Monika Snopek Mariusz Tarnowiecki Patryk Pęczek EMOCJE Monika Snopek Mariusz Tarnowiecki Patryk Pęczek

Spis treści Pojęcie emocji, ich funkcje, źródła, aspekty i właściwości Teoria Jamesa-Langego Teoria Cannona-Barda Teoria Lazarusa i Schachtera Porównanie teorii Robert Plutchik – koło emocji i 10 postulatów Przykłady diad i przeciwieństw Inteligencja emocjonalna Sposoby pomiaru inteligencji emocjonalnej

Pojęcie emocji Emocja (łac. Emovere)- silne odczucie (świadome lub nieświadome) o charakterze pobudzenia pozytywnego (pod wpływem szczęścia, zachwytu, spełnienia) lub negatywnego (pod wpływem gniewu, odrazy, strachu) W szerszym znaczeniu emocje to złożony zespół zmian cielesnych i psychicznych, obejmujący pobudzenie fizjologiczne, uczucia, procesy poznawcze i reakcje behawioralne (zachowania) wykonywane w odpowiedzi na sytuację postrzeganą jako ważna dla danej osoby

Funkcje emocji Motywacyjna – pobudza nas do podjęcia działania dotyczącego jakiegoś doświadczonego lub wyobrażonego zdarzenia Ukierunkowują i podtrzymują takie nasze działania wobec określonych celów, które są dla nas korzystne Pomagają w organizowaniu naszych doświadczeń, gdyż od nich zależy na co zwracamy uwagę, wpływają na nasz sposób spostrzegania siebie i innych

Funkcje emocji Emocje intensyfikując wybrane doświadczenia życiowe sygnalizują, że dana reakcja jest szczególnie ważna Regulują interakcje społeczne: jako pozytywne wiążą nas z innymi ludźmi, jako negatywny środek pozwalają nam zachować dystans wobec innych Pobudzają do zachowań prospołecznych Komunikacyjna funkcja demaskuje nasze próby ukrycia przed innymi tego, co czujemy i zamierzamy

Źródła emocji Głównym źródłem emocji są wszelkie BODŹCE odbierane przez nasze zmysły: ciepło słońca, zapach kwiatów, powiew wiatru, dźwięk muzyki, zapach siarkowodoru, dotknięcie czegoś PRZEDMIOTY LUB OBIEKTY, które nie budziły wcześniej żadnych uczuć, np. kontakt z jeziorem jest emocjonalnie obojętny jesienią, ale w czasie letnich upałów jest źródłem przyjemności. Dla kogoś, kto tonął, jezioro może kojarzyć się z lękiem POTRZEBY- dążenie do ich zaspokojenia może wywoływać emocje. Kiedy wydaje się, że potrzeba może być zaspokojona pojawia się radość, podekscytowanie, duma, natomiast gdy potrzeba napotyka blokadę- smutek, żal, lęk, złość

Źródła emocji KONTAKT Z SAMYM SOBĄ- można siebie lubić, nienawidzić, być z siebie dumnym, złościć się na siebie. Przekonania żywione o sobie, stopień, w jakim jesteśmy bliscy tego, jakimi chcielibyśmy być- wszystko to jest ważnym źródłem emocji SŁOWA- mogą działać podobnie jak czyny i wywoływać emocje (nie tylko w wypowiadającym je, ale tez w innych): radość, żal, wstyd, lęk, poczucie winy, słowo „nie” często jest sprawcą smutku, rozgoryczenia

FIZJOLOGICZNY ASPEKT EMOCJI Aspekty emocji FIZJOLOGICZNY ASPEKT EMOCJI Symptomy Emocja Wzrost EDA Wzrost ciśnienia krwi Wzrost tętna Przyspieszony oddech Wzrost napięcia mięśni strach radość gniew   Spadek ciśnienia krwi Spadek tętna Oddech płytszy i wolniejszy Spadek napięcia mięśni smutek

