WSTĘP

ETYMOLOGIA TERMINU KOMUNIKOWANIE łaciński czasownik communico, communicare (uczynić wspólnym, połączyć; udzielić komuś wiadomości, naradzać się) i rzeczownik communio (wspólność, poczucie łączności) communication wchłonięty przez języki nowożytne XIV w. → „wejście we wspólnotę, utrzymywanie z kimś stosunków” (komunia, uczestnictwo, dzielenie się) XVI w. → „transmisja, przekaz

DEFINICJE CHARLES COOLEY: „[...] mechanizm, przez który istnieją i rozwijają się ludzkie stosunki – ogół symboli ludzkiego umysłu wraz ze środkami ich przekazywania w przestrzeni i przechowywania w czasie. Komunikowanie się obejmuje wyraz twarzy, postawę i gest, tonację głosu, słowa, pismo, druk, koleje, telegrafy, telefony i wszystko cokolwiek zostanie jeszcze wynalezione w toku podboju przestrzeni i czasu.” DEFINICJE WSKAZUJĄ, ŻE KOMUNIKOWANIE SIĘ JEST: narzędziem umożliwiającym egzystencje społeczeństwa, aktem wyrażającym normy grupowe, transakcyjnym procesem kreowania znaczenia, sytuacją, w której jednostka A mówi do B o X, reakcją organizmu na bodziec, transmisją informacji, idei, emocji, wywołaniem odpowiedzi za pomocą symboli werbalnych.

CECHY KOMUNIKOWANIA SIĘ specyficzny proces społeczny, zachodzi w określonym kontekście społecznym (liczba i charakter uczestników procesu), ma charakter dynamiczny (przyjmowanie, rozumienie i interpretowanie informacji), ciągły (od narodzin do śmierci), symboliczny (warunek komunikacji – wspólnota symboliczna), interakcyjny (komunikowanie symetryczne i niesymetryczne), nieuchronne, nieodwracalne.

ELEMENTY PROCESU KOMUNIKOWANIA SIĘ KONTEKST: ASPEKTY → fizyczny (temperatura, światło, miejsce, czas) → historyczny → psychologiczny (wzajemne spostrzeganie się) → kulturowy (wierzenia, wartości, symbole, zachowania) UCZESTNICY → idee → uczucia → nastroje → zawody → wyznanie KOMUNIKAT → znaczenia → symbole (słowa, dźwięki, działania) → kodowanie i dekodowanie → forma i organizacja – kompleksowa struktura komunikatu KANAŁ SZUMY SPRZĘŻENIE ZWROTNE

POZIOMY PROCESU KOMUNIKOWANIA KOMUNIKOWANIE MASOWE KOMUNIKOWANIE ORGANIZACYJNE/INTYTUCJONALNE KOMUNIKOWANIE MIĘDZYGRUPOWE KOMUNIKOWANIE GRUPOWE KOMUNIKOWANIE INTERPERSONALNE KOMUNIKOWANIE INTRAPERSONALNE

TYPY KOMUNIKOWANIA INFORMACYJNY → narracja → opis → demonstracja → definiowanie PERSWAZYJNY KOMUNIKOWANIE A do B o X INFORMACJA Dzielenie się ideami, myślami, wiedzą. Wyjaśnianie. Instruktaż. PERSWAZJA Formowanie postaw. Wzmocnienie postaw. Zmiana zachowań i postaw. CEL > promowanie wzajemnego zrozumienia między A i B. CEL > promowanie interakcyjnych zależności między A i B.

PERSPEKTYWY POZNAWCZE OBIEKTYWNA INTERPRETACYJNA CELE: Tworzenie teorii umożliwiających Określanie znaczenia danego zachowania zrozumienie przyczyn zachowań w kontekście społecznym i kulturowym. komunikacyjnych. SPOSOBY POZNANIA: Istnieje obiektywna Prawda jest subiektywna, znaczenie jest rzeczywistość, która może zostać interpretowalne. Nie można oddzielić opisana przez dobrą teorię. poznającego od poznawanego. NATURA LUDZKA: Determinizm – podkreślanie Wolna wola – podkreślanie roli świadomości sił, które kształtują ludzkie zachowanie. w podejmowanych przez jednostki decyzjach. WARTOŚCI: Obiektywizm – wartości badacza Subiektywizm – wiedza nigdy nie jest nie powinny zmieniać obserwowanej neutralna moralnie. rzeczywistości. UŻYTECZNOŚĆ WIEDZY: Tworzenie Teoria – narzędzie interpretacji tekstów uniwersalnych praw ludzkiego mówionych, pisanych i zachowań zachowania odnoszących się do różnych niewerbalnych celem zbudowania sieci sytuacji. znaczeniowej, tworzącej egzystencję. (jedno dla wielu)

