Zarządzanie przestrzenią turystyczną dr Eugenia Panfiluk dr Eugenia Panfiluk Katedra Turystyki i Rekrecji Wydziału Zarządzania Politechniki Białostockiej

Wieloaspektowość pojęcia przestrzeń turystyczna Wykład 1

Zakres treści Kategoria przestrzeni turystycznej, Struktura przestrzeni turystycznej, Cechy przestrzeni turystycznej, Funkcje przestrzeni turystycznej,

Literatura: S. Liszewski, 2006, Przestrzenie turystyki i ich transformacja we współczesnym świecie, „Turyzm”, t. 16, z. 2, s. 7-20; B. Włodarczyk, 2006, Przestrzeń turystyczna – cykliczność, aktorzy, determinanty rozwoju, „Turyzm”, t. 16, z. 2, s. 41-64 B. Włodarczyk, 2007, Przestrzeń turystyczna, pojęcie, cechy, wymiary, „Turyzm” 17/1–2, s.145 – 158. B. Włodarczyk, Przestrzeń turystyczna. Istota, koncepcja, determinanty rozwoju, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódz 2009. J. Latosińska, 2006,Przestrzeń turystyczna – jedno pojęcie dwa znaczenia. Rozważania na temat indywidualnej przestrzeni turystycznej, „Turyzm” 16 z. 2, s. 93–98.

W ujęciu nauk geograficznych funkcjonalnie wyróżniająca się część (podprzestrzeń) przestrzeni geograficznej rozumianej w sensie largo, to znaczy jako przestrzeń, na którą składają się elementy przyrodnicze powłoki Ziemi (środowisko naturalne – przyrodnicze), trwałe efekty działalności ludzkiej w tym środowisku (środowisko antropologiczne – kulturowe), a także środowisko człowieka w rozumieniu społecznym (Liszewski, 1995,1994), przestrzeń turystyczna jest tą częścią przestrzeni geograficznej, w której występuje zjawisko ruchu turystycznego. Warunkiem koniecznym i wystarczającym do zaklasyfikowania części przestrzeni geograficznej, jako przestrzeni turystycznej jest ruch turystyczny, niezależnie od jego wielkości i charakteru. Warunkiem dodatkowym umożliwiającym jej delimitację jest występowanie zagospodarowania turystycznego, którego wielkość i charakter pozwalają określić typ przestrzeni turystycznej (Włodarczyk 2009), część przestrzeni geograficznej (fizyczno – geograficzna i społeczno – ekonomiczna), w której zachodzą zjawiska turystyczne (Warszyńska 1986), część przestrzeni geograficznej, posiadającej cechy korzystne (umożliwiające i sprzyjające) do realizacji różnych form wypoczynku charakteryzujące się istnieniem procesów rekreacyjnych o rozmiarach istotnych społecznie i przestrzennie (Drzewiecki 1992).

W ujęciu nauk ekonomicznych przestrzeń turystyczna składa się z obszarów, w obrębie których świadczone są usługi rekreacyjne. Składają się na nią obszary, na których może być realizowany jeden lub kilka programów rekreacyjnych zainicjowanych przez turystów: a więc turyści są rzeczywistymi decydentami co do oznaczania obszarów zaspakajających ich potrzeby, gusty i snobizmy rekreacyjne (Stalski 1984), przestrzeń na peryferiach centrów zamieszkania i pracy, w której środki pokonywania oporu odległości umożliwiają transfer popytu turystycznego, i w której różne sposobności nakładające się na siebie wytwarzają ogniska ze strefami wpływów (Miossec, 1976),

W ujęciu teorii systemów system obejmujący podsystem miejsc zamieszkania turystów, podsystem miejsc przyjmujących turystów oraz podsystem powiązań obu poprzednio wymienionych podsystemów, spajając cały system. W zależności od poziomu analizy elementami podsystemów mogą być miejscowości, państwa i inne rejony (Husbands,1983), Przestrzeń turystyczna to zbiór wzajemnie powiązanych elementów, wyodrębnionych z otoczenia ze względu na te powiązania międzyelementowe. Powiązania (relacje) pomiędzy elementami systemu tworzą jego strukturę. W systemie turystycznym zachowanie każdego elementu wpływa na zachowanie całości, lecz żaden element nie ma wyłączności w oddziaływaniu na całość. Ponadto każdy wyodrębniony podzbiór elementów według przyjętego kryterium ma wpływ na funkcjonowanie systemu, ale żaden z nich nie ma wyłącznego wpływu na jego funkcjonowanie. Oznacza to, że system jest niepodzielną całością, (Preobreżański, Wiedienin, za: Krzymowska – Kostrowicka 1980)