Aspekty emocji POZNAWCZY ASPEKT EMOCJI Symptomy Emocja Przekonanie, że jest się w niebezpieczeństwie strach Poczucie przyjemności, zadowolenia, satysfakcji radość Frustracja lub poczucie krzywdy gniew Przekonanie o bezradności, beznadziejności smutek

Aspekty emocji BEHAWIORALNY ASPEKT EMOCJI Symptomy Emocja Unikanie, ucieczka lub znieruchomienie strach Dążenie ku czemuś radość Atak gniew Bierność, autodestrukcja smutek

Właściwości emocji Każda emocja posiada: Siłę- bardziej lub mniej intensywna emocja Kierunek- coś jest pociągające-odpychające, emocje pozytywne-negatywne, przyjemne- nieprzyjemne Jakość- to, że emocje mogą wyzwalać odmienne formy zachowań świadczy o jakości emocji Pobudzenie emocjonalne- stan pewnej mobilizacji, który przede wszystkim przejawia się na poziomie neurofizjologicznych zmian (przyspieszenie akcji serca, oddychania, zwolnienie trawienia). Pobudzenie emocjonalne na poziomie psychicznym przejawia się w zmianie umysłowości, w zmianie uwagi- przy optymalnym poziomie pobudzenia człowiek szybciej myśli, jest bardziej skoncentrowany. Przy zbyt wysokim pobudzeniu albo zbyt słabym nie jest w stanie myśleć, jest rozproszony, chaotycznie przetwarza informacje

William James William James (1842-1910)- amerykański filozof, psycholog, psychofizjolog, psycholog religii, był zwolennikiem funkcjonalizmu oraz prekursorem behawioryzmu, fenomenologii i psychologii humanistycznej. Autor dogłębnych analiz i samoobserwacji "strumienia świadomości" oraz słynnego pytania "Czy świadomość istnieje?„ Wniósł do psychologii wiele interesujących idei np. charakterystyki świadomości za pomocą pięciu cech, twórca tzw. fizjologicznej teorii uczuć (teoria Jamesa-Langego). Był założycielem pierwszego psychologicznego laboratorium eksperymentalnego.

Carl Lange Carl George Lange (1834-1900)- duński lekarz i psycholog, profesor anatomii na Uniwersytecie w Kopenhadze. Jednocześnie choć niezależnie od Williama Jamesa rozwinął teorię emocji Jamesa-Langego, według której wszystkie emocje powstają na podłożu fizjologicznym i mogą być do tego poziomu zredukowane. W przeciwieństwie do Jamesa, Lange twierdził, że emocje to po prostu reakcje naczyniowo-ruchowe. Lange odkrył też psychotropowe właściwości litu.

Teoria Jamesa-Langego Teoria Jamesa-Langego to jedna z wielu teorii starających się wyjaśnić na poziomie ogólnym, czyli dotyczącym większości, o ile nie wszystkich wyróżnianych emocji mechanizm ich powstawania. Jest to najwcześniejsza teoria emocji, ale nie można o niej powiedzieć, że jest klasyczną teorią emocji z tego względu, że proponuje rozwiązanie sprzeczne ze zdroworozsądkową teorią emocji. Otóż powszechnie uważa się, że emocje są spowodowane uświadomieniem sobie jakiegoś bodźca znaczącego (np. zagrażającego- niedźwiedzia), co z kolei powoduje zmiany somatyczne (np. przyspieszone bicie serca) i zmiany behawioralne (np. ucieczkę).

Teoria Jamesa-Langego Teoria Jamesa-Langego proponuje inną kolejność występowania tych czynników: Najpierw zauważony zostaje bodziec (np. niedźwiedź) To spostrzeżenie powoduje zmiany somatyczne (przyspieszone bicie serca) i behawioralne (ucieczka) Zmiany somatyczne i behawioralne są interpretowane przez podmiot jako emocja Oznacza to, że według tej teorii, nie uciekam bo boję się niedźwiedzia, lecz boję się niedźwiedzia, ponieważ uciekam. Teoria Jamesa-Langego została opracowana niezależnie.

