KRYZYSY FINANSOWE WE WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARCE ŚWIATOWEJ „Pieniądz rządzi światem, a kto wyznacza wartość pieniądza – ten ma wielką władzę”

POJĘCIE KRYZYSÓW FINANSOWYCH „...są to epizody gwałtownych zmian na rynku finansowym, które wiążą się z niedoborem płynności i/lub niewypłacalności uczestników rynku oraz interwencjami władz publicznych mającymi temu zapobiec.” POJĘCIE KRYZYSÓW FINANSOWYCH

RODZAJE KRYZYSÓW FINANSOWYCH KRYZYSY WALUTOWE (currency crises) KRYZYSY BANKOWE (banking crisis) KRYZYSY ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO (foreign debt crisis) KRYZYSY SYSTEMU FINANSOWEGO (systemic financial crisis) RODZAJE KRYZYSÓW FINANSOWYCH

Oznacza zaburzenia na narodowych i /lub międzynarodowych rynkach walutowych, najczęściej bezpośrednio wywołane atakami spekulacyjnymi krótkoterminowego kapitału zagranicznego. Objawiają się: głębokimi spadkami kursów walutowych głębokimi spadkami rezerw walutowych dużymi wzrostami stóp procentowych KRYZYS WALUTOWY

WYBUCH KRYZYSU klasycznym symptomem kryzysu walutowego jest Początek - gwałtowna ucieczki kapitału klasycznym symptomem kryzysu walutowego jest raptowny i znaczny spadek kursu WYBUCH KRYZYSU

CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE SPEKULACJI DEREGULACJA RYNKÓW, OPARCIE GOSPODARKI NA KREDYCIE, ODERWANIE GOSPODARKI OD REALNEJ PRODUKCJI DÓBR, MASY SKONCENTROWANEGO KAPITAŁU, KTÓRE W CIĄGU SEKUNDY MOŻNA PRZESÓWAĆ W RÓŻNE MIEJSCA NA ŚWIECIE – TAM GDZIE RYSUJE SIĘ OBIETNICA WIĘKSZEGO ZYSKU CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE SPEKULACJI

Czy można przewidzieć kryzys walutowy? Kryzysy walutowe poprzedzają narastające obawy o stan gospodarki i bilansu płatniczego danego kraju, powodując utratę zaufania do danej waluty, ale..... wybuch kryzysu jest jednak najczęściej zaskoczeniem. Czy można przewidzieć kryzys walutowy?

PRZYKADY KRYZYSÓW WALUTOWYCH MEKSYK 1994/95 TAJLANDIA 1997 ROSJA 1998 BRAZYLIA 1999 TURCJA 2000 ARGENTYNA 2001 PRZYKADY KRYZYSÓW WALUTOWYCH

MEKSYK 1994/95 niska stopa oszczędności krajowych, niekorzystna struktura napływającego kapitału, w którym dominowały inwestycje portfelowe oraz słabość krajowego systemu bankowego MEKSYK 1994/95

komunikat, że dużą część wykazywanych przez BC rezerw walutowych stanowią waluty już sprzedane na rynku terminowym Zła informacja PANIKA!!! TAJLANDIA 1997

PRZYCZYNY KRYZYSÓW WALUTOWYCH ekonomiczne, polityczne, psychologiczne Bezpośrednią przyczyną jest nagła utrata zaufania rynków finansowych do stabilności danej waluty - to wywołuje oczekiwania na dewaluację Co się wówczas dzieje? gwałtowny odpływ kapitału zagranicznego wcześniej zainwestowanego w danym kraju; pozbywanie się danej waluty przez rezydentów spekulacyjny atak na daną walutę, przeprowadzany głównie przez nierezydentów PRZYCZYNY KRYZYSÓW WALUTOWYCH

PRZEBIEG KRYZYSU WALUTOWEGO Gwałtowna deprecjacja waluty Interwencja banku centralnego Atak spekulacyjny na walutę Dewaluacja waluty lub porzucenie reżimu stałego kursu walutowego Wyczerpanie rezerw walutowych PRZEBIEG KRYZYSU WALUTOWEGO

