Analiza kosztów i korzyści Autor: Mariusz Sidor

Wykaz skrótów użytych w prezentacji: AKK – analiza kosztów i korzyści NPV - wartość zaktualizowana netto (ang. net present value – NPV) IRR - wewnętrzna stopa zwrotu (ang. internal rate of return - IRR)

Czym jest analiza kosztów i korzyści? Analiza kosztów i korzyści (ang. cost-benefit analysis) jest metodą stosowaną na etapie oceny (ewaluacji) ex-ante projektów. Jej podstawowym celem jest określenie potencjalnych efektów kilku alternatywnych koncepcji projektu i na tej podstawie wybór wersji najkorzystniejszej.

Cecha metody Podstawową cechą tej metody jest to, iż szacowane efekty projektu są przedstawiane w kategoriach finansowych: zarówno koszty, jak i korzyści mają swoją określoną wartość finansową. Ze względu na fakt, iż projekty finansowane ze środków Phare i funduszy strukturalnych mają charakter inwestycji publicznych, dokonuje się przeliczenia na wartości pieniężne również tych czynników, które nie dają się łatwo ująć w kategoriach finansowych (np. wpływu projektu na środowisko, czy sytuację społeczno-gospodarczą).

Typowe kroki w Analizie Kosztów i Korzyści Przystępując do analizowania kosztów i korzyści w pierwszej kolejności należy postawić, a następnie próbować uzyskać odpowiedzi na następujące pytania: Jaki cel chcemy osiągnąć? Jakie narzędzia/sposoby/metody oraz alternatywne rozwiązania mamy do dyspozycji? Jakich efektów (pozytywnych i ujemnych) naszych działań spodziewamy się w bliższej i dalszej przyszłości? Jakie są związki planowanego przedsięwzięcia z innymi problemami i jaki ono może mieć wpływ na te zagadnienia?

Schemat postępowania przy realizacji AKK sformułowanie problemu określenie możliwych rozwiązań (w tym w miarę możliwości opcji alternatywnych) określenie i obliczenie kosztów wskazanie i obliczenie lub oszacowanie korzyści porównanie kosztów i korzyści,

I. Sformułowanie problemu Na początku analizy należy ustalić z jakim problemem mamy do czynienia, co pozwoli określić jaki jest stan wyjściowy oraz co możemy zrobić aby poprawić sytuację.

II. Określenie możliwych rozwiązań (w tym w miarę możliwości opcji alternatywnych) Po sformułowaniu problemów i sporządzeniu ich listy możemy przystąpić do określenia dostępnych rozwiązań. Staramy się określić możliwie dużą ilość rozwiązań, aby możliwe było wybranie rozwiązania najbardziej efektywnego. Na tym etapie należy odpowiedzieć na pytania: Czy wszystkie rozwiązania zostały uwzględnione? Czy analizowany problem możliwy jest do rozwiązania “wewnętrznie”? Czy obecnie nie są już podejmowane działania w interesującym nas obszarze? Ostatecznym wynikiem tego etapu prac powinna być lista problemów ze zidentyfikowanymi rozwiązaniami.

III. Określenie kosztów Kolejnym zadaniem jest określenie wszystkich kosztów związanych z poszczególnymi rozwiązaniami. Musimy zatem przeanalizować wszystkie oddziaływania pozytywne i negatywne, aby w sposób obiektywny przedstawić sytuację decyzyjną. Typowe kategorie kosztów obejmują: • Koszty Inwestycyjne (kapitałowe) • Koszty Eksploatacyjne, w tym: operacyjne koszty utrzymania administracyjne Należy pamiętać o uwzględnieniu kosztów przedinwestycyjnych takich jak prace programowe i projektowe, w tym strategie, plany zagospodarowania przestrzennego, koncepcje techniczne i technologiczne i studia wykonalności, projekty techniczne.

IV. Szacowanie korzyści Szacowanie korzyści polega na określeniu wartości całkowitej wszystkich korzyści dodatkowych związanych z realizacją poszczególnych rozwiązań. Znaczna część korzyści daje się łatwo przełożyć na szacunkowe kwoty pieniężne. Problem pojawia się w przypadku projektów z zakresu użyteczności publicznej. Trudno jest wyrazić w pieniądzu korzyści wynikające np.: z poprawy stanu środowiska naturalnego i racjonalnej gospodarki jego zasobami, itp. W tym miejscu przechodzimy od analizy finansowej do analizy społeczno-ekonomicznej. W zależności od specyfiki danego rozwiązania stosujemy odpowiednie metody wyceny korzyści.

