Certyfikacja jakości żywności – potrzeba rynku produktów rolno spożywczych w Polsce Agnieszka Wierzbicka Warszawa, 2007

Wstęp Rynek produktów rolno spożywczych w Polsce wymaga wprowadzania certyfikacji gwarantowanej wysokiej i powtarzalnej jakości, co umożliwi zdobywanie nowych, międzynarodowych rynków zbytu. Marka musi być rozpoznawalna i kojarzona z wysoką jakością oraz pochodzeniem produktu. Powinna być przypisana do produktu, a nie do producenta, ponieważ to produkt  zostanie poddany procesowi weryfikacji

Systemy i organizacje odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa żywności System Wczesnego Wykrywania dla Żywności i Paszy RASFF (Rapid Alarm System for Food and Feed), Urząd Bezpieczeństwa Żywności – niezależna naukowa jednostka referencyjna w ocenie ryzyka, Sieć laboratoriów kontroli jakości na szczeblu regionalnym i międzyregionalnym do stałego monitorowania bezpieczeństwa żywności (312 - PIS), Sieć krajowych laboratoriów kontroli jakości (19) i referencyjnych (3). Urzędowe Inspekcje: sanitarna, weterynaryjna, handlowa, jakości artykułów rolno-spożywczych.

Główne unijne regulacje bezpieczeństwa żywności obowiązujące w Polsce (EC) No 178/2002, (EC) 1605/2002, (EC) No 1642/2003 ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności; (EC) No 852/2004 w sprawie higieny środków spożywczych; (EC) No 853/2004 ustanawiające szczegółowe przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego ; (EC) No 854/2004 ustanawiające szczegółowe przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontroli w odniesieniu d produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi .

Główne unijne regulacje bezpieczeństwa żywności obowiązujące w Polsce (EC) No 882/2004 w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia i dobrostanu zwierząt, (EC) No 1774/2002 wprowadzające zasady karmienia zwierząt przeznaczonych i nie przeznaczonych do konsumpcji przez człowieka.

Istotność certyfikacji W systemie certyfikacji niezmiernie ważne jest objęcie jak najszerszego asortymentu surowców podstawowych, gdzie wystąpi pełna identyfikacja pochodzenia od powstania surowca w gospodarstwie rolnym przeznaczonego do dalszego przetwarzania, aż do końcowego produktu wytworzonego w warunkach przemysłowych. Należy podkreślić, że wchodzenie w system gwarantowanego pochodzenia surowców rolno-spożywczych oraz transparentność ich przetwarzania z pełną identyfikowalnością na każdym etapie przetwarzania powinien być dobrowolny i tylko w części odpłatny.

Obecny stan ustawodawstwa w zakresie identyfikowalności surowców rolnych Obecnie w Polsce w ramach Agencji Rynku Rolnego będącej agendą rządową mającą wpisaną w swoją działalność współpracę z producentami artykułów rolnych tworzony jest ustawowo system identyfikowalności surowców rolnych przeznaczonych do dalszego przetwarzania. Niezmiernie istotne jest to, że w założeniach budowanego systemu jest jego częściowa odpłatność i dobrowolność.

System certyfikacji System certyfikacji jakości żywności i przyznawanie znaku gwarantowanej jakości żywności obejmować powinien tych producentów, którzy wykorzystywać będą surowce do przetwarzania żywności pochodzącej z gospodarstw objętych systemem kontrolowanego pochodzenia surowców. Nadawanie certyfikatu jakości żywności dla tych producentów, którzy będą w systemie gwarantowanego pochodzenia stanowić będzie gwarancję dla budowanego systemu, wysoką wiarygodność i pewność, że nadane certyfikaty i znaki jakości uzyskały te produkty żywnościowe, które na pewno charakteryzują się wysoką gwarantowaną jakością.

