Ziołolecznictwo

Historia

Pierwszymi założycielami kultury ziołolecznictwa byli Sumerowie Pierwszymi założycielami kultury ziołolecznictwa byli Sumerowie.Spadkobiercy kultury sumeryjskiej : Babilończycy i Asyryjczycy, którzy również stosowali wiele roślin leczniczych. Z tabliczek glinianych, zapisanych pismem klinowym, znalezionych w bibliotece króla asyryjskiego Assurbanipala, w stolicy Asyrii, Niniwie (VII w. p-n.e.) dowiadujemy się, że lekarze babilońscy stosowali m.in: korzeń lukrecji, pestki dyni, bieluń dziędzierzawę, lulek czarny i młode pączki różnych roślin. Część tabliczek zawiera opisy ziół ze wskazaniem chorób, przy których są one stosowane oraz sposobów ich użycia, przygotowania i przechowywania. Wiedzieli oni np., że światło słoneczne wywiera niekorzystny wpływ na własności lecznicze zebranych ziół, dlatego też suszyli je w cieniu, co do dziś jest zalecane.

    Wielkie znaczenie dla poznania historii ziołolecznictwa miały badania archeologiczne, które dostarczyły licznych danych o stosowaniu roślin leczniczych przez dawne ludy. Pierwsze zapiski o roślinach leczniczych pozostawili Sumerowie. Odnalezione recepty kapłanów sumeryjskich wymieniają m.in.: lulek, rumianek, szafran, piołun, grusze, figi, babkę, koper włoski, nagietek i inne zioła. Sporządzano z tych ziół proszki i nalewki . Młode pędy wierzby i śliwy, wysuszone i roztarte, stosowano jako składniki okładów i kompresów. Do sproszkowanych roślin dodawano również proszki pochodzenia zwierzęcego i mineralnego.

Przykładowe rośliny lecznicze.

Kaktus (Cactaceae Juss Kaktus (Cactaceae Juss., zwyczajowo nazywane kaktusami) – rodzina sukulentów łodygowych (wieloletnich, zielnych lub częściowo zdrewniałych) należąca do rzędu goździkowców. Należy do niej, w zależności od systemu klasyfikacyjnego, od 24 do 220 rodzajów, w tym od 1500 do 2000 gatunków. Występują głównie na kontynentach amerykańskich, skąd pochodzą. Zastosowanie: Niektóre gatunki mają właściwości lecznicze. Karnegia olbrzymia (Carnegiea gigantea) zawiera alkaloidy wykorzystywane w leczeniu reumatyzmu.

Berberys zwyczajny (Berberis vulgaris L Berberys zwyczajny (Berberis vulgaris L.) - gatunek krzewu należący do rodziny berberysowatych (erberidaceae Juss.). Występuje w stanie dzikim w Europie. W Skandynawii i na Wyspach Brytyjskich gatunek zadomowiony. W południowych i środkowych Niemczech występuje rzadko i w rozproszeniu. Znany też jako: kwaśnica pospolita, kwaśniec. Zastosowanie: Napary i odwary z liści pobudzają wydzielanie soków trawiennych i są skuteczne w chorobach dróg żółciowych i wątroby.

Lubczyk ogrodowy (Levisticum officinale) – gatunek byliny należący do rodziny selerowatych. Nazwy ludowe: lubiśnik lekarski, korzeń, łakotne ziele, mleczeń.Jest jedynym przedstawicielem rodzaju lubczyk. Pochodzi z Afganistanu i Iranu, rozprzestrzenił się też gdzieniegdzie poza obszarem swojego rodzimego występowania. Jest uprawiany w wielu rejonach świata (również w Polsce), czasami (rzadko) dziczejący. Zastosowanie: Surowcem zielarskim jest korzeń (Radix Levistici) zawiera przede wszystkim olejek lotny (terpeinol, estry, kwas octowy, kwas walerianowy), skrobię w dużych ilościach, cukry, żywice, kumarynę, kwasy organiczne, związki ftalidowe.

Gorczyca biała gorczyca jasna (Sinapis alba) – pospolitaprzyprawowa roślina należąca do rodziny kapustowatych (Brassicaceae). Nazywana była też ognichą. W wielu krajach jest uprawiana. Zastosowanie: Surowiec zielarski: nasiona gorczycy białej – Semen Sinapis albae (Semen Erucae). Zawierają 22-35% oleju, 15-18% śluzu, glikozyd synalbinę, białka, sole mineralne i olejki eteryczne.

