Zrozumieć samorząd Beata Matyjaszczyk

Zasada pomocniczości „Ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.” Zgodnie z zawartą w preambule Konstytucji zasadą pomocniczości, Polska Rzeczpospolita opiera się na współdziałaniu i komplementarności obywateli i instytucji publicznych stanowiącą jeden z fundamentów demokratycznego państwa prawa. Zasada nakazuje przesunięcie procesu decyzyjnego możliwie jak najbliżej obywateli i zagwarantowanie właściwego stopnia niezależności organom niższego szczebla w stosunku do organów wyższego szczebla lub władzom lokalnym w stosunku do władz centralnych. Następuje zatem podział uprawnień na różnych szczeblach władzy.

Administracja publiczna Stanowi całokształt struktur organizacyjnych w państwie oraz ludzi zatrudnionych w tych strukturach spełniających zadania publiczne, zbiorowe i indywidualne, reglamentacyjne i świadczące oraz organizatorskie podmiotów kierowniczych i decydenckich.

Podział administracji publicznej administracja samorządowa trzech szczebli – gminnego, powiatowego oraz wojewódzkiego. administracja rządowa, dzieląca się, ze względu na zakres jej działania, centralna(Prezes Rady Ministrów, Rada Ministrów, ministrowie oraz centralne organy administracji rządowej) ; terenowa (wojewoda i służby działające regionalnie). Organy administracji rządowej centralnej obejmują swoim zasięgiem całe terytorium kraju, natomiast organy administracji rządowej terenowej działają tylko na ściśle określonym terytorium. administracja państwowa, nie podlegająca rządowi. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Najwyższą Izbę Kontroli, Krajową Radę Radiofonii i Telewizji, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajową Radę Sądownictwa czy Narodowy Bank Polski.

Samorząd terytorialny Samorząd terytorialny to ogół mieszkańców zamieszkujący określony teren. Samorząd to nie tylko radni albo urząd, lecz wszyscy obywatele, którzy tworzą z mocy prawa wspólnotę i względnie samodzielnie decydują o realizacji zadań wynikających z potrzeb tej wspólnoty na danym terytorium. Organy każdej jednostki samorządu terytorialnego realizują zadania publiczne na obszarze swojej właściwości miejscowej, czyli po prostu na swoim terenie. Samorząd terytorialny wykonuje swoje zadania, w celu zaspokojenia potrzeb ludzi zamieszkujących obszar działania danej jednostki organizacyjnej. Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje w Polsce trójszczeblowa struktura samorządu terytorialnego: samorząd gminny samorząd powiatowy samorząd województw

Samorząd terytorialny cd. art.163 Konstytucji RP stanowi iż:. Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. art.164. Konstytucji RP Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego.

Jednostki samorządu terytorialnego każda z jednostek samorządu terytorialnego jest wspólnotą niezależną od innej tworzy wspólnota obywateli zamieszkująca przypisany tej jednostce obszar, każda wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, posiada osobowość prawną, jej samodzielność podlega ochronie sądowej ustroju jej stanowi statut, który określa organizację wewnętrzną oraz tryb pracy organów.

Działalność organów jednostek samorządu terytorialnego jest jawna Ograniczenia jawności mogą wynikać wyłącznie z ustaw. Jawność działania organów obejmuje w szczególności: prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje organu stanowiącego posiedzenia jego komisji, dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów i komisji rady, oraz sejmiku wojewódzkiego.

GMINA

Zadania własne gminy w szczególności obejmują sprawy dotyczące: ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, lokalnego transportu zbiorowego,

Zadania własne gminy w szczególności obejmują sprawy dotyczące: ochrony zdrowia, pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych, gminnego budownictwa mieszkaniowego, edukacji publicznej, kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,

Zadania własne gminy w szczególności obejmują sprawy dotyczące: kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych, targowisk i hal targowych, zieleni gminnej i zadrzewień, cmentarzy gminnych, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego,

Zadania własne gminy w szczególności obejmują sprawy dotyczące: utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej, wspierania i upowszechniania idei samorządowej, promocji gminy, współpracy z organizacjami pozarządowymi, współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Gmina Ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów. Gmina może również wykonywać zadania z zakresu administracji rządowej, z zakresu właściwości powiatu lub województwa na podstawie porozumienia zawartego z organami administracji lub jednostkami samorządu terytorialnego. Wówczas gminie przysługują środki finansowe w wysokości koniecznej do wykonania zadań.