INSTYTUT JAKOŚCI ŻYWNOŚCI BIURO JAKOŚCI ŻYWNOŚCI AGENCJA RYNKU ROLNEGO CENTRUM INSPEKCJI STANDARDÓW AKREDYTOWANE LABORATORIA EKEPOZYTURY; BIAŁYSTOK, KIELCE, LUBLIN, RZESZÓW, KRAKÓW, WROCŁAW, POZNAŃ, SZCZECIN, GDYNIA, WARSZAWA Pierwszy okres działalności. Certyfikat wydawany jest w oparciu o dostarczane przez przedsiębiorcę dokumentację wskazaną w regulaminie przyznawania znaku. Docelowy stan, polegający na monitorowaniu jakości żywności na wszystkich etapach produkcji, magazynowania i dystrybucji. Działania oparte na akredytowanym Systemie Zarządzania Jakością z wdrożonymi zasadami analizy ryzyka. Produkty o stałej, wysokiej jakości, zostają wyróżnione znakiem jakości i są promowane przez Instytut Jakości Żywności, który jest ustanowiony do promowania polskiej żywności. CIS utworzony w oparciu o pracowników i środki trwałe IJHARS oraz IH. Rozwiązanie to gwarantuje pełne wykorzystanie wcześniej przekazanych środków UE i pochodzących z budżetu krajowego. Powstaje zaplecze mechanizmów funkcjonujących w ARR – rezygnacja z zadań delegowanych. INSPEKCJE DOKONUJĄCE KONTROLI ŻYWNOŚCI Rys. 1 Schemat organizacyjny systemu kontroli jakości artykułów rolno-spożywczych (źródło- materiały koncepcyjne ARR, niepublikowane stanowiące podstawę do podziału kompetencji do rozporządzenia)

Cel certyfikacji produktów żywnościowych Głównym celem certyfikacji jest wypracowanie wiarygodnego i uznanego systemu certyfikowania jakości żywności w oparciu o wykorzystanie produktów rolnych. Ponadto, celem certyfikacji jakości żywności jest zagwarantowanie ich najwyższej jakości na rynku krajowym i zagranicznym co pozwoli na zwiększenie eksportu w oparciu o atrybut jakości, a nie tylko konkurencyjnej jeszcze dziś ceny. Kolejnym celem systemu certyfikacji jest uwiarygodnienie polskiej żywności na rynkach unijnych i poza unijnych oraz stałe i wytrwałe eliminowanie barier eksportowych wynikających z braku gwarancji potwierdzenia wysokiej jakości eksportowanej żywności.

Zakres certyfikacji Certyfikacją jakości żywności zostaną objęte produkty żywnościowe wytworzone w oparciu o surowce rolne pochodzące z budowanego systemu gwarantowanego pochodzenia w ramach Agencji Rynku Rolnego (ARR). System powinien obejmować ustawowo monitoring produkcji surowców rolnych i powinien stanowić bardzo dobrą podstawę dla budowanego systemu certyfikacji jakości żywności w ramach Krajowej Izby Gospodarczej (KIG). Oba systemy będą systemami wzajemnie uzupełniającymi się i kompatybilnymi stanowiąc łącznie jeden całościowy system ”gwarantowanego pochodzenia surowców rolno-spożywczych i certyfikowanej jakości żywności”.

Zakres certyfikacji obejmować będzie: żywność wytwarzaną w oparciu o wdrożone obligatoryjnie systemy bezpieczeństwa żywności, surowce stanowiące półprodukty żywnościowe przeznaczone do dalszego przetwarzania, gotowe produkty (ich skład surowcowy, wartość odżywczą, funkcjonalność, informacje na opakowaniu) w oparciu o deklaracje i przyjęte normy przez producenta oraz w oparciu o rozporządzenia z zakresu prawa żywnościowego WE RiPE 178/2002, 852 i 853 oraz 882/2004 jak również rozporządzeń Ministra Zdrowia w tym z 25 sierpnia 2006r oraz Ministra Rolnictwa.

Zakres certyfikacji obejmować będzie: skład surowcowy w oparciu o przedkładane normy i specyfikacje producenta, technologię przetwarzania zadeklarowaną przez producenta, zapewnienie konsumentów w wiarygodną oraz łatwo dostępną informację o produktach spożywczych produkowanych w ramach tworzonych systemów identyfikacji i certyfikacji jakości żywności, zapewnienie odbiorcom i konsumentom poza granicami Polski jak najszerszej informacji o systemie kontroli i gwarancji pochodzenia oraz certyfikacji jakości produktów żywnościowych.

Udziału w certyfikacji Do udziału w certyfikacji mogą przystąpić producenci żywności, którzy mają wdrożone systemy bezpieczeństwa żywności i podlegają nadzorowi inspekcjom kontrolnym tj. weterynaryjnej, sanitarnej oraz (w przyszłości po przyjęciu i wdrożeniu systemu gwarantowanego pochodzenia) będą odbiorcami surowców wyprodukowanych w oparciu o system gwarantowanego pochodzenia surowców rolno-spożywczych.