MYŚLENIE O PRZYCZYNOWOŚCI Teleologia racjonalna Teleologia transformacyjna Ruch w kierunku przyszłości: Cel określony przez racjonalne, autonomiczne jednostki Nieustannie konstruowany poprzez sam ruch; brak stanu końcowego, jedynie przejaw tożsamości i różnicy, ciągłości i transformacji, znanego i nieznanego jednocześnie Ruch ze względu na: Realizację wybranych celów Ekspresję ciągłości i transformacji tożsamości indywidualnej i zbiorowej Natura ruchu: Racjonalny proces ludzkiego rozumowania, wyznaczony etyką, wynikający z motywacji Proces mikrointerakcji w „żywej” teraźniejszości Znaczenie: Zawarte w celu z przyszłości Pojawia się w teraźniejszości, podobnie jak wybór i intencja Natura zmiany: Zaprojektowana dzięki wolności wyboru racjonalnej jednostki Stopniowa lub nagła zmiana tożsamości w zależności od spontaniczności i zróżnicowania mikrointerakcji Źródła wolności i natura ograniczeń Wolność wyraża się w wyborze wartości Zarówno wolność, jak i ograniczenia pojawiają się w spontanicznych i zróżnicowanych interakcjach

„Wiedza jawna – formalna, systematyczna, z łatwością „Wiedza jawna – formalna, systematyczna, z łatwością przekazywana poprzez język (werbalny, matematyczny, numeryczny). Wiedza niejawna – osobista, subiektywna, tworzona intuicyjnie, trudna do sformalizowania i komunikowania. Zakorzeniona w działaniu ujawnia się poprzez umiejętności, u swych podstaw ma przekonania formowane przez sposób rozumienia świata (ukryte założenia normatywne).” Haridimos Tsoukas – Propositional, narrative forms of communication and knowledge

„Osoba może intencjonalnie dokonać wyboru działania „Osoba może intencjonalnie dokonać wyboru działania. Jednak jego realizacja zależy nie tylko od tego wyboru, ale także od obecności i działania (intencjonalnego i nieintencjonalnego) innych ludzi. Razem współtworzą swoje środowisko w taki sposób, którego nie wybierają ani odrębnie, ani wspólnie”. Ralph Stacey

„Kiedy interakcje pomiędzy jednostkami osiągają krytyczny stopień zróżnicowania, ujawniając się jako konflikt ograniczeń nakładanych na siebie wzajemnie, pojawia się wewnętrzna zdolność do spontanicznej nowości (novelty). Innymi słowy twórczość i destrukcja, porządek i chaos są ze sobą splecione w jednym procesie. To proces samoodniesienia (self-referential) w tym sensie, że interakcje są same w sobie źródłem wzorców, podtrzymując ciągłość i potencjalnie transformując ten wzorzec”. Ralph Stacey

PRZEGLĄDOWA MAPA TRADYCJI ZAKORZENIONYCH W TEORII KOMUNIKACJI Teorie obiektywne semiotyczna fenomenologiczna cybernetyczna krytyczna socjo psychologiczna retoryczna socjokulturowa Teorie interpretacyjne

TRADYCJA SOCJOPSYCHOLOGICZNA Komunikacja jako wpływ interpersonalny PRZEDSTAWICIEL: Carl Hovland ZAŁOŻENIA: istnieją obiektywne prawdy dotyczące komunikacji, które można odkryć poprzez uważną i systematyczną obserwację, celem badań jest określenie zależności przyczynowo-skutkowych, pozwalających na przewidzenie, które zachowania komunikacyjne zakończą się sukcesem, DEFINICJA: szczególny przypadek uczenia się, proces, przez który jednostka, tj. komunikator, wysyła bodźce (najczęściej werbalne) aby zmodyfikować zachowania innych jednostek, czyli odbiorców. BADANIA NAD PRZYCZYNAMI ZRÓŻNICOWANIA PERSWAZYJNEGO: KTO – źródło komunikatu (fachowość, wiarygodność) CO – treść komunikatu (odwołania do lęków, kolejność argumentów) KOMU – charakterystyczne cechy adresatów (osobowość, wrażliwość na wpływy) EFEKT GŁÓWNY: zmiana opinii (skala postaw: przed i po otrzymaniu komunikatu).

