Aktywizujące metody nauczania Prezentacja na potrzeby rady szkoleniowej przygotowana przez Julitę Szmugę w oparciu o literaturę: Taraszkiewicz Małgorzata., Jak uczyć lepiej? Warszawa 1998, Wydawnictwa CODN Lipman M., Filozofia w szkole. Warszawa 1996, Wydawnictwa CODN Tyszkowska M. Aktywność i działalność dzieci i młodzieży. Warszawa 1990, WSiP

Aktywność jest podstawową właściwością istot żywych Uczeń będzie aktywny, gdy: Uwzględnia się jego potrzeby i zainteresowania, Cel jest mu bliski, Bierze udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji, Odczuwa satysfakcję, Ma poczucie własnej wartości, Ma możliwość zrealizowania swoich pomysłów Dostrzega się wkład jego pracy.

Metody aktywizujące Burza mózgów Mapa pojęciowa Piramida priorytetów Linia czasu Metoda projektu Metaplan Drama Metoda przypadków Praca w grupach „Za i przeciw”

DRAMY NIE NALEŻY UTOŻSAMIAĆ Z TEATREM RÓŻNICE: Nie ma podziału na aktorów i widzów, Uczestnicy improwizują, zachowują się naturalnie, Koncentrują się na sytuacji, a nie na sposobie gry Najważniejsze jest wejście w role.

PRZEBIEG DRAMY: Przedstawienie zdarzenia. Przygotowanie uczniów do wejścia w role. Wchodzenie w wyznaczone role. Omówienie, rozmowy, komentarze.

ZNACZENIE DRAMY: Jest doskonałym ćwiczeniem językowym. Rozwija myślenie i wyobraźnię. Uczy komunikatywności. Ćwiczy koncentrację i spontaniczność. Pozwala zrozumieć przeżycia i zachowania ludzi. Rozwija język ciała i uczy rozumienia go. Ułatwia zapamiętywanie faktów.

jest najprostszą metodą aktywizującą. Jej istotą jest zgromadzenie w jak najkrótszym czasie dużej ilości pomysłów na rozwiązanie jakiegoś problemu. prowadzący podaje problem i udziela głosu zgłaszającym pomysły rozwiązań. Nauczyciel lub uczniowie zapisują propozycje na tablicy lub na arkuszu szarego papieru

BURZA MÓZGÓW Po wyczerpaniu pomysłów następuje dyskusja i wybór najlepszego rozwiązania, W czasie burzy mózgów pracuje się indywidualnie, ale na rzecz całego zespołu. Zastosowanie burzy mózgów pozwala na włączenie wszystkich uczniów do pracy, szybkie zgromadzenie dużej ilości pomysłów lub faktów, przeprowadzenie rozgrzewki umysłowej, naukę zwięzłego, precyzyjnego wyrażania myśli oraz sprawdzenie posiadanej wiedzy i umiejętności.

Mapa pojęciowa to metoda wizualnego przedstawienia problemu z wykorzystaniem schematów, rysunków, zwrotów, symboli. Celem stosowania tej metody jest usystematyzowanie świeżo zdobytej wiedzy lub wizualizacja posiadanych wiadomości. W trakcie pracy tą metodą uczniowie dodatkowo doskonalą zarówno umiejętności techniczne: czytanie, pisanie, rysowanie, jak również umiejętności umysłowe: planowanie, klasyfikowanie, uogólnianie. Muszą zatem współdziałać ze sobą, dyskutować, przekonywać o swoich racjach, ale także rezygnować ze swoich pomysłów na rzecz dochodzenia do uzgodnionego porozumienia. Mapa pojęciowa najczęściej przybiera postać plakatu.

Przykładowy przebieg zajęć: Materiały: dla każdego zespołu arkusz bristolu lub szarego papieru, paski papieru, kolorowe kartki ksero, nożyczki, klej. I etap: Podanie tematu, wyjaśnienie sposobu pracy. Należy uczniom wskazać pomocnicze źródła wiedzy oraz określić czas na wykonanie zadania aż do momentu wywieszenia plakatu.

Przykładowy przebieg zajęć: II etap: Burza mózgów lub gromadzenie materiałów Jeżeli temat jest nowy, uczniowie poszukują potrzebnych wiadomości w różnych źródłach. Ważny jest podział pracy w grupie, jedni poszukują, inni zapisują potrzebne wiadomości, jeszcze inni rysują.

Przykładowy przebieg zajęć: III etap: Segregowanie, analizowanie, klasyfikowanie. Jest to ważny etap dla rozwoju intelektualnego ucznia. Tu dochodzi najpierw do analizowania zgromadzonego materiału, a potem do uogólnień i klasyfikowania wg obranego przez uczniów kryterium. Jest to również czas przyswajania nowych wiadomości.