Brzoza brodawkowata brzoza zwisła (Betula pendula Roth) – gatunek drzewa z rodziny brzozowatych (Betulaceae Gray). Wymieniana też pod nazwami: brzoza zwisła, brzezina, brzoza biała. Występuje w chłodniejszych rejonach Azji i Europy oraz w Afryce Północnej (Maroko), rozprzestrzenia się też w innych rejonach i jest uprawiana w wielu krajach świata. W Polsce jest pospolita na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Zastosowanie: jej pozyskiwany wiosną sok (oskoła) zawiera głównie fruktozę, liczne sole mineralne (potas, miedź, mangan, fosfor i wapń) oraz witaminę B.

Borówka czarna (Vaccinium myrtillus L Borówka czarna (Vaccinium myrtillus L.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny wrzosowatych (Ericaceae). Ma wiele zwyczajowych nazw: jagoda, czernica, czarna jagoda, czarna borówka. Jest szeroko rozprzestrzeniona w Azji, Europie i Ameryce Północnej na obszarach o klimacie umiarkowanym i arktycznym. W Polsce jest pospolita. Zastosowanie: Owoc – Fructus Myrtilli (Farmakopea – Fructus Vaccinii), liść – Folium Myrtilli. Owoce zawierają garbniki (do 15%), kwasy (bursztynowy, jabłkowy i cytrynowy), pektyny, antocyjany, witaminy C i B1, karotenoidy.

Perz właściwy (Elymus repens) – gatunek byliny należący do rodziny wiechlinowatych. Występuje w Europie i Azji, na obszarach o klimacie kontynentalnym i subkontynentalnym. W Polsce roślina bardzo pospolita na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Zastosowanie: surowcem zielarskim kłącze (Rhizoma Agropyri) zawiera takie składniki, jak: inulina, saponiny, olejek eteryczny zawierający głównie kapilen, kwasy organiczne, substancje gumowe, śluzy.

Lukrecja (Glycyrrhiza L Lukrecja (Glycyrrhiza L.) – rodzaj bylin z rodziny bobowatych, występujących w południowej Europie i Azji. Gatunkiem typowym jest Lukrecja gładka.Lukrecja jest jedną z najstarszych roślin znanych człowiekowi i stosowanych w lecznictwie. Szeroko stosowana w kulturze Zachodniej jak i Wschodniej, w starożytnym Egipcie, Rzymie, Grecji, Chinach oraz w średniowiecznej Europie. Z powodzeniem stosowana do teraz w ziołolecznictwie, przemyśle kosmetycznym i spożywczym. Zastosowanie: surowcem zielarskim jest korzeń wraz z odłogami (Radix Glycyrrhizae zwany także Radix Liquiritie). Glicyryzyna, czyli jeden ze składników aktywnych rośliny, posiada silne własności wiązania wody w skórze.

Marzanka (Asperula L.) – rodzaj roślin należący do rodziny marzanowatych. Należy do niego około 100 gatunków występujących głównie w Europie, Azji i Australii na obszarach o klimacie umiarkowanym. Gatunkiem typowym jest Asperula arvensis. Zastosowanie: w zaburzeniach krążenia obwodowego, żylakach odbytu i nóg, zastojach żylnych, lekkich stanach skurczowych dróg moczowych i jelit.

Koper w języku polskim nazwa zwyczajowa dwóch rodzajów roślin: Anethum L i Foeniculum Mill. W drugim przypadku w piśmiennictwie naukowym stosowana jest jako poprawna nazwa fenkuł. Obydwa rodzaje należą do rodziny selerowatych (Apiaceae ) Zastosowanie: Roślina przyprawowa. Uprawiany jest głównie jeden gatunek (koper ogrodowy). Koper może być stosowany jako lek wykrztuśny przy nieżytach drób oddechowych.

Dziurawiec (Hypericum L Dziurawiec (Hypericum L.) – rodzaj krzewów rodziny dziurawcowatych liczący około 370 gatunków. Przedstawiciele występują w klimacie subtropikalnym i umiarkowanym, także w górach strefy tropikalnej. Gatunkiem typowym jest Hypericum perforatum. Zastosowanie: Surowiec dziurawca (ziele i świeże kwiaty) zawiera: flawonoidy (hiperozyd i rutynę), hiperycynę, olejki lotne, garbniki i związki żywicowe.