Metody analizy społeczno-ekonomicznej służące Przykład.: Metody analizy społeczno-ekonomicznej służące do wyceny korzyści ekologicznych Metoda efektów produkcyjnych Szacowanie nakładów prewencyjnych i kosztów restytucji metody hedoniczne metoda kosztów podróży metoda deklarowanych preferencji

V. Porównanie kosztów i korzyści Porównanie różnych wielkości finansowych można dokonywać posługując się różnymi metodami, tutaj omówione zostaną trzy podstawowe: okres zwrotu nakładów Metody/wskaźniki dyskontowe: wartość zaktualizowana netto (ang. net present value – NPV) wewnętrzna stopa zwrotu (ang. internal rate of return - IRR)

okres zwrotu nakładów Metoda ta należy do najczęściej stosowanych prostych metod oceny finansowej. Pozwala ona na wybór takiego rozwiązania, które umożliwia odzyskanie poniesionych nakładów inwestycyjnych w możliwie najkrótszym czasie. Przez okres zwrotu nakładów rozumie się czas niezbędny do odzyskania początkowych nakładów na realizację przedsięwzięcia z osiągniętych nadwyżek finansowych. W AKK jest to okres, w ciągu którego korzyści netto zrównają się z łącznymi kosztami inwestycyjnymi.

p I = ΣKn Zalety metody: t = 0 Podstawową zaletą metody okresu zwrotu jest prostota stosowanych w niej obliczeń matematycznych. Sposób obliczania okresu zwrotu nakładów można zapisać następująco: gdzie: I – całkowite nakłady inwestycyjne p – okres zwrotu zainwestowanego kapitału Kn – korzyści netto p I = ΣKn t = 0

Wady metody: pomijanie tworzonej przez projekt nadwyżki gotówkowej, po wyznaczonym terminie zwrotu nie uwzględnianie zmiany wartości pieniądza w czasie

Okres zwrotu dostarcza jedynie informacji o płynności nakładów (szybkości ich zwrotu), nie jest zaś miernikiem ich rentowności. Aby umożliwić dokonywanie realistycznych porównań biorących pod uwagę element czasu, niezbędne jest sprowadzenie strumieni przyszłych kosztów i przyszłych korzyści do wspólnego mianownika. Można to zrobić poprzez zdyskontowanie obydwu strumieni przy użyciu odpowiedniego współczynnika, celem uzyskania aktualnych wartości przyszłych kosztów i korzyści.

Dyskontowe metody rachunku ekonomicznego metoda wartości zaktualizowanej netto (ang. net present value – NPV) metoda wewnętrznej stopy zwrotu (ang. internal rate of return – IRR)

metoda wartości zaktualizowanej netto (NPV) Metoda ta polega na obliczeniu wartości oszacowanych i zdyskontowanych korzyści - oszacowane i zdyskontowane koszty Dodatnia wartość wskaźnika NPV oznacza, że projekt jest ekonomicznie uzasadniony, przy założonej stopie dyskontowej. Im wyższa jest wartość NPV, tym większe są korzyści z inwestycji. Wskaźnik NPV jest zazwyczaj najlepszą metodą porównywania inwestycji.

Wady metody: Możliwość zamazania czytelności analizy w przypadku: wybrania nie właściwej stopy dyskontowej niedokładnego określenia stopy dyskontowej

metoda wewnętrznej stopy zwrotu (IRR) Metoda ta polega na wyliczeniu stopy dyskontowej, przy której koszty i korzyści są równe. Wskaźnik IRR nie określa zatem wielkości kosztów czy korzyści, pełni rolę wskaźnika rentowności inwestycji. Im wyższy wskaźnik IRR, tym atrakcyjniejsza jest inwestycja. Metoda IRR ma zastosowanie głównie do oceny wstępnej.

Obliczone wskaźniki wraz z katalogiem korzyści niewymiernych powinny zostać wykorzystane do wyboru rozwiązań poszczególnych problemów oraz sporządzenia rankingu projektów.

Bibliografia: Strony internetowe: - www.parp.gov.pl - www.cie.gov.pl - www.ukie.gov.pl - www.mf.gov.pl - www.mg.gov - www.mpips.gov.pl 2. Poradnik prowadzenia postępowania w sprawie ocen oddziaływania na środowisko 3. Ocena (ewaluacja) programów i projektów o charakterze społeczno-gospodarczym w kontekście Przystąpienia Polski do Unii Europejskiej – Tomasz Kierzkowski 4. Guide to cost benefit analysis of investment projects - Evaluation Unit DG Regional Policy European Commission