Organami gminy są: rada gminy – organ stanowiący i kontrolny, wójt (burmistrz, prezydent miasta) – organ wykonawczy. Organy gminy wybierają mieszkańcy w wyborach bezpośrednich i powszechnych.

Struktura zarządzania gminą

Do wyłącznej właściwości rady gminy należy: uchwalanie statutu gminy, ustalanie wynagrodzenia wójta, stanowienie o kierunkach jego działania oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności, powoływanie i odwoływanie skarbnika gminy, który jest głównym księgowym budżetu, oraz sekretarza gminy - na wniosek wójta,

Do wyłącznej właściwości rady gminy należy: uchwalanie budżetu gminy, rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium z tego tytułu, uchwalanie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych, zasad przekazywania im składników mienia do korzystania oraz zasad przekazywania środków budżetowych na realizację zadań przez te jednostki,

Do wyłącznej właściwości rady gminy należy: podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach określonych odrębnych ustawach, podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres zwykłego zarządu, określanie wysokości sumy, do której wójt może samodzielnie zaciągać zobowiązania, podejmowanie uchwał w sprawach współpracy ze społecznościami lokalnym i regionalnymi innych państw oraz przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych, stanowienie w innych sprawach zastrzeżonych ustawami do kompetencji rady gminy.

Organem wykonawczym gminy jest: wójt burmistrz jest organem wykonawczym w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy prezydent w miastach powyżej 100.000 mieszkańców, dotyczy to również miast, w których do dnia wejścia w życie ustawy z 1990 r. prezydent miasta był organem wykonawczo-zarządzającym.

Zadania wójta Wójt kieruje bieżącymi sprawami gminy, odpowiada za prawidłową gospodarkę finansową gminy i reprezentuje ją na zewnątrz. Do zadań wójta należy w szczególności: przygotowywanie projektów uchwał rady gminy, określanie sposobu wykonywania uchwał, gospodarowanie mieniem komunalnym, wykonywanie budżetu, zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych. Decyzje wójta, nie dotyczące spraw indywidualnych, wydawane są w formie zarządzeń.

Nadzór nad działalnością gminy Nadzór nad działalnością gminy sprawuje: Prezes Rady Ministrów oraz wojewoda, w zakresie spraw finansowych - regionalna izba obrachunkowa. Organy nadzoru mogą wkraczać w działalność gminy tylko w przypadkach określonych ustawami. Nadzór nad wykonywaniem zadań gminy sprawowany jest na podstawie kryterium zgodności z prawem.

POWIAT

Zadania powiatu Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, których celem jest wyrównywanie szans i zaspakajanie potrzeb mieszkańców powiatu w zakresie: edukacji publicznej, promocji i ochrony zdrowia, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, wspierania osób niepełnosprawnych,

Zadania powiatu transportu zbiorowego i dróg publicznych, kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, kultury fizycznej i turystyki, geodezji, kartografii i katastru, gospodarki nieruchomościami, administracji architektoniczno-budowlanej,

Zadania powiatu gospodarki wodnej, ochrony środowiska i przyrody, rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,

Zadania powiatu ochrony praw konsumenta, utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, obronności, promocji powiatu, współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Władze powiatu Organami powiatu są: rada powiatu – pochodzący z wyborów bezpośrednich, zarząd powiatu – wybierany przez radę powiatu.