Podstawowe zasady certyfikacji jakości żywności to: bezstronne i rzetelne dokonanie analizy przedłożonych dokumentów przez producenta w zakodowanym systemie, prowadzenie procesu certyfikacji w oparciu o pobranie próbek przez próbobiorcę, dokonanie ich badań w akredytowanych laboratoriach. Zakres wymaganych badań dla produktów powinien być zgodny z przyjętym przez producenta i prawa żywnościowego obowiązującego w tym zakresie zawarty oraz w oparciu o akredytowane metodyki laboratoriów. Ocena przedłożonych dokumentów przez producenta oraz wyników badań pobranych próbek i ocena wyników audytu, przygotowanie dodatkowych opracowań dla rosyjskiej jednostki certyfikującej.

Zakres badań produktów poddanych certyfikacji: parametry według wymagań norm przyjętych przez producenta dla wyrobu, wymagań polskich przepisów prawa żywnościowego oraz Parlamentu i Rady Europy, badania zgodności specyfikacji producenta z certyfikowanym produktem uzyskanymi wynikami, kryteria dodatkowe określone dla danych grup produktowych, funkcjonalność wyrobu, funkcjonalność i estetyka opakowania, informacja dla konsumenta, walory odżywcze produktu spożywczego, związki anty żywieniowe znajdujące się w produkcie (metale ciężkie, związki chemiczne itp.).

Zasady pobierania próbek i badania wyrobów Próbki pobiera upoważniona osoba jednostki badawczej, zgodnie z obowiązującymi przepisami, w sposób udokumentowany i przewożone są we właściwych warunkach do laboratorium (gdzie czasi temperatura są krytycznymi parametrami).  Badania wyrobu powinny być wykonane w systemie zakodowanym przez akredytowane laboratoria zgodnie z deklarowanym zakresem badań przez producenta i wymogami norm prawa żywnościowego.

Rys.2. Algorytm procesu certyfikacji

Rys.2. Algorytm procesu certyfikacji

Rys.2. Algorytm procesu certyfikacji

Rys.2. Algorytm procesu certyfikacji

Rys.2. Algorytm procesu certyfikacji

Etapy Procesu Certyfikacji Informacja o zakresie i wymaganiach procesu certyfikacji przedłożona producentom poprzez massmedia Przyjmowanie wniosków Analiza dokumentów Akceptacja wniosku Wskazanie zakresu badawczego, zawarcie umowy z przedsiębiorcą wniesienie opłaty certyfikacyjnej przez producenta Zlecenie pobrania próbek i dokonanie audytu w zakładzie przez jednostkę akredytowaną (wg przyjętych zasad certyfikacji) Opracowanie dokumentacji przedłożonej przez producenta i uzyskanych wyników. Niezależne, równoległe przedłożenie dokumentacji certyfikatorowi w celu uzyskania certyfikatu zgodności TÜV i rosyjskiego certyfikatora Wydanie certyfikatu Monitoring jakości certyfikowanych produktów w okresie ważności certyfikat.

Podstawowe zasady certyfikacji jakości żywności to: przekazanie opracowanych wyników i dokumentacji przez Instytut Jakości Żywności Jednostce Certyfikującej np. TÜV w celu uzyskania certyfikatu zgodności dla produktów, które będą przeznaczone na rynek krajowy lub inny niż wschodni. Dla rynków wschodnich (Rosji, Ukrainy) przedłożenie dokumentacji rosyjskim jednostkom certyfikującym (GOST R i GOSSANEPIDNADZOR) w celu uzyskania akceptacji przedłożonych wyników badań i uzyskania prawa do eksportu dla certyfikowanych produktów przez Instytut Jakości Żywności. stały monitoring jakości certyfikowanych produktów w okresie ważności certyfikatu i znaku jakości.

Wymagane dokumenty wniosek, dokumentacja dotycząca procesu produkcyjnego (specyfikacje surowcowe, normy produkcyjne, specyfikacje gotowego produktu, wyniki z własnego laboratorium zgodnie z przyjętymi normami), dokumenty potwierdzające wdrożone systemy bezpieczeństwa żywności do procesu wytwarzania, a w kolejnych latach dokumenty potwierdzające gwarantowane pochodzenie surowców służących do wytworzenia certyfikowanego produktu (zgodnie z zasadami procesu certyfikacji KIG), deklaracja producenta o niezmienności procesu wytwarzania w tym pochodzenia surowców, ilościowego składu surowcowego, wykorzystywanej technologii wytwarzania oraz stosowania systemów bezpieczeństwa podczas procesu produkcyjnego przez okres ważności certyfikatu. przedłożenie programu identyfikowalności produktu wraz z procedurą wycofania z rynku produktu nie spełniającego przyjętych standardów.

Argumenty potwierdzające konieczność certyfikacji jakości żywności to: przyjęcie jasnych założeń dla funkcjonowania procesu certyfikacji w celu umożliwienia szerokiego rozpowszechnienie tego procesu wśród konsumentów i producentów krajowych oraz odbiorców zagranicznych, właściwa i pełna informacja o procesie certyfikacji w jak najszerszym zakresie umożliwi przedstawienie zalet sytemu certyfikacji jakości żywności wśród konsumentów i producentów, rozpowszechnianie wiedzy w społeczności konsumenckiej o wdrażanym całościowym systemie umożliwi powstanie zapotrzebowania rynkowego dla tego typu certyfikowanej żywności, przedstawienie i ugruntowanie wiarygodnego systemu opartego o rzetelne i całościowe badania, nagradzającego wysoką jakość umożliwi wykreowanie właściwego wizerunku certyfikowanej żywności i samego certyfikatu oraz znaku.

Identyfikowalność żywności pochodzenia roślinnego Obszar działania RASFF Przechowywanie Proces produkcji Dystrybucja/ Transport Sprzedaż Produkcja pierwotna ISO 9000: 2000 ISO 9001:2000 ISO 9004 ISO 22000:2005 Narodowe regulacje fitosanitarne

Identyfikowalność żywności pochodzenia zwierzęcego

Główne zadania realizowane przez system kontroli i bezpieczeństwa żywności to: Zagwarantowanie, że żywność nie spełniająca wymogów nie znajdzie się na rynku, Zapewnienie wysokiego poziomu ochrony ludzkiego zdrowia i życia, Zapewnienie wolnego przepływu i handlu żywności i pasz w krajach UE, Zapewnienie, że systemy identyfikowalności w pełni funkcjonują, Zapewnienie wysokiego bezpieczeństwa dla partnerów w handlu międzynarodowym.

Proces identyfikowalności Zidentyfikowanie problemu Zabezpieczenie konsumenta Znalezienie przyczyny problemu Informacja konsumentów Znalezienie etapu procesu Zidentyfikowanie potencjalnych nabywców rs Usunięcie gruntowne problemu Usunięcie wadliwej partii towaru Lot Nr prod. Data

Projekt systemu kontroli jakości artykułów rolno-spożywczych pełna identyfikacja pochodzenia od powstania surowca w gospodarstwie rolnym przeznaczonego do dalszego przetwarzania, aż do końcowego produktu żywnościowego wytworzonego w warunkach przemysłowych, możliwość objęcia, na równych zasadach, systemem wszystkich zainteresowanych producentów rolnych i przetwórców żywności przy niepełnej odpłatności, zapewnienie konsumentom wiarygodnej oraz łatwo dostępnej informacji o produktach spożywczych uzyskanych w ramach systemu, zapewnienie odbiorcom i konsumentom, poza granicami Polski pełnej, wiarygodnej i rzetelnej informacji o wdrożonych systemach gwarantowanego pochodzenia i certyfikacji jakości żywności.

Znak Instytutu Jakości Żywności

Grupy produktów objęte systemem gwarantowanego pochodzenia surowców rolnych i certyfikacji jakości żywności (ARR i KIG) mięsne, mleczne, zbożowe, warzywa i owoce, soki owocowe i warzywne, wyroby cukiernicze, miód, piwo, naturalne wody źródłowe, stołowe i lecznicze, napoje alkoholowe i wódka, ryby i produkty rybne.

Podsumowanie Biorąc pod uwagę potencjał polskich producentów rolnych oraz przetwórców w sektorze rolno – spożywczym – muszą być prowadzone działania zwiększające popyt na produkowaną przez nich żywność, głównie poprzez jakość i jej powtarzalność a nie przez cenę. Wobec bardzo dużej konkurencji ze strony producentów żywności z innych państw, szeroko pojęte działania promocyjne żywności produkowanej w Polsce muszą stanowić nieodłączny element działalności gospodarczej. Wprowadzane środki wspierania sektora rolno – spożywczego muszą być zgodne z obowiązującym prawodawstwem krajowym i Wspólnotowym. W szczególności nie zakłócać wolnej konkurencji na rynku Wspólnotowym oraz nie zakłócać swobodnego przepływu towarów.

Dziękuję za uwagę