Mięta (Mentha L.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae Lindl.). Należy do niego ponad 30 gatunków i mieszańców. Występują głównie w Europie, Azji i Afryce. Gatunkiem typowym jest mięta zielona (Mentha spicata L.) Zastosowanie: Uprawiane są głównie ze względu na zapach i smak liści. Z liści m.in. mięty pieprzowej (łac. Mentha piperita, ang. peppermint) pozyskiwany jest olejek miętowy zawierający mentol.

Arnika górska (Arnica montana L Arnika górska (Arnica montana L.), nazwy ludowe; kupalnik górski, pomórnik, pomornik, tranek górski – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Zastosowanie: zewnętrznie na krwiaki, stłuczenia, obrzęki pourazowe, oparzenia, ukąszenia owadów a także do płukania jamy ustnej.

Babka lancetowata (Plantago lanceolata L Babka lancetowata (Plantago lanceolata L.) – gatunek byliny należący do rodziny babkowatych (Plantaginaceae Juss.). Występuje w stanie dzikim w całej niemal Europie, w Afryce północnej oraz w Azji zachodniej aż do Himalajów i jej części środkowej. Jako gatunek zawleczony obecny jest w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, na Hawajach, w Australii i na Madagaskarze. Zastosowanie: Liść babki lancetowatej stosowany jest głównie jako środek wykrztuśny i rozkurczający mięsnie gładkie górnych dróg oddechowych w mieszankach ziołowych i syropach, ponadto w stanach zapalnych jamy ustnej.

Len zwyczajny (Linum usitatissimum L Len zwyczajny (Linum usitatissimum L.) – gatunek rośliny jednorocznej należący do rodziny lnowatych (Linaceae). Pochodzi z Bliskiego Wschodu. W Polsce jest rośliną uprawną, czasami dziczeje. Status gatunku w polskiej florze: ergazjofigofit, efemerofit. Zastosowanie: Ze względu na to, że śluz znajduje się w skórce, surowiec jest używany w stanie nie rozdrobnionym w postaci maceratów wodnych jako środek osłaniający w stanach zapalnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego.

Jemioła pospolita jemioła biała, strzęśla[2] (Viscum album L Jemioła pospolita jemioła biała, strzęśla[2] (Viscum album L.) – gatunek rośliny z rodziny sandałowcowatych (Santalaceae; czasem zaliczana do rodziny (lub podrodziny) jemiołowatych). Występuje na terenie niemal całej Europy oraz w południowej i zachodniej Azji. W Polsce gatunek często spotykany. Zastosowanie: Jemioła obniża ciśnienie krwi. Łagodnie działa moczopędnie. Związki czynne zawarte w jemiole zwalniają także przyśpieszone bicie serca spowodowane nadmiernym pobudzeniem układu nerwowego.

Czosnek (Allium L.) – rodzaj roślin z rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae), dawniej zaliczany do osobno wyodrębnianej rodziny czosnkowatych (Alliaceae) lub liliowatych (Liliaceae). Obejmuje około 700 gatunków. W stanie dzikim występuje na całej półkuli północnej, przede wszystkim w strefie umiarkowanej. Gatunkiem typowym jest czosnek pospolity (Allium sativum L.) Zastosowanie: Czosnek jest skuteczną bronią przeciwko infekcjom bakteryjnym, wirusowym oraz pasożytniczym.

Cebula zwyczajna cebula jadalna, czosnek cebula (Allium cepa L Cebula zwyczajna cebula jadalna, czosnek cebula (Allium cepa L.) – gatunek rośliny należący do rodziny czosnkowatych. Pochodzi z Azji Środkowej, obecnie nie rosnie dziko, występuje tylko w uprawie. Botaniczna nazwa tej rośliny to czosnek cebula, w użyciu jest jednak głównie nazwa cebula. Zastosowanie: Zawiera związki siarki, fosforu, magnezu oraz cynk i krzem, wzmacniające ogólną odporność organizmu na różne infekcje i choroby.

Łopian większy (Arctium lappa L Łopian większy (Arctium lappa L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Inne (ludowe) nazwy: łopuch, głowacz, kostropień, topień, dziady. Występuje w Europie, na Syberii, w Himalajach, Chinach, Japonii, Azji Mniejszej, na Kaukazie, a jako gatunek zawleczony również w Ameryce Północnej i Południowej. Jest pospolity na terenie całej Polski. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy. Zatosowanie: Wykazuje silne działanie antybakteryjne, grzybobójcze, przeciwzapalne. Działa także moczopędnie i napotnie.