Kategoria przestrzeni turystycznej to obszar określony przestrzennie, posiada wewnętrzną strukturę, w tym elementy zagospodarowania turystycznego, występuje zjawisko ruchu turystycznego, pełni funkcje usługowe na rzecz turysty, zaspokaja potrzeby turystów, jest spójny wewnętrznie, posiada powiązania zewnętrzne.

Kategorie przestrzeni turystycznej realna (formalna) przestrzeń turystyczna identyfikowana z przestrzenią trwale zagospodarowaną na cele turystyczne, głównie przez bazę hotelową, gastronomiczną i inną towarzyszącą, która wykorzystywana jest do celów wypoczynkowych i innych związanych z przemieszczaniem się człowieka w przestrzeni; funkcjonalna przestrzeń turystyczna – jest wyrazem różnorodnej aktywności turystycznej człowieka w przestrzeni geograficznej, w różny sposób wpływa także na trwałe zmiany w tej przestrzeni, bardziej wykorzystując do celów turystycznych istniejące wcześniej formy, niż tworząc własne (np. przestrzeń turystyczna miasta); percepcyjna przestrzeń turystyczna – ma charakter indywidualnego (osobistego) postrzegania przez turystę działalności człowieka oraz obiektów będących jego tworem, krajobrazów naturalnych i in. (Liszewski 2005).

przestrzeń turystyczną obszaru (ujęcie obiektywne), będącą zbiorem miejsc (obszarów) i procesów w nich zachodzących, w których obserwuje się różnorodne aktywności turystyczne; przestrzeń turystyczną człowieka – indywidualną przestrzeń turystyczną (ujęcie subiektywne), będącą sumą miejsc / obszarów odwiedzanych przez konkretnego turystę (lub grupę turystów), (Latosińska 1998, 2006; Włodarczyk 1999, 2006)

Struktura przestrzeni turystycznej dziedzictwo przyrodnicze –budowa geologiczna, ukształtowanie terenu, wody, warunki klimatyczne oraz fauna i flora danego obszaru; elementy dziedzictwo kulturowe – są to te zasoby, które powstały w wyniku działalności człowieka w przestrzeni, nieraz w bardzo odległej przeszłości, mogą one mieć zarówno charakter materialny, na przykład zabytki architektury, muzea, jak i niematerialny, czyli tradycje, zwyczaje, obrzędy, czy imprezy kulturalne; elementy infrastruktura – jest to zagospodarowanie turystyczne danego obszaru; człowiek – element organizujący przestrzeń turystyczną, a także nią zarządzający, (Włodarczyk 2009).

Cechy przestrzeni turystycznej: zróżnicowanie w sferze środowiska przyrodniczego, kulturowego, społecznego i ekonomicznego, zmienność w czasie (jest wynikiem zmian ekonomicznych, przyrodniczych, społecznych i technologicznych). Ewolucje te mogą mieć charakter długookresowy, sezonowy czy nawet przypadków, otwartość polega na współistnieniu, nakładaniu przenikaniu się wszystkich rodzajów aktywności człowieka w przestrzeni turystycznej. Zjawisko to uzależnione jest od innych przestrzeni turystycznych oraz od przepływów materialnych i niematerialnych składników turystyki. rozgałęzienie i dynamizm powodują zmienny ruch funkcjonowania turystki w zależności od pory roku, dnia tygodnia czy nawet pory doby (Kowalczyk 2006),