Struktura zarzadzania powiatem

Do wyłącznej właściwości rady powiatu należy: stanowienie aktów prawa miejscowego, w tym statutu powiatu, wybór i odwołanie zarządu oraz ustalanie wynagrodzenia jego przewodniczącego, stanowienie o kierunkach działania zarządu powiatu oraz rozpatrywanie sprawozdań z działalności zarządu, w tym z działalności finansowej, uchwalanie budżetu powiatu, rozpatrywanie sprawozdania z wykonania budżetu oraz podejmowanie uchwały sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium dla zarządu z tego tytułu, podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków i opłat w granicach określonych ustawami,

Do wyłącznej właściwości rady powiatu należy: podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu dotyczących: podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia zadań z zakresu administracji rządowej oraz w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych, określanie wysokości sumy, do której zarząd może samodzielnie zaciągać zobowiązania, podejmowanie uchwał w sprawach współpracy ze społecznościami lokalnymi innych państw oraz przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych, dokonywanie oceny stanu bezpieczeństwa przeciwpożarowego i zabezpieczenia przeciwpowodziowego powiatu, podejmowanie uchwał w innych sprawach zastrzeżonych ustawami do kompetencji rady powiatu.

Zarząd Powiatu Rada powiatu wybiera zarząd w liczbie od 3 do 5 osób, w tym starostę i wicestarostę, Do zadań zarządu powiatu należy w szczególności: przygotowywanie projektów uchwał rady, wykonywanie uchwał rady, gospodarowanie mieniem powiatu, wykonywanie budżetu powiatu, zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu.

Miasta na prawach powiatu Prawa powiatu przysługują miastom, które w dniu 31 grudnia 1998 r. liczyły więcej niż 100.000 mieszkańców, a także miastom, które z tym dniem przestały być siedzibami wojewodów, chyba że na wniosek właściwej rady miejskiej odstąpiono od nadania miastu praw powiatu, oraz tym, którym nadano status miasta na prawach powiatu, przy dokonywaniu pierwszego podziału administracyjnego kraju na powiaty. Funkcje organów powiatu w miastach na prawach powiatu sprawuje: rada miasta, prezydent miasta. Miasto na prawach powiatu jest gminą wykonującą zadania powiatu na zasadach określonych w tej ustawie. Ustrój i działanie organów miasta na prawach powiatu, w tym nazwę, skład, liczebność oraz ich powoływanie i odwoływanie, a także zasady sprawowania nadzoru określa ustawa o samorządzie gminnym.

Zadania województwa Przepis art. 11 ustawy o samorządzie wojewódzkim zobowiązując samorząd województwa do przyjęcia strategii rozwoju województwa, kształtującą politykę rozwoju województwa, na którą składa się: tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy, utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim, pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej, wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli,

Zadania województwa racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie postępu technologicznego oraz innowacji, wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie opieki nad dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystywanie, promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa, wspieranie i prowadzenie działań na rzecz integracji społecznej i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.

Samorząd województwa, powinien przy formułowaniu strategii rozwoju województw i realizacji polityki jego rozwoju, współpracuje z: jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa oraz z samorządem gospodarczym i zawodowym, administracją rządową, szczególnie z wojewodą, innymi województwami, organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie szkołami wyższymi i jednostkami naukowo-badawczymi.

Samorząd województwa realizuje strategię przez zadania o charakterze wojewódzkim w szczególności w zakresie: edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego, promocji i ochrony zdrowia, kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, modernizacji terenów wiejskich, zagospodarowania przestrzennego, ochrony środowiska,

Samorząd województwa realizuje strategię przez zadania o charakterze wojewódzkim w szczególności w zakresie: gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych, transportu zbiorowego i dróg publicznych, kultury fizycznej i turystyki, ochrony praw konsumentów, obronności, bezpieczeństwa publicznego, przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy, działalności w zakresie telekomunikacji. ochrony roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy.

Organami samorządu województwa są: sejmik województwa, zarząd województwa. Mieszkańcy w wyborach powszechny dokonują wyboru radnych sejmiku wojewódzkiego, natomiast sejmik wybiera zarząd województwa z Marszalkiem Województwa na czele.

Struktura zarządzania województwem