TEORETYCZNE KONCEPCJE (MODELE) KRYZYSÓW WALUTOWYCH KRYZYS PIERWSZEJ GENERACJI (P. Krugman) KRYZYSY DRUGIEJ GENERACJI (M. Obstfeld) KRYZYSY EKLEKTYCZNE TEORETYCZNE KONCEPCJE (MODELE) KRYZYSÓW WALUTOWYCH

KRYZYS PIERWSZEJ GENERACJI (P. Krugman) Kraje, którego władze prowadzą nierozważną politykę finansową Nadmierne wydatki rządu Duży deficyt budżetowy Rośnie popyt krajowy i import Emisja pieniądza (w celu finansowania deficytu) INFLACJA Tanieje import i pogarsza się konkurencyjność eksportu Topnieją rezerwy ATAK SPEKULACYJNY

przykład KRYZYS PIERWSZEJ GENERACJI ROSJA 1998 Chaotyczna polityka makroekonomiczna w okresie transformacji spowodowała: powstanie ogromnego deficytu budżetowego wzrost zadłużenia banków, odpływ USD korupcję Sygnał alarmowy – spadek cen surowców przykład KRYZYS PIERWSZEJ GENERACJI

KRYZYSY DRUGIEJ GENERACJI (M. Obstfeld) Przykład: Europa lata 90, kryzys funta 1992 Kraje, które prowadza rozważną politykę makroekonomiczną i dysponują dużą ilością rezerw walutowych 1. wielość możliwych stanów równowagi 2. koncepcja ataku spekulacyjnego jako samospełniająca się przepowiednia KRYZYSY DRUGIEJ GENERACJI (M. Obstfeld)

przykład KRYZYS PIERWSZEJ GENERACJI 1992 Kraje Europejskiego Systemu Walutowego Funt Brytyjski przykład KRYZYS PIERWSZEJ GENERACJI

KRYZYSY TRZECIEJ GENERACJI wystąpienie kryzysów przypisywane jest słabościom strukturalnym i instytucjonalnym rynków wschodzących, takimi jak: niska efektywność inwestycji, zbyt wysokie zadłużenie przedsiębiorstw, ryzykowne kredytowanie przez banki pozbawione właściwego nadzoru, polityczne powiązania pomiędzy państwem a podmiotami gospodarczymi, Korupcja (wszechobecna) KRYZYSY TRZECIEJ GENERACJI

Sytuacja, w której dochodzi do znacznego obniżenia ogólnego poziomu kapitału w systemie bankowym Groźba niedoboru płynności lub niewypłacalnością banków. Banki zostają zmuszone do zawieszenia wypłaty zobowiązań i/lub rząd zostaje zmuszony do udzielenia bankom wsparcia finansowego na szeroką skalę, aby zapobiec tej sytuacji. 3 KRYZYS BANKOWY

KRYZYS BANKOWY SŁOWA KLUCZOWE run, Upadłości banków, interwencja (masowa) rządu KRYZYS BANKOWY SŁOWA KLUCZOWE

CHARAKTER KRYZYSÓW BANKOWYCH PRZPADKOWY psychologia tłumu, masowa histeria lub samo- spełniającą się przepowiednia PODŁOŻEM KRYZYSU SĄ CZYNNIKI REALNE Recesja gospodarcza, która wpływa na poziom aktywów bankowych i zwiększa prawdopodobieństwo, że bank nie będzie w stanie wywiązać się ze zobowiązań CHARAKTER KRYZYSÓW BANKOWYCH

KRYZYS BANKOWY - ETAPY boom kredytowy i inwestycyjny dążenia Małgorzata Iwanicz-Drozdowska, Kryzysy bankowe – zagadnienia ogólne, dążenia do opamiętania zaburzenie działania mające na celu przywrócenie zaufania i poprawę kondycji sektora bankowego załamanie KRYZYS BANKOWY - ETAPY