Rozmaryn (Rosmarinus L. ) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych Rozmaryn (Rosmarinus L.) – rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych. Różni botanicy podają różną liczbę gatunków: od jednego do dwunastu. Pochodzą z południowej Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Zastosowanie: rośliny od wielu wieków uprawiane ze względu na dużą zawartość olejków eterycznych.

Skrzyp (Equisetum L.) – jedyny współcześnie występujący rodzaj należący do typu (gromady) skrzypów. Obejmuje 15 gatunków, z których w Polsce występuje 10. Rodzaj znany jest ze wszystkich kontynentów z wyjątkiem Australazji oraz Antarktyki. Gatunkiem typowym jest Equisetum fluviatile L. Zastosowanie: używany jest w nieżytach dróg moczowych i w profilaktyce kamicy nerkowej. Wykazuje również właściwości remineralizujące.

Szałwia lekarska (Salvia officinalis L Szałwia lekarska (Salvia officinalis L.) – gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae). Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego (Albania, Jugosławia, Grecja, Włochy), ale rozprzestrzeniła się gdzieniegdzie również poza tym obszarem. Jest uprawiana w wielu krajach świata. Jej nazwa łacińska wywodzi się od łacińskiego salvus oznaczajacego zdrowie. Zastosowanie: Roślina lecznicza. Znana już w starożytności jako roślina lecznicza, a także magiczna.

Mniszek pospolity (Taraxacum officinale F. H. Wigg Mniszek pospolity (Taraxacum officinale F. H. Wigg.) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny astrowatych (Asteraceae). Gatunek eurazjatycki, okołobiegunowy, występuje na obszarach o klimacie suboceanicznym. Gatunek kosmopolityczny, w Polsce jest rośliną bardzo pospolitą. Występuje na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Zastosowanie: kwiat działa moczopędnie. Jego korzeń zawiera sporo soli mineralnych, zwłaszcza potasu, kwasy organiczne, sterole, różne związki cukrowe, na przykład inulinę, substancje goryczkowe (taraksacyna), cholinę.

Chmiel (Humulus L. ) – rodzaj roślin pnących z rodziny konopiowatych Chmiel (Humulus L.) – rodzaj roślin pnących z rodziny konopiowatych. Należą do niego 3 tylko gatunki pochodzące ze strefy klimatu umiarkowanego półkuli północnej. Gatunkiem typowym jest Humulus lupulus L. Zastosowanie: Chmiel zwyczajny jest przyprawą wykorzystywaną do produkcji piwa, a także niektórych leków, kosmetyków i likierów.

Dąb szypułkowy (Quercus robur L Dąb szypułkowy (Quercus robur L.) – gatunek typowy dla rodzaju dębów, obejmującego drzewa liściaste z rodziny bukowatych (Fagaceae). Występuje w Europie (z wyjątkiem północnej Skandynawii) oraz południowo-wschodniej Azji. W Polsce bardziej pospolity od dębu bezszypułkowego. Jest gatunkiem długowiecznym, żyje ponad 700 lat. Zastosowanie: Kora dębu - Cortex Quercus (również z dębu bezszypułkowego) o grubości 1-3 mm barwy jasnobrunatnej lub czerwonobrunatnej.

Głóg dwuszyjkowy (Crataegus laevigata (Poir. ) DC Głóg dwuszyjkowy (Crataegus laevigata (Poir.) DC.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny różowatych. Rodzimym obszarem jego występowania jest Europa. W Polsce jest pospolity na całym obszarze. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy. Zastosowanie: kwiatostany, zwykle z najbliższymi liśćmi (Inflorescentia Crataegi-Flos Crataegi). Owoce też mają działanie lecznicze, ale dwukrotnie słabsze.

Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) – gatunek rośliny z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae Juss.). Znana także pod nazwami: pokrzywa dwupienna, pokrzywa wielka, pokrzywa parząca, żgajka, parzawka. Występuje w stanie dzikim w Europie, Azji, Afryce Północnej, Ameryce Północnej. W Polsce jest gatunkiem pospolitym. Rośnie w wilgotnych lasach i zaroślach oraz bardzo często jako gatunek synantropijny na żyznych siedliskach ruderalnych. Zastosowanie: zawarte w korzeniu sitosterole wykorzystywane są w leczeniu łagodnego przerostu prostaty, w początkowym stadium choroby.

