Jak skutecznie nagradzać i karać dziecko? . Jak skutecznie nagradzać i karać dziecko?

W sztuce wychowania ważne jest modelowanie - wskazanie własnym przykładem pożądanej postawy; ważna jest wierność systemowi wartości, który ma służyć bezpiecznemu poruszaniu się dziecka w świecie, ważny jest szacunek dla jego potrzeb i dla jego jedynej i niepowtarzalnej osobowości. Celem wychowania powinno być wyznaczenie dziecku granic, które umożliwią mu bezpieczne poruszanie się w świecie, pozwolą poznać dobro i zło oraz dokonać właściwego wyboru. Wychowaniu towarzyszy perspektywa „długomyślności”, a więc umiejętność spojrzenia na dziecko nie tylko „tu i teraz”, ale przede wszystkim w kontekście jego dalszego życia. Nagradzanie i karanie mogą być rozumiane ako jeden ze sposobów osiągania tak sformułowanych celów

Jeśli rodzice mają wątpliwości, czy stosować kary i nagrody w wychowaniu, to znaczy, że zastanawiają się nad „długomyślnym” procesem wychowania. To oni, przez codzienne bycie z dziećmi, odpowiadają na pytania: czy nagradzać, czy karać, a może tylko nagradzać lub tylko karać? Jakie powinny być proporcje między tymi oddziaływaniami? Odpowiedzi warunkują styl, w jakim rodzice decydują się wychowywać swoje dzieci: umiarkowany, bezstresowy lub autorytarny. Bez względu na to, jakiego rodzice dokonają wyboru – nagradzanie i karanie to tylko środki do osiągania wychowawczych celów. A jeśli rodzice odpowiedzą twierdząco na pytanie: czy w wychowaniu karać i nagradzać, to warto, aby zadali sobie pytanie: jak to robić?

O czym warto pamiętać? Każde dziecko jest inne, potrzebuje zauważenia i podkreślenia jego wyjątkowości i przynależności do rodziny. Dziecku należy się szacunek i powinno być traktowane podmiotowo. Każde dziecko wymaga opieki i pomocy w realizacji podstawowych czynności życiowych stosownie do swojego wieku.

Rodzice powinni interesować się postępami dziecka i zgłębiać wiedzę o nim, poszukiwać różnych źródeł, które wspomagają ich wychowawcze oddziaływania. Wszelkie techniki zastosowane w działaniach pedagogicznych powinny wynikać z rodzicielskich przekonań i być spójne wyznawanym przez rodziców systemem wartości. Dziecko ma szereg praw, które powinny być w rodzinie respektowane (np. prawo do miłości, do szacunku, do pracy i zabawy, do własnych tajemnic, do własności i odrębności) oraz inne, wyznaczone w każdej rodzinie.

Jak nagradzać i karać? Każde zastosowanie nagrody i kary wymaga od wychowawcy rozważnego przemyślenia. Dziecko zmobilizowane pochwałą, aprobatą czy wysoką oceną samo rozbudza w sobie chęć powtarzania pożądanego zachowania. Naukowcy podkreślają większą skuteczność nagród i kar, kiedy nie są one odraczane, a zastosowane w jak najkrótszym czasie po takim zachowaniu dziecka, jakie wychowawca chce wzmocnić (nagroda) lub wyeliminować (kara). Dlatego mądry wychowawca na nagradzanie i karanie musi być wcześniej przygotowany, a każda nagroda i kara powinna być dopasowana do konkretnego dziecka. Warto zadbać, aby dziecko rozumiało, dlaczego i za co jest nagradzane lub karane I jeszcze jedno – siła nagrody i kary. Zarówno nadmierne karanie, jak i nagradzanie może przynieść efekt odwrotny od zamierzonego.

Karanie i nagradzanie to subtelna i delikatna materia Karanie i nagradzanie to subtelna i delikatna materia. Poniżej kilka rad, jak można skutecznie karać i nagradzać.