KRYZYS ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO Sytuacja, w której kraj nie jest w stanie obsługiwać swego zadłużenia zagranicznego, zarówno zobowiązań rządu jak i firm prywatnych. Trudności z obsługą zadłużenia mogą być spowodowane: krótkotrwałą utratą płynności (nagłe wstrzymanie dopływu kapitału lub jego raptownego odpływu, gwałtownego wzrostu kosztów importu lub spadku wpływów z importu) długotrwałą utratą wypłacalności (ma podłoże strukturalne i oznacza, że kraj nigdy nie będzie w stanie spłacić swego zadłużenia) KRYZYS ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO

IDENTYFIKACJA KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO W CELU IDENTYFIKACJI KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO WYKORZYSTYWANE SĄ NASTEPUJĄCE WSKAŹNIKI: relacja zadłużenia zagranicznego do PKB relacja zadłużenia zagranicznego do wielkości rocznych wpływów z eksportu towarów i usług relacja obsługi zadłużenia (raty i odsetki)do eksportu, udział długu krótkoterminowego w ogólnej sumie zadłużenia zagranicznego, relacja krótkoterminowego zadłużenia do rezerw walutowych kraju IDENTYFIKACJA KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO

KRYZYS SYSTEMU FINANSOWEGO Oznacza kompletne załamanie się systemu finansowego jako całości (instytucji i rynków finansowych). Przejawia się w niezdolności do realizowania podstawowych zadań finansowych (głównie pośredniczenie w gromadzeniu i alokacji oszczędności) Wywiera bardzo niekorzystny i długotrwały wpływ na gospodarkę KRYZYS SYSTEMU FINANSOWEGO

MIEDZYNARODOWY KRYZYS ZADŁUŻENIOWY (MKZ) O MKZ mówimy wówczas, gdy wzrastające, niemożliwe do obsłużenia zadłużenie zagraniczne staje się problemem nie tylko państw zadłużonych, ale też krajów i banków, które pożyczyły pieniądze Niespłacenie na czas 1 USD pociąga za sobą pięciokrotnie większy spadek płynności światowego systemu finansowego MIEDZYNARODOWY KRYZYS ZADŁUŻENIOWY (MKZ)

PRZYCZYNY ŚWIATOWEGO KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE wzrost cen ropy naftowej w latach 70-tych XX w. zmiany terms of trade krajów dłużniczych wahania stopy procentowej protekcjonistyczne polityka handlowa krajów rozwiniętych recesja gospodarcza w krajach uprzemysłowionych PRZYCZYNY ŚWIATOWEGO KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO

PRZYCZYNY ŚWIATOWEGO KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO CZYNNIKI ZEWNĘTRZNE wzrost cen ropy naftowej w latach 70-tych XX w. zmiany terms of trade krajów dłużniczych wahania stopy procentowej protekcjonistyczne polityka handlowa krajów rozwiniętych recesja gospodarcza w krajach uprzemysłowionych PRZYCZYNY ŚWIATOWEGO KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO

PRZYCZYNY ŚWIATOWEGO KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO CZYNNIKI WEWNĘTRZNE (związane głównie z polityką gospodarczą prowadzoną przez kraje dłużnicze) antyimportowa strategia rozwoju nieefektywne wykorzystanie kredytów zagranicznych błędna polityka makroekonomiczna ucieczka kapitału krajowego za granicę PRZYCZYNY ŚWIATOWEGO KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO

NIEWYPŁACALNOŚĆ MEKSYKU - 1982 1973-74 – I podwyżka cen ropy naftowej. Meksyk jeden z głównych eksporterów ropy naftowej. Uznany za bezpiecznego kredytobiorcę 1979 – II podwyżka ropy naftowej. Reakcja krajów uprzemysłowionych to ograniczenie zużycia i przestawienie się na inne źródła energii Meksyk – powstanie wielkiego deficytu. Zagrożenie dewaluacją peso, odpływ kapitału, spadek rezerw walutowych w Banco de Mexico Luty 1982 dewaluacja peso. Rząd nie wprowadził redukcji deficytu finansowego i ograniczeń monetarnych. Wzmożenie inflacji 12 sierpnia 1982 r – Meksyk ogłasza niemożność obsługi swojego blisko 100 mld zadłużenia NIEWYPŁACALNOŚĆ MEKSYKU - 1982