Walter Cannon Walter Bradford Cannon (1871-1945)- amerykański neurolog, fizjolog, psycholog. W 1939 r. wprowadził pojęcie homeostazy na podstawie założeń Claude Bernarda na temat stabilności środowiska wewnętrznego. W latach 1906-1942 profesor Uniwersytetu Harvarda w Cambridge. Pionier nowoczesnej fizjologii, zwłaszcza badań nad fizjologicznymi mechanizmami emocji, roli autonomicznego układu nerwowego i układu hormonalnego w przystosowaniu się organizmu do warunków stresu. Autor tzw. mobilizacyjnej teorii uczuć (teoria Cannona-Barda). Współodkrywca zjawiska neurosekrecji. Prekursor medycyny psychosomatycznej.

Philip Bard Philip Archibald Bard (1898-1977)- amerykański neurobiolog, współtwórca teorii Cannona- Barda. Wychodząc od spostrzeżenia, że usunięcie kory mózgowej u kota zmienia zwykłe zwierzę domowe w rozwścieczonego tygrysa– które to zjawisko ochrzcił mianem wściekłości pozornej– Bard starał się zidentyfikować obszar lub obszary mózgu, które pośredniczyły w tym agresywnym zachowaniu. Usuwał on zwierzętom coraz większe partie mózgu, posuwając się od przodu w jego głąb, aż w końcu doszedł do cięcia, które usuwało reakcję wściekłości pozornej, razem z odgrywającą w układzie limbicznym strukturą– podwzgórzem.

Teoria Cannona-Barda Teoria Cannona-Barda- jedna z centralnych teorii emocji. Jako podstawę emocji teoria ta wskazuje zmiany w obszarze mózgu. Według teorii Cannona-Barda siedliskiem emocji są ośrodki podkorowe. Ich pobudzenie nadaje poznawczym czynnościom kory emocjonalny komponent, ponieważ we wzgórzu organizują się reakcje emocjonalne.

Teoria Cannona-Barda Punktem wyjścia dla tej teorii były wyniki eksperymentów, w których kotom usuwano korę mózgową. Zwierzęta te po operacji żyły długo, przytrafiały im się jednak nagłe i nieskoordynowane ataki. Te obserwacje skłoniły Cannona do przyjęcia hipotezy, że ośrodkiem emocji jest wzgórze, zaś kora ma za zadanie hamować powstające we wzgórzu emocje. Wynika z tego, że uszkodzenie kory mózgowej równoznaczne jest z ze zmianami w zachowaniu osobnika, które jest sterowane w znacznym stopniu przez emocje i afekty. Cannon i Bard twierdzili, że pobudzenie emocjonalne ma charakter niespecyficzny, co sprawia, że nie może ono tworzyć różnych stanów emocjonalnych.

Teoria Cannona-Barda W swoich badaniach Cannon i Bard starali się zakwestionować poglądy Jamesa-Langego, którzy uważali, że pewne zmiany pojawiające się w narządach wewnętrznych i mięśniach konstytuują emocje. Jeden z argumentów mówił, że zmiany w narządach wewnętrznych pojawiają się z pewnym opóźnieniem w stosunku do bodźca generującego emocje. Dopiero po zauważeniu tej zmiany osobnik może zadziałać w taki sposób, jakiego wymaga sytuacja, np. gniew dyktuje człowiekowi różne zachowania, jednak nie pojawia się on od razu, gdyż wcześniej muszą wystąpić charakterystyczne dla gniewu zmiany fizjologiczne. Zanim jednak dojdzie do ich pojawienia, na podjęcie części działań będzie już po prostu za późno.