Warunki skuteczności nagród i kar 1. Między karaniem a nagradzaniem powinna panować równowaga – niedopuszczalne jest stosowanie krótkich pochwał i długich, umoralniających kazań, które mają być zakończone wymierzeniem kary; dziecko broni się przed moralizowaniem wyłączeniem uwagi i długa perswazja nie przynosi skutku. 2. Kara nie może być wymierzana w złości, bo wtedy karzącemu trudno o kontrolę, a karany skoncentrowany jest bardziej na bronieniu się, niż na potrzebie zmiany zachowania. Natomiast przy nagrodach warto pozwolić sobie na upust przyjemnych emocji. Radość, duma, czułość, zadowolenie – zachęcają do przytulenia, poklepania, pogłaskania dziecka itp., a tym samym potęgują chęć powtarzania tak przyjemnego stanu, a więc i zachowań, które go wywołały.

3. Zarówno kara, jak i nagroda powinny być uzasadnione – dziecko powinno wiedzieć, dlaczego zostało ukarane lub nagrodzone. Tu może przyjść z pomocą powołanie się na wcześniej ustalone zasady, reguły postępowania, kodeksy stworzone wspólnie w rodzinie czy wcześniejsze, podobne doświadczenia. 4. Nie należy stosować kar fizycznych! Poza upokorzeniem, buntem i chęcią zemsty nie przynoszą żadnego innego skutku. Agresja rodzi agresję, wzmacnia w słabszym poczucie krzywdy, pozostawia uraz i uczy stosowania siły w rozwiązywaniu konfliktów.

5. Nie należy przesadzać z nagradzaniem materialnym 5. Nie należy przesadzać z nagradzaniem materialnym! Dziecko bardziej niż nowej zabawki potrzebuje przytulenia, wspólnego wyjścia w ulubione miejsce, wysłuchania ulubionej bajki na kolanach mamy lub taty. Dziecko – uczeń często nagradzane np. pieniędzmi za dobre oceny, szybko traci chęć do bezinteresownego zdobywania wiedzy i poszerzania swoich horyzontów; ogranicza się w ten sposób jego bezcenną ciekawość świata. 6. Nagroda i kara muszą być sprawiedliwe i proporcjonalne do przewinienia – najskuteczniejsze jest stosowanie silnych nagród i słabych kar.

7. Ironia i wyśmiewanie dziecka mogą okazać się nieskuteczne i dodatkowo ranić dziecko. Jeśli chcesz zastosować paradoks w karaniu lub nagradzaniu, najpierw upewnij się, czy jesteś dobrze rozumiany. Im prościej podane uzasadnienie nagradzania i karania, tym łatwiej o jego przyjęcie przez dziecko. Zawsze też warto poprosić dziecko o powtórzenie: ”Powiedz, jak mnie zrozumiałeś, spróbuj powtórzyć.” I ewentualnie skorygować jego błędne rozumienie. 8. Karanie i nagradzanie jest skuteczniejsze, kiedy dziecko wie, że jest kochane. Z większą przykrością przyjmuje wtedy karę i z większym zadowoleniem nagrodę. Te uczucia wzmacniają ich przyjmowanie i jest nadzieja, że wzmocnią też motywację do powtarzania zachowania nagradzanego i unikania zachowania karanego.

9. Nieodzownym warunkiem skuteczności nagród i kar jest konsekwencja w ich stosowaniu. Za określone, pożądane zachowania zawsze powinno się nagradzać (pochwała, przytulenie, akceptacja, poinformowanie innych), a za niepożądane – zawsze karać. Jeśli dziecko zauważy brak zdecydowania lub różne opinie taty i mamy, poczuje się zachęcone do samodzielnego poszukiwania granic dobra i zła. Skutek może być niekoniecznie zgodny z oczekiwaniami rodziców. 10. W „dekalogu” nagradzania i karania najważniejsze jest poszukiwanie dialogu z dzieckiem. Nie szczędź na dialog czasu i energii, zawsze warto poznawać opinie i poglądy swojego dziecka, warto z nim po prostu rozmawiać,