SKUTKI KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO możliwość destabilizacji światowego systemu finansowego spadek dynamiki wzrostu krajów wierzycielskich ekonomiczne i społeczne konsekwencje dla gospodarek zadłużonych odpływ netto kapitału z krajów zadłużonych do wierzycielskich SKUTKI KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO

SPOSOBY ROZWIĄZYWANIA KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO Wdrażanie programów dostosowawczych otwierało drogę do negocjacji z wierzycielami w sprawie restrukturyzacji zadłużenia zagranicznego SPOSOBY ROZWIĄZYWANIA KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO

RESTRUKTURYZACJA ZADŁUŻENIA OBEJMOWAŁA: odroczenie płatności z tytułu obsługi długu i ustalenie nowego terminarza spłat dla odroczonego długu refinansowanie długu – czyli przedłużenie okresu spłat zapadających płatności lub udzielenie nowej pożyczki na spłatę zaległych płatności złagodzenie warunków spłaty długu – anulowanie spłaty zaległych i przyszłych rat kapitałowych i zaległych odsetek oraz obniżenie oprocentowania RESTRUKTURYZACJA ZADŁUŻENIA OBEJMOWAŁA:

Nieformalne stowarzyszenie banków wierzycielskich ok Nieformalne stowarzyszenie banków wierzycielskich ok. 500 różnych instytucji, utworzony w celu restrukturyzacji udzielonych kredytów niegwarantowanych w sytuacji gdy dłużnicy nie są w stanie wywiązać się ze zobowiązań płatniczych. KLUB LONDYŃSKI

KLUB PARYSKI grupa 17 państw wierzycielskich Cel: restrukturyzacja zarówno rat kapitałowych oraz odsetek zadłużonych państw, które nie są w stanie spłacać długu w określonym terminie. Dotyczy głównie kredytów gwarantowanych KLUB PARYSKI

FAZY KRYZYSU ZADŁUŻENIOWEGO Z PUNKTU WIDZENIA WIERZYCIELI

FAZA I (1982-1985) wierzyciele uważali, że kryzys zadłużeniowy jest jedynie kryzysem płynności, który jest możliwy do przezwyciężenia dzięki restrukturyzacji długu. Przyjęta strategia rozwiązywania problemu zadłużenia opierała się na zasadach: Kraje zadłużone uzgadniają z MFW programy naprawcze w celu przywrócenia równowagi bilansu płatniczego II. MFW udziela nowych kredytów pod warunkiem spełnienia kryteriów wykonawczych programu dostosowawczego III. Wierzyciele prowadzą z poszczególnymi krajami negocjacje w sprawie restrukturyzacji długu

Zmodyfikowano treść i zakres programów dostosowawczych Zmodyfikowano treść i zakres programów dostosowawczych. Okres programu dostosowawczego został wydłużony. W większej niż dotychczas mierze miał się koncentrować na pobudzaniu przekształceń strukturalnych i wzrostu, w tym produkcji nakierowanej na eksport. FAZA II (1986-1988)

FAZA II (1986-1988) Plan Bakera: pro-wzrostowe programy dostosowań strukturalnych realizowane przez kraje zadłużone wzrost dopływu pożyczek bankowych do krajów dłużniczych w wysokości 20 mld USD w ciągu 3 lat (1986-88) zwiększenie kredytowania ze strony BŚ i Międzyamerykańskiego Banku Rozwoju w wysokości 10 mld USD w ciągu 3 lat (1986-88) FAZA II (1986-1988)