Przykładowy przebieg zajęć: IV etap: Rozplanowanie plakatu. Najczęściej jest to najkrótszy etap. Ogranicza się do rozmieszczenia materiałów na plakacie i podjęciu decyzji wyeksponowania go – czy to w postaci rysunków, haseł, zwrotów, czy symboli.

Przykładowy przebieg zajęć: V etap: Wykonanie. Na tym etapie najwyraźniej przejawiają się inwencje twórcze grup. Nawet plakat ubogi merytorycznie może dzięki oryginalnemu wykonaniu dać dzieciom poczucie sukcesu.

Przykładowy przebieg zajęć: VI etap: Prezentacja prac, ocena. To bardzo ważny etap, na który nie może zabraknąć czasu. Uczniowie prezentują przygotowany materiał, utrwalają wiadomości, ćwiczą jasne i zwięzłe wypowiadanie się, słuchając – poznają temat z różnych punktów widzenia. Mogą też prezentującej grupie zadawać pytania, z czego starsi uczniowie często korzystają.

Praca z mapą pojęciową przynosi olbrzymie korzyści, ponieważ uczy samodzielnego zdobywania wiedzy, posługiwania się poznanymi pojęciami, daje okazję doskonalenia czytania ze zrozumieniem, ułatwia zapamiętywanie poznanych faktów poprzez poszukiwanie, analizowanie, segregowanie wiadomości, przedstawianie w postaci plakatu, a także przez słuchanie innych, uczy dokonywania klasyfikacji i uogólnień, uważnego słuchania, oceny i samooceny, angażuje ucznia w różne dziedziny aktywności, daje szansę wykazania się uczniom o różnych zdolnościach, stwarza możliwość współpracy, a także uczy zadawania pytań i udzielania odpowiedzi.

Piramida priorytetów Metodę piramida priorytetów można wykorzystać do realizacji różnych tematów. Oto niektóre z nich: ü Jakie cechy bohatera zdecydowały o jego sukcesie? ü Co jest najważniejsze w świecie? (na podstawie tekstu...) ü Znaczenie wody w życiu człowieka?

Praca z piramidą priorytetów: Østwarza okazję do dyskutowania i argumentowania, Ø uatrakcyjnia przyswajanie wiedzy, Ø jest pretekstem do korzystania z różnych źródeł informacji.

Metoda przypadków jej istota polega na analizie i dyskusji nad zdarzeniem zaprezentowanym przez nauczyciela na piśmie, taśmie magnetofonowej czy magnetowidowej i znalezieniu odpowiedzi na postawione pytania typu: jakie jest inne, możliwe najlepsze rozwiązanie tego problemu, co należałoby zrobić, aby przedsięwzięcie się powiodło, jaką decyzję podjąłbyś na miejscu bohatera przypadku.

Metoda przypadków Stosując tę metodę nie podaje się nowego materiału, lecz przedstawia sytuację problemową w taki sposób, aby uczniowie musieli wykorzystać posiadaną wiedzę i doświadczenie w nowych warunkach lub przy podejmowaniu trafnych decyzji. Czynnikiem decydującym o powodzeniu zajęć prowadzonych tą metodą decyduje trafnie dobrany przypadek.

Na potrzeby uczniów gimnazjum można wykorzystać następującą strukturę zajęć: 1.Poznanie opisu przypadku – uczniowie otrzymują opis przypadku do indywidualnego przeczytania. 2.Zadawanie pytań dotyczących przypadku – należy przeznaczyć kilka minut na zadawanie pytań wyjaśniających. Pytania powinny być krótkie i konkretne. Odpowiedzi mają być precyzyjne i zwięzłe, pozbawione sugestii i domysłów odpowiadającego. 3.Analiza opisu zdarzenia – dokładna analiza ma na celu wykrycie przyczyn i skutków oraz selekcji na ważne i mniej istotne, a także wyłonienie czynników decydujących o rozwiązaniu problemu.

4.Znalezienie optymalnych sposobów rozwiązania problemu – uczniowie zgłaszają propozycje wraz z uzasadnieniem. N a podstawie wcześniej zebranych informacji analizuje się różne rozwiązania i wybiera najlepsze. Należy również podać argumenty, na podstawie których podjęto decyzję – to ważny moment kształtujący umiejętność myślenia problemowego i obrony własnych racji. Przy wyborze ostatecznej propozycji rozwiązania można skorzystać np. z piramidy priorytetów. 5.Ocena przebiegu zajęć – musi mieć charakter merytoryczny i dydaktyczny, nauczyciel odnosi się do celów zajęć, podsumowuje je, ocenia sposób i trafność stawianych pytań, prawidłowość wnioskowania oraz aktywność uczestników. Uczniowie mogą wypowiadać się na temat tego, co sprawiło im największą trudność, co było dla nich łatwe, czy są zadowoleni ze swojego udziału w zajęciach.