Cechy przestrzeni turystycznej: ma charakter względny i jest przestrzenią relacyjną, co oznacza że nie może istnieć bez podmiotu, którym jest człowiek, wyróżnia się trzy typy przestrzeni relacyjnie związanej z aktywnością turystyczną człowieka. Są to: ekumena turystyczna – ta część przestrzeni geograficznej (turystycznej), która na potrzeby turystyczne wykorzystywana jest przez cały rok. Charakteryzuje się ciągłością zjawiska ruchu turystycznego; subekumena turystyczna – ta część przestrzeni geograficznej (turystycznej), która na potrzeby turystyczne wykorzystywana jest sezonowo lub incydentalnie (eksploracja turystyczna). Charakteryzuje ją sezonowość, nieciągłość lub sporadyczność ruchu turystycznego; anekumena turystyczna – ta część przestrzeni geograficznej, która nie jest wykorzystywana na potrzeby turystyczne (przestrzeń nieturystyczne. Charakteryzuje ją brak ruchu turystycznego. jest globalna, każda część świata, wliczając w to wysokie góry, czy głębiny oceaniczne są odwiedzane przez turystów,

jest ograniczona, nie na każdym obszarze poziom rozwoju technologicznego, jest odpowiedni do walorów znajdujących się na nim. Uwarunkowania przyrodnicze, ekologiczne, polityczne i kulturowe mają duży wpływ na zagospodarowanie turystyczne i ochronę walorów znajdujące się na danej przestrzeni turystycznej, jest dynamiczna, to znaczy rozwija się poprzez stałe zawłaszczenie nowych obszarów na potrzeby turystyki. Jest to związane z ciągłym wzrostem liczby turystów, co powoduje zajmowanie na potrzeby szeroko pojmowanej aktywności turystycznej nowych oraz wzmocnienie wykorzystywania starych, tradycyjnie uznanych za turystyczne, części przestrzeni geograficznej, podlega ekonomicznym cyklom koniunkturalnym (sezonowość),

jest zróżnicowana funkcjonalnie jest zróżnicowana funkcjonalnie. Wskazuje to na różne natężenie i charakter procesów zachodzących w przestrzeni turystycznej. Inaczej mówiąc - każda przestrzeń jest inna, zarówno pod względem ilości walorów, wielkości zagospodarowania turystycznego i liczby turystów, ma charakter ewolucyjny (rozciągnięty w czasie, gdzie przestrzeń dojrzewa do przyjęcia większej liczby turystów). ma charakter rewolucyjny (gwałtownie zmieniająca się użyteczność przestrzeni turystycznej w bardzo krótkim czasie) (Włodarczyk 2009).

Funkcje przestrzeni turystycznej funkcja wypoczynkowa. Jest ona związana z powrotem sił, zarówno psychicznych, jak i tych fizycznych. Funkcja ta stymuluje rozwój społeczny i gospodarczy. Oznacza to, że i przestrzeń turystyczna musi spełniać funkcję wypoczynkową, czyli mieć odpowiednie zagospodarowanie, by turysta odpoczywał i regenerował siły w czasie uprawiania turystyki. Funkcja zdrowotna – jej rola sprowadza się do zmniejszenia negatywnych skutków współczesnej cywilizacji, odbijających się na stanie zdrowia człowieka. Może ona także przyczynić się do redukcji niekorzystnych zjawisk pojawiających się wskutek rozwoju środków masowego przekazu. Człowiek poprzez te bodźce ma zachwiane aspiracje i przez to oddala się od świata naturalnego bo już zobaczył to w telewizji czy Internecie. Kolejnym problemami są: zwiększenie się populacji, przy jednocześnie ograniczonej przestrzeni, ingerencja współczesnego państwa w sprawy jednostki, agresje biologiczne, nerwowe. Te wszystkie okazje podnoszą poziom stresu dnia codziennego, przy jednoczesnym zmęczeniu jest to bardzo uciążliwe dla normalnego człowieka. Wyzwala to w ludziach potrzebę ucieczki od dnia codziennego, uspokojenia się, co często skłania ich do turystyki, zmiany otoczenia.