Plan Brady’ego – warunki pozwalające na umorzenie części długu: Kraje zadłużone podejmą prowzrostowe programy reform gospodarczych uzgodnione z MFW i BŚ Banki komercyjne przeprowadzą dobrowolną, opartą na zasadzie case-by-case i mechanizmach rynkowych, redukcję zadłużenia MFW i BŚ dostarczą funduszy na sfinansowanie operacji redukcji zadłużenia Rządy wierzycieli będą kontynuowały restrukturyzacje zadłużenia w ramach Klubu Paryskiego, ułatwią przeprowadzanie operacji redukcji długów, likwidując m.in. bariery prawne FAZA III - 1989

NOWE TECHNIKI RESTRUKTURYZACJI ZADŁUŻENIA zamiana długu na dług między bankami zamiana długu na obligacje długoterminowe zamiana długu na towary pochodzące z danego kraju zamiana długu na udziały kapitałowe w przedsiębiorstwach zamiana długu na wydatki związane z ochroną środowiska NOWE TECHNIKI RESTRUKTURYZACJI ZADŁUŻENIA

ZADŁUŻENIE ZEWNĘTRZNE POLSKI

LATA 70 –te GWAŁTOWNY WZROST ZADŁUŻENIA szybsze tempo zadłużania niż spłaty starych kredytów łatwość uzyskiwania kredytów na dogodnych warunkach wzrost importu zaopatrzeniowego Wyłącznie 20% kredytów przeznaczono na inwestycje!!! LATA 70 –te GWAŁTOWNY WZROST ZADŁUŻENIA

PRZYCZYNY DYNAMICZNEGO WZROSTU ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO POLSKI Czynniki zewnętrzne kilkakrotny wzrost cen ropy naftowej – łatwa dostępność kredytów ....(wymienione wcześniej s. 27) Czynniki wewnętrzne Polska gospodarka uzależniona całkowicie od nomenklatury politycznej Brak „prawdziwego” rynku i konkurencji Niewłaściwe wykorzystanie kredytów Szybki wzrost kosztów kredytów PRZYCZYNY DYNAMICZNEGO WZROSTU ZADŁUŻENIA ZAGRANICZNEGO POLSKI

RELACJE FINANSOWE POLSKI W STOSUNKACH Z ZACHODEM: 1976 - zadłużenie przekroczyło poziom dwuletnich wpływów z eksportu towarów, 1977 - obsługa zadłużenia (odsetki i spłaty kredytów) pochłonęła ponad połowę wpływów z eksportu, 1978 - zadłużenie było już większe niż trzyletnie wpływy z eksportu, 1979 - same odsetki od kredytów przekroczyły 25% wpływów z eksportu, 1980 - obsługa zadłużenia (odsetki i spłaty kredytów) okazała się nieco większa niż uzyskane wówczas wpływy z eksportu. G. Wójtowicz, Anna Wójtowicz: Historia monetarna Polski, TWIGGER , W-wa 2003 RELACJE FINANSOWE POLSKI W STOSUNKACH Z ZACHODEM:

ZADŁUŻENIE ZAGRANICZNE POLSKI Wierzyciele Klubu Paryskiego 50% 42,5% Spłata do 2014 roku Wierzyciele Klubu Londyńskiego Spłata do 2024 r ZADŁUŻENIE ZAGRANICZNE POLSKI

Dług wobec Klubu Paryskiego został zaciągnięty w latach 70 Dług wobec Klubu Paryskiego został zaciągnięty w latach 70. ubiegłego wieku. Według zawartych umów dług ten musi być niemal w całości spłacony do 2009 r. (jedynie około 70 mln euro między 2010 a 2014 r.).

Źródo: Ministerstwo Finansów Spw skarbowe papiery wartosciowe Na koniec stycznia 2008 roku zadłużenie Skarbu Państwa (SP) wyniosło 500.074,2 mln zł (tj. ok. 137,9 mld EUR lub ok. 204,6 mld USD - w przeliczeniu po kursach z dnia 31 stycznia 2008r.: 1EUR = 3,6260 PLN, 1USD = 2,4438 PLN). W porównaniu z końcem grudnia 2007 roku zadłużenie to spadło o 1.456,7 mln zł, tj. o 0,3%. Źródo: Ministerstwo Finansów