Metoda przypadków daje możliwość rozwoju następujących umiejętności: Ø stawiania jasnych, precyzyjnych pytań i twórczego myślenia, Ø twórczego poszukiwania optymalnych rozwiązań, Ø kompleksowego stosowania pojedynczych fragmentów wiedzy z różnych dziedzin, Ø odpowiedzialnego postępowania, Ø stosowania zdobytej wiedzy w praktyce, Ø szukanie potrzebnych informacji w różnych źródłach, Ø precyzyjnego wypowiadania się, Ø obrony własnego zdania, Ø podejmowania trafnych decyzji.

Linia czasu to metoda wizualnego przedstawienia problemu. W wymiarze linearnym ukazuje następstwa czasowe. Polega na zaznaczeniu wydarzeń u ujęciu chronologicznym na długim arkuszu papieru. Dobrze jest dodać krótkie opisy tych zdarzeń lub zdjęcia z podpisami. Dzieci często mają problemy ze zrozumieniem pojęcia czasu. Linię czasu można stosować niemal do wszystkich przedmiotów. Na języku polskim można ją wykorzystać do zaprezentowania kolejności wydarzeń e lekturze.

Linia czasu Największym walorem tej metody jest ukazanie w atrakcyjny sposób efektu poszukiwań i wysiłków ucznia, co daje mu poczucie satysfakcji i rozbudza wewnętrzną motywację do działań. Aby to poczucie satysfakcji zwiększyć, prace powinny być eksponowane, a omawianie powinno podkreślać ich mocne strony.

Metaplan to sposób prowadzenia dyskusji dydaktycznej. Można tą metodą pracować z całą klasą, choć lepsze efekty uzyskuje się w zespołach5 – 6 osobowych. Jej istota sprowadza się do tworzenia podczas rozmowy o problemie plakatu, który nosi nazwę metaplanu.

Metaplan Do przeprowadzenia zajęć należy przygotować tablicę, do której można przypiąć kartki, arkusze szarego papieru, kartki w różnych kolorach i różnych kształtach (np. owale, kołą, prostokąty, chmurki)

Metaplan Postawienie pytania - nauczyciel proponuje, aby uczniowie spróbowali znaleźć odpowiedź na pytanie: dlaczego Zenek Wójcik uciekł z domu? Pytanie należy napisać flamastrem np. w chmurce i przypiąć do tablicy. Burza mózgów – prowadzący zapowiada, że oczekuje od uczniów odpowiedzi na owalnych kartkach, które będą przypinane do tablicy. Zawieszanie karetek zaraz po napisaniu zapobiega powtórzeniom i staje się inspiracją do następnych odpowiedzi W ten sposób w krótkim czasie uzyskujemy w miarę obszerną odpowiedź na postawione pytanie.

Metaplan Porządkowanie odpowiedzi według przyjętych kryteriów – po analizie odpowiedzi uczniowie dochodzą do wniosku, że wśród przyczyn są zależne od bohatera i te, na które on nie ma żadnego wpływu. Porządkują wg tych kryteriów i przyklejają na arkusz papieru. Powstaje plakat, który zawieszamy w widocznym miejscu, ponieważ będzie on przydatny do dalszej pracy.

Metaplan-przykład

Metaplan Podział na grupy, uzgodnienie drugiego tematu – z analizy plakatu wynika, że sytuację Zenka można poprawić dokonując pewnych zmian w jego życiu. Nie będą zajmować się przyczynami, na które nie ma wpływu. Można pracować w grupach nad tematem, np. co należy zrobić, by zmienić sytuację życiową Zenka?

Zalety pracy metodą metaplanu: Ø oddziaływanie wizualne daje większą możliwość skoncentrowania się na celu dyskusji, Ø nie ma potrzeby prowadzenia notatek, Ø następuje wyzwolenie działań twórczych oraz powszechnej aktywności, Ø wypowie się każdy, nawet najbardziej nieśmiały uczeń, Ø końcowy wynik jest wypadkową kreatywnych działań całego zespołu.

“Za i przeciw” jest to metoda analizowania jakiejś sprawy z różnych punktów widzenia. Można ją z powodzeniem zastosować na lekcjach nie tylko języka polskiego. Oto przykładowe tematy: Czy Borowiecki z “Ziemi obiecanej” Reymonta jest bohaterem pozytywnym? Jak oceniamy postawę Kuby z opowiadania “Konkurs” ? Czy odkrycie Ameryki było dla tubylców szansą rozwoju?

Przykładowy zapis wniosków z dyskusji: .................................................................................................................................................................................................................................................................. Przeciw ...................................................................................................................................................................................................................................................................