Funkcja wychowawcza turystyki polega na tym, że uprawianie turystyki to nie tylko obcowanie z przyrodą. Jest to także kontakt z kulturą, życiem społecznym i ludnością odwiedzanych miejscowości. Turysta musi często wiedzieć jak się zachować w odpowiednim otoczeniu, tak aby pokazać, że jest dobrze wychowany. Funkcja ta jest także związana z rozwojem biologicznym, społecznym i kulturalnym człowieka – turystyka wychowuje. Funkcja kształceniowa przestrzeni turystycznej polega na jak najlepszym przekazie informacji o danym obszarze, nie tylko za pomocą przewodnika, ale także przy pomocy walorów krajoznawczych. Jednakże ważnym czynnikiem są też ludzie mieszkający w danej przestrzeni, którzy mogą opowiedzieć o takich rzeczach, czy zajęciach, które nie są spotykane w miejscu zamieszkania turysty

Kolejna funkcja może nie jest związana z samą turystyką, a bardziej z przestrzenią turystyczną. Mowa tu o procesie urbanizacji, czyli funkcji miastotwórczej. Turystyka w swoim wymiarze ekonomicznym, społecznym i przestrzennym wykazuje określone związki z czynnikami miastotwórczymi. Jednakże z drugiej strony turystyka pełni funkcję modernizacyjną, interesującą z punktu widzenia nowoczesnych czynników przemian społeczno – gospodarczych i przestrzennych. Rzeczowym wyrazem szeroko rozumianej infrastruktury turystycznej i miejskich urządzeń komunalnych jest odpowiedni przyrost zabudowy określonej miejscowości, dostosowanej do potrzeb turystycznych. Przykłady realizacji funkcji miastotwórczej to parki rozrywki, miejscowości uzdrowiskowe, miasta-zabytki czy miejsca kultu religijnego. Powstają nowe obiekty noclegowe, poszerza się baza komunikacyjna - w ten sposób turystyka oddziałuje na przestrzenny rozwój ośrodka turystycznego.

Kultura inspiruje rozwój turystyki, zaś turystyka wzbogaca, chroni i popularyzuje dobra kulturalne. Kultura jest wszechobecna we wszystkich typach współczesnej turystyki. Turystyka ma doskonałe warunki do przekazywania tych wartości kulturowych swoim uczestnikom i otoczeniu, w którym są osiągane jej rozmaite cele. Funkcja edukacji kulturowej może być stymulatorem popularyzacji dorobku współczesności i kultywowania dziedzictwa przeszłości. funkcja ekonomiczna przejawia się na każdym stanowisku i miejscu pracy dotyczącego zagospodarowania przestrzennego. Im więcej jest tworzonych nowych obiektów bazy noclegowej, czy gastronomicznej, tym więcej ludzi ma pracę. Do tego są potrzebne miejsca z dobrami i usługami komplementarnymi, takie jak stacje paliw, czy wypożyczalnia sprzętu rekreacyjnego, co także zwiększa dochody miasta. Rozwijają się inwestycję, napływają środki pieniężne z dotacji czy skarbu państwa, a przestrzeń turystyczna rośnie.

Funkcja etniczna, czyli funkcja wyrażająca tendencje do szukania przez turystów swoich korzeni, jest kolejną funkcją turystyki. U jej podstaw kształtowania się leżą liczne związki krajów emisji i krajów przejmujących turystów w płaszczyźnie historyczno – kulturowej, a także wspólne dziedzictwo historyczne i kulturowe. Jako funkcja przestrzeni turystycznej jest rozumiana w kwestiach organizacyjnych . Walory antropogeniczne dla wielu turystów mają ważne znaczenie, ze względu na pochodzenie rodziny, czy byłe miejsce zamieszkania. Owe przestrzenie turystyczne powinny być dobrze przystosowane do przyjęcia takich turystów. Jest to związane także z dobrym zagospodarowaniem turystycznym danego obszaru. Funkcja kształtowania świadomości ekologicznej polega na tym, aby osoby odwiedzający dany teren, miały wiedzę o tym, że problem środowiska jest teraz najważniejszym zagadnieniem współczesnego życia. Z drugiej jednak strony turyści powinni mieć właściwy stosunek do narastających problemów środowiska.

Funkcja polityczna jest mocniej związana z przestrzenią, niż turystyką Funkcja polityczna jest mocniej związana z przestrzenią, niż turystyką. Odgrywa ona ważną rolę w rozwoju współpracy i porozumienia między krajami i narodami. Również w turystyce krajowej daje możliwości rozpowszechniania osiągnięć np. gospodarki , efekty jej transformacji, rozwoju i modernizacji. Przestrzeń turystyczna realizując funkcje polityczną kształtuje wizerunek danego obszaru nawet w innych krajach, określa charakter stosunków panujących z innymi krajami, a także wspiera i tworzy procesy integracyjne.