Teoria Cannona-Barda Inny argument stwierdzał, że skoro do mózgu nie docierają informacje z narządów wewnętrznych to jednostka nie powinna odczuwać emocji. Cannon badał życie emocjonalne pacjentów, u których w wyniku urazu rdzenia kręgowego informacje na temat pobudzenia narządów wewnętrznych nie docierały do mózgu. Zgodnie z teorią Jamesa-Langego nie powinny pojawić się u nich emocje.

Graficzne przedstawienie teorii Cannona-Barda WYDARZENIE (np. spotkanie z niedźwiedziem) Informacja przetwarzana przez wzgórze i przesyłana jednocześnie do kory i do ciała Reakcja instrumentalna Ocena wydarzeń przez korę EMOCJA (np. strach)

Teoria Lazarusa i Schachtera Richard Lazarus uważa, że nawet emocje odczuwane natychmiast wymagają pewnego rodzaju oceny sytuacji, w przeciwnym razie nie wiedzielibyśmy na co reagujemy. Rozpoznanie sytuacji może być błędne, może być również nieuświadomione, ale mimo to pozostaje czynnością umysłu. Emocje powstają, gdy rozpoznamy zdarzenie jako dla nas korzystne lub niekorzystne. Według Lazarusa choć emocje wpływają na myślenie, poznawcza ocena sytuacji zawsze poprzedza emocje.

Teoria Lazarusa i Schachtera Stanley Schachter twierdzi, że wszystkie emocje są związane z podobnym wzorcem pobudzenia fizjologicznego, które może być silniejsze lub słabsze w zależności od natężenia emocji, ale nie zależy w wyraźny sposób od jej treści. Treść emocji wynika zaś głównie z naszej interpretacji zdarzenia wywołującego pobudzenie i całej sytuacji, w której się ono pojawia

Graficzne porównanie trzech teorii Teoria Jamesa-Langego Teoria Cannona-Barda Teoria Lazarusa i Schachtera

Robert Plutchik Robert Plutchik- amerykański psycholog opracował teorię emocji, w której zaproponował istnienie ośmiu podstawowych emocji, ewolucyjnie naturalnie rozwiniętych. Emocje te są wrodzone i bezpośrednio odnoszą się do zachowań adaptacyjnych, które mają na celu pomoc w przetrwaniu. Z nich wynikają wszystkie inne emocje. Podstawową ideą Plutchika jest fakt, że możemy przeżywać mieszaninę pierwotnych emocji. Polega to na łączeniu poszczególnych emocji w jedność, tworząc bardziej złożone emocje. Łączenie to doprowadza do stworzenia kombinacji odpowiedzialnych za konkretne przeżycia.

Koło emocji Plutchika Trójwymiarowy diagram Plutchika opisuje relacje między różnymi emocjami, analogicznymi do kolorów na kole. Wymiar pionowy reprezentuje intensywność, a koło poziome reprezentuje stopień podobieństwa. Emocje przeciwległe na kole są emocjami przeciwnymi. Według Plutchika nie możemy doświadczać ich w tym samym czasie. W dwuwymiarowym rzucie diagramu, emocje w pustych przestrzeniach tworzą podstawowe diady, które są mieszaniną dwóch podstawowych emocji

Koło emocji Plutchika

Dziesięć postulatów Plutchika Pojęcie emocji ma zastosowanie na wszystkich poziomach ewolucji i podobnie jak do ludzi, odnosi się też do zwierząt. Emocje mają ewolucyjne podłoże i u różnych gatunków rozwinęły różne formy ekspresji. Emocje pełnią rolę adaptacyjną, pomagając organizmom przetrwać zagrożenia stwarzane przez środowisko. Pomimo różnic w formach wyrażania emocji u różnych gatunków, można zidentyfikować pewne wspólne elementy oraz ogólne wzorce. Istnieje niewielka liczba podstawowych, pierwotnych emocji stanowiących pewien prototyp. Wszystkie inne emocje są stanami pochodnymi, występują jako kombinacje, mieszaniny lub związki podstawowych emocji. Pierwotne emocje są to hipotetyczne konstrukty, swojego rodzaju stany idealne, których właściwości i cechy są wnioskowane bezpośrednio. Pierwotne emocje mogą być scharakteryzowane w postaci par biegunowych przeciwieństw. Wszystkie emocje różnią się pod względem stopnia podobieństwa do siebie nawzajem. Każda emocja może występować w różnym stopniu natężenia i na różnym poziomie pobudzenia.