Znaczenie tej metody: Powoduje emocjonalne zaangażowanie się uczniów w debatę, co wzmacnia ich aktywność, Uczy stosowania jasnych, precyzyjnych sposobów argumentowania swoich racji, Stwarza okazję do pozyskiwania informacji z różnych źródeł, Ułatwia zapamiętywanie faktów, Daje okazję do kształtowania poglądów i przekonań.

Praca w grupach Istotną właściwością uczenia się w grupie jest to, że wywołując współpracę i poprawiając stosunki społeczne w grupie uczniów, jednocześnie oddziałuje korzystnie na naukę treści programowych.

Jak zatem organizować pracę w grupach? Jasno sprecyzować cel. Należy jasno określić, jaką wiedzę, jakie umiejętności i doświadczenia uczniowie mają osiągnąć poprzez pracę grupową. Uczniowie uczą się efektywnie w małych grupach, gdy są świadomi celu swojej pracy. Zapewnić uczniom odpowiednią ilość czasu na realizację zadania. Odpowiednio zorganizować miejsca pracy.

Jak zatem organizować pracę w grupach? Zgromadzić materiały. Zadanie będzie bardziej inspirujące i interesujące, jeśli będzie wymagało korzystania z różnorodnych pomocy np. książek, encyklopedii, gazet czy magazynów, filmów, płyt, kaset, pokazów, programów multimedialnych czy Internetu. W niektórych przypadkach źródłem informacji będą sami uczniowie, którzy podzielą się z kolegami wiedzą i doświadczeniem.

Jak zatem organizować pracę w grupach? Opracować instrukcje. Instrukcje muszą być napisane językiem zrozumiałym dla każdego ucznia. Polecenia muszą jasno i jednoznacznie określać oczekiwane wyniki pracy grupy. Od prawidłowego sformułowania i przekazania instrukcji zależy, czy grupa zrozumie zadanie.

Jak zatem organizować pracę w grupach? Zaplanować podział uczniów na grupy. Do zadań krótkich najlepsze są grupy 4 – 5 osobowe. Większe grupy mogą być potrzebne do dłuższych zadań. Podziału na grupy w zasadzie dokonuje nauczyciel. Uczniowie mogą sami wybierać grupy jedynie na podstawie swoich zainteresowań, w przypadku realizacji przez grupy różnych zadań. Grupy muszą być heterogeniczne (mieszane) tzn. zróżnicowane pod względem poziomu wiedzy, umiejętności i płci. Zaleca się, aby uczniowie tworzyli grupy robocze kierując się uczuciami przyjaźni. Pozwala to na głośne myślenie i wysuwanie różnorodnych hipotez, gdyż uczniowie są bardziej rozluźnieni. Dobrym rozwiązaniem jest, aby co jakiś czas skład grup ulegał zmianie.

Praca w grupach W ramach grupy uczniowie mogą pełnić określone role: jedna z osób obejmuje funkcję lidera (sprawozdawcy) grupy, zaś pozostali pracują na równych prawach. Jeśli potrzebny jest lider lub sprawozdawca, lepiej gdy wybiera go grupa, a nie nauczyciel. Wielu pedagogów zauważyło mało skuteczną pracę w grupie po wyznaczeniu przez siebie lidera, ponieważ pozostali członkowie grupy czuli się mniej odpowiedzialni za wyniki swojej pracy.

Praca w grupach Każda osoba w grupie pełni jakąś funkcję (za każdym razem inną) np.: otrzymuje i przekazuje grupie przygotowane przez nauczyciela materiały niezbędne do pracy zachęca do pracy i ponagla pilnuje czasu ustalonego na wykonanie zadania zapisuje pomysły grupy przeprowadza badania i doświadczenia (sprawozdawca)relacjonuje pomysły na forum klasy przygotowuje podsumowanie

Praca w grupach Lekcję należy oczywiście rozpocząć od przedstawia tematu pracy, podania celów i wywołania pozytywnego nastawienia u uczniów. Nauczyciel tłumaczy przejrzyście na czym polega zadanie i jakich wyników oczekuje. Przedstawia sposób oceny pracy (jeśli grupy pracują nad różnymi zagadnieniami robi to dla każdej grupy osobno).

Ocenie można poddać: Zagadnieniami podlegającymi ocenie mogą być: planowanie wspólnych działa organizacja pracy w grupie odpowiedzialność za przyjętą pracę stosunki między uczestnikami grupy podejmowanie i akceptowanie powierzonych ról akceptowanie funkcji pełnionych przez innych członków grupy podejmowanie i akceptowanie decyzji grupowych aktywny udział w rozwiązywaniu konfliktów

Ocenie można poddać: porozumienie i komunikowanie się zadawanie pytań udział w dyskusji uzasadnianie własnych racji słuchanie argumentów innych dochodzenie do kompromisu unikanie agresji w wypowiedziach i zachowaniu się w stosunku do dyskutantów