TRADYCJA SOCJOPSYCHOLOGICZNA efekt: zmiana opinii relacje kto? komu? treść co?

TRADYCJA CYBERNETYCZNA Komunikacja jako przepływ informacji. Norbert Wiener: „... być żywym – to znaczy brać udział w ciągłym strumieniu wpływów pochodzących z wewnątrz i oddziaływań na świat zewnętrzny, w czym stanowimy tylko etap przejściowy. W sensie przenośnym reagować na to, co się dzieje w świecie, znaczy brać udział w ciągłym rozwoju wiedzy i jej nieskrępowanej wymianie.” DEFINICJA: komunikacja to więź łącząca odrębne części dowolnego systemu. PRZEDSTAWICIEL: Claude Shannon matematyczna teoria transmisji sygnałów, cel: maksymalna przepustowość linii przesyłowej przy minimalnym zniekształceniu sygnału, informacja – redukcja niepewności, przepustowość kanału = informacja + zakłócenia, ograniczenie kanału – górny limit informacji (600 słów), redundancja komunikacyjna – powtarzanie idei celem przezwyciężenia hałasu i szumu informacyjnego, komunikacja: nauka stosowana – zajmująca się utrzymywaniem optymalnej równowagi pomiędzy przewidywalnością a niepewnością.

TRADYCJA CYBERNETYCZNA efekt: redukcja niepewności relacje treść informacja

TRADYCJA RETORYCZNA Komunikacja jako kunsztowne przemawianie publiczne. ZAŁOŻENIA: mowa odróżnia człowieka od zwierząt, publiczna mowa na forum demokratycznym, to najbardziej efektywny sposób rozwiązywania problemów politycznych, komunikacja jednostronna, przygotowanie retoryczne jako podstawa wykształcenia przywódcy, retoryka jest sztuką, publiczna mowa domeną mężczyzn. Arystoteles: dostępne środki perswazji opierają się na trzech rodzajach dowodów: logicznym (logos) – wyprowadzony z argumentacji, etycznym (etos) – charakter mówcy odzwierciedla się w komunikacie, emocjonalnym (patos) – odczucia wywoływane przez mówcę u słuchacza.

TRADYCJA RETORYCZNA efekt: wrażenie zrobione relacje na słuchaczach jak treść

TRADYCJA SEMIOTYCZNA Komunikacja jako proces dzielenia się znaczeniem poprzez znaki. Semiotyka – dyscyplina badająca znaki. PRZEDSTAWICIELE: Ferdynand de Saussure, Roland Barthes ZAŁOŻENIA: znak to dowolny element zdolny do reprezentowania czegoś innego, słowa to znaki szczególnego rodzaju – symbole, większość symboli nie wiąże się w żaden naturalny sposób z przedmiotami lub zjawiskami, do których opisu służą, słowa przyjmują znaczenia kontekstu, w którym występują, „przesąd prawdziwego znaczenia” – błędne przekonanie, że słowa posiadają precyzyjną definicję.                       Myśl (Odniesienie) Semantyczny trójkąt Richardsa Sympatyczny kudłaty przyjaciel „PIES” słowo (symbol) rzecz (odnośnik)

TRADYCJA SEMIOTYCZNA efekt: wykorzystanie znaków relacje celem uniknięcia nieporozumień relacje treść znaczenie (znaku)

TRADYCJA SOCJOKULTUROWA Komunikacja jako tworzenie i odgrywanie rzeczywistości społecznej. PRZEDSTAWICIEL: Edward Sapir, Lee Whorf. ZAŁOŻENIA: nasz ogląd rzeczywistości kształtowany jest przez język, którym się posługujemy, użytkownicy innych języków zamieszkują inne światy, struktura języka danej kultury kształtuje to, co ludzie myślą i robią, rzeczywistość jest kształtowana, utrzymywana i naprawiana w procesie komunikacji.

TRADYCJA SOCJOKULTUROWA efekt: kultura kulturowo-językowe tworzenie rzeczywistości relacje treść język

TRADYCJA KRYTYCZNA Komunikacja jako refleksyjne wyzwanie rzucone niesprawiedliwemu dyskursowi. PRZEDSTAWICIELE: Wilhelm Reich, Max Horkheimer, Theodor Adorno, Herbert Marcuse (Instytut Badań Społecznych – Frankfurt) ZAŁOŻENIA: osoby lub grupy będące u władzy kontrolują język w celu utrzymania nierównowagi władzy, media mają swój znaczący udział w przytępianiu wrażliwości na represje, myślenie i mówienie wyłącznie w języku nauki jest przejawem naiwności i bigoterii. Adorno: „przekrój postaw nie jest aproksymacją do rzeczywistości, ale społecznej iluzji.”

TRADYCJA KRYTYCZNA efekt: niesprawiedliwość krytyka społeczna relacje treść dyskurs

TRADYCJA FENOMENOLOGICZNA Komunikacja jako doświadczanie siebie i innych poprzez dialog. Fenomenologia – intencjonalna analiza codziennego życia z punktu widzenia osoby, która je przeżywa. PRZEDSTAWICIEL: Carl Rogers ZAŁOŻENIA: warunkami porozumienia pomiędzy „różnymi światami” są: Spójność pomiędzy wewnętrznymi stanami i zewnętrznym zachowaniem nadawcy, Bezwarunkowo pozytywny stosunek – akceptacja, która nie zależy od zachowania rozmówcy, Pełne empatii i zrozumienia – czasowe zawieszenie sądów i wartości, uwolnienie się od pytania „Co ona naprawdę chce przez to powiedzieć?”

TRADYCJA FENOMENOLOGICZNA efekt: rozwój osobisty i relacyjny rozwój relacje akceptacja treść

MODELE KOMUNIKACJI

MODEL AKTU PERSWAZYJNEGO LASSWELLA (1948) KANAŁ Za pośrednictwem jakiego kanału mówi? EFEKT Z jakim skutkiem mówi? NADAWCA Kto mówi? KOMUNIKAT Co mówi? ODBIORCA Do kogo mówi? OBSZARY BADAŃ: analiza nadawcy, analiza odbiorcy, analiza treści, analiza efektu.

MODEL PRZEKAZU SYGNAŁÓW SHANNONA I WEAVERA (1948) ŹRÓDŁO INFORMACJI NADAJNIK ODBIORNIK ADRESAT SYGNAŁ NADANY SYGNAŁ ODEBRANY PRZEKAZ PRZEKAZ ŹRÓDŁO ZAKŁÓCEŃ OBSZARY BADAŃ: techniki transmisji symboli precyzja przenoszenia symboli na pożądane znaczenie stopień zgodności pomiędzy znaczeniem pożądanym a odebranym

MODEL KOMPETENCJI KOMUNIKACJI INTERPERSONALNEJ S.Trenholm, A. Jensen KOMPETENCJA PROCESU (WEWNĘTRZNA) kompetencja interpretacyjna (proces spostrzegania) zdolność nazywania, organizowania i interpretowania informacji o interakcji KONTEKST RELACJI KONTEKST KULTUROWY kompetencja roli (proces adaptacji) zdolność przyjmowania ról społecznych i wiedza o zachowaniach wynikających z roli kompetencja celu (proces planowania) zdolność formułowania celów, przewidywania konsekwencji i wyboru odpowiednich sposobów działania KONTEKST HISTORYCZNY kompetencja ja (proces prezentacji siebie) zdolność wyboru i prezentowania pożądanego obrazu siebie kompetencja przekazu (proces prezentacji siebie) kompetencja werbalna zdolność efektywnego wykorzystania słów, fraz i innych narzędzi lingwistycznych kompetencja niewerbalna zdolność efektywnego wykorzystania gestów, tonu głosu i innych sposobów komunikacji niewerbalnej kompetencja relacyjna zdolność formułowania przekazu tak, aby utrzymywać pożądany typ relacji KOMPETENCJA ZACHOWANIA