Emocje w pewien sposób sąsiadujące na diagramie, gdy są odczuwane jednocześnie, mogą być połączone w nowe emocje. Mieszanina dwóch dowolnych pierwotnych emocji jest nazywana przez Plutchika diadą. Na przykład, diada radości i zaufania to miłość. Diady z przeciwstawnych emocji nie mogą zostać utworzone, gdyż zachodzi między nimi konflikt

Przykłady diad i przeciwieństw Podstawowe diady (często odczuwalne) Drugorzędne diady (czasami odczuwalne) Trzeciorzędne diady (rzadziej odczuwalne) Przeciwieństwa radość + zaufanie → miłość radość + strach → poczucie winy radość + zaskoczenie → zachwyt radość + smutek → konflikt zaufanie + strach → uległość zaufanie + zaskoczenie → ciekawość zaufanie + smutek → sentymentalizm zaufanie + wstręt → konflikt strach + zaskoczenie → poruszenie strach + smutek → rozpacz strach + wstręt → wstyd strach + gniew → konflikt zaskoczenie + smutek → rozczarowanie zaskoczenie + wstręt → szok zaskoczenie + gniew → oburzenie zaskoczenie + przeczuwanie → konflikt smutek + wstręt → żal smutek + gniew → cierpienie smutek + przeczuwanie → pesymizm wstręt + gniew → zawiść wstręt + przeczuwanie → cynizm wstręt + radość → patologia gniew + przeczuwanie → agresja gniew + radość → duma gniew + zaufanie → dominacja przeczuwanie + radość → optymizm przeczuwanie + zaufanie → fatalizm przeczuwanie + strach → lęk

Inteligencja emocjonalna Inteligencja emocjonalna, inaczej EQ (Emotional Intelligence Quotient) lub EI (Emotional Intelligence) - kompetencje osobiste człowieka w rozumieniu zdolności rozpoznawania stanów emocjonalnych własnych oraz innych osób, jak też zdolności używania własnych emocji i radzenia sobie ze stanami emocjonalnymi innych osób. Kompetencje zaliczane do inteligencji emocjonalnej, to zdolności komplementarne w stosunku do inteligencji racjonalnej, rozumianej jako umiejętności czysto intelektualne, analityczne i abstrakcyjne, mierzone ilorazem inteligencji i wyrażane wskaźnikiem IQ

Główne modele inteligencji emocjonalnej Według Daniela Golemana inteligencja emocjonalna obejmuje zdolność rozumienia siebie i własnych emocji, kierowania i kontrolowania ich, zdolność samomotywacji, empatię oraz umiejętności o charakterze społecznym Jack Mayer i Peter Salovey mówią o czterech obszarach tworzących inteligencję emocjonalną: spostrzeganie emocji, wspomaganie myślenia za pomocą emocji, rozumienie emocji oraz kierowanie emocjami Według Rauvena Bar-Ona na inteligencję emocjonalną składa się 5 elementów: inteligencja intrapersonalna, inteligencja interpersonalna, radzenie sobie ze stresem, zdolność adaptacji oraz ogólny nastrój

Typologia kompetencji emocjonalnych Do inteligencji emocjonalnej zalicza się trzy główne grupy kompetencji: Kompetencje psychologiczne Kompetencje społeczne Kompetencje prakseologiczne

Sposoