynku; 2.Zasada preferencji Wspólnoty; 3.Zasada solidarności finansowej.

24 Zasada jedności rynku Wspólny rynek produktów rolnych - swobodny przepływ produkt ó w rolnych między krajami dzięki: likwidacji ceł i ograniczeń ilościowych; wprowadzeniu wspólnych cen i ujednoliceniu reguł konkurencji; ujednoliceniu przepisów sanitarnych i fito- sanitarnych; stabilne kursy walutowe (zielone kursy); jednolitej polityce handlowej wobec państw trzecich.

25 Zasada jedności rynku 1962 r. - podstawowe metody funkcjonowania Wspólnej Organizacji Rynku w odniesieniu do zbóż; 1967 r. – wprowadzenie wspólnych cen zboża; Kolejne produkty w ciągu kilku kolejnych lat.

26 Zasada preferencji Wspólnoty Stworzenie warunków zapewniających pierwszeństwo zbytu dla własnych produktów rolnych poprzez: wysokie cła, zmienne opłaty wyrównawcze, licencjonowanie przywozu, itd.

27 Zasada solidarności finansowej Wspólne finansowanie WPR za pośrednictwem Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie (FEOGA: Fond Europeen d’Orientation et de Garantie Agricole EAGGF: European Agriculture Guidance and Guarantee Fund)

28 Fundusz Orientacji i Gwarancji Finansowanie WPR z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie Fundusz Orientacji i Gwarancji powstał w 1962 r. W 1964 r. został podzielony na dwie sekcje: Sekcja Gwarancji – wspieranie działań interwencyjnych na rynkach rolnych, Sekcja Orientacji – wspieranie modernizacji rolnictwa. włączona do Funduszy Strukturalnych w 1989 r.

29 Fundusz Orientacji i Gwarancji Środki Funduszu pochodzą z: Budżetu UE, Opłat nakładanych na importowane produkty spoza Wspólnoty, Dodatkowych opłat wnoszonych przez rolników (np. rolników uprawiających buraki cukrowe i właścicieli cukrowni pozbywających się nadwyżek).

30 Fundusz Orientacji i Gwarancji Sekcja Gwarancji Sekcja Orientacji Wspólna Organizacja Rynku I filar Środki towarzyszące II filar Modernizacja rolnictwa Tab 1. Udział wydatków z Sekcji Gwarancji w budżecie UE Źródło: Tracy (1997) WE-9WE-10WE-12WE %68% 62%52%51%

31 Fundusz Gwarancji i Orientacji FEOGA Sekcja Gwarancji 44,5 mld euro45,2% Wydatki strukturalne34 mld euro34,5% Budżet98,6 mld euro100% Tab 2. Udział wydatków w budżecie Wspólnoty w 2002 r.

32 Fundusz Gwarancji i Orientacji Produkcja roślinna27,3 mld euro61,8% Zboża, etc.17,9 mld euro40,5% Cukier1,4 mld euro3,2% Oliwa z oliwek2,4 mld euro5,3% Produkcja zwierzęca10,7 mld euro24,5% Mleko, etc.1,9 mld euro4,3% Wołowina, cielęcina8,1 mld euro18,3% Rozwój obszarów wiejskich 4,6 mld euro10,4% Tab 3. Udział wybranych wydatków na WPR w 2002 r.