Lipa (Tilia) – rodzaj długowiecznych drzew należący do podrodziny lipowatych. Rosną w umiarkowanej strefie półkuli północnej. Zalicza się do niego ok. 30 gatunków. Gatunkiem typowym jest Tilia europaea L. Zastosowanie: Kora niektórych gatunków jest składnikiem wielu mieszanek ziołowych, a odwar z kory był stosowany wewnętrznie przy biegunkach, a zewnętrznie przy odmrożeniach i oparzeniach. Napar z kwiatów lipy działa napotnie, stosowany jest przy przeziębieniach

Kilka przepisów na leki z naturalnej apteki

Maść z nagietka Zastosowanie : Wypryski na skórze, pielęgnacja skóry suchej i spękanej, lekkie oparzenia, stłuczenia Składniki : - 2 garści kwiatów nagietka - ½ szklanki oliwy z oliwek - 30g lanoliny lub pudełko kremu Nivea Wykonanie : Oliwę zagotować. Dodać do niej nagietki. Nadal gotować na małym ogniu. Po ok. minucie włożyć do wywaru lanolinę lub krem. Całość zdjąć z ognia, przykryć czymś i odstawić na 24 godziny. Po tym czasie ponownie całość zagrzać, a następnie przecedzić przez gęstą wyjałowioną gazę. Przełożyć do jakiegoś pojemniczka i wstawić do lodówki. Gdy całość zastygnie można używać. Krem należy cały czas trzymać w lodówce. Stosowanie : Zewnętrznie. Jeżeli lekarz nie zaleci inaczej, maścią należy smarować miejsca chorobowo zmienione 1-2 razy dziennie, w razie potrzeby częściej.

Syrop miodek Zastosowanie : Na wzmocnienie organizmu Składniki : - 500 kwiatków mniszka lekarskiego - 4 cytryny - 2 kg cukru Wykonanie : Kwiaty zebrane z dala od szosy wypłukać, wlać 1 l. wody i pokrojoną w plastry jedną cytrynę. Gotować przez godzinę. Następnie położyć na sitko czystą gazę i całość przetrzeć. Czysty sok wlać do garnka, wsypać cukier i ponownie gotować przez 105 minut na małym ogniu, mieszając. Z pozostałych cytryn wycisnąć sok, wlać do syropu gotować jeszcze 15 minut. Gorący syrop zlać do małych słoików, zakręcić. Stosowanie : 2-3 łyżeczki lekarstwa dodawać do herbaty. Uwaga! Przy słabym sercu ograniczyć spożywanie produktu.

Syrop stosowany przy przeziębieniu Zastosowanie : Katar, kaszel, bóle gardła Składniki : - 10 ząbków czosnku - 3 łyżki soku malinowego - 3 łyżki soku z czarnej porzeczki - spirytus Wykonanie : Czosnek obrać, pokroić na ćwiartki, włożyć do szklanki, zalać do pełna wrzącą wodą. Odstawić do ostygnięcia. Chłodny wywar przecedzić i wlać do drugiej szklanki. Następnie dodać : sok malinowy, porzeczkowy i dopełnić spirytusem. Gotowy syrop nalać do butelki, zakręcić. Stosowanie : 2 razy dziennie po łyżce – dorośli. 2 razy dziennie po łyżeczce – dzieci. Uwaga! Substancję trzymać w lodówce.

Syrop z kwiatów czarnego bzu Zastosowanie : Przeziębienie Składniki : -18 dag kwiatów czarnego bzu (15-20 sztuk średniej )  -1 l wody - 1 kg cukru - 1 cytryna - wyszorowana i sparzona - pokrojona  razem ze skórką - 1 łyżeczka kwasku cytrynowego (niekoniecznie) Wykonanie : Zagotować wodę z cukrem, kwaskiem cytr. i cytryną - wystudzić, dać do tego kwiaty bzu zerwane w suchy słoneczny dzień, bez ogonków, NIE PŁUKAĆ gdyż najwięcej cennych składników znajduje się w pyłku. Zostawić na 48 godz. Stosowanie : 3-4 łyżeczki na szklankę herbaty

Grupa projektowa: -Karolina Stańko -Paweł Chmura -Katarzyna Mroczka -Sabina Mołoń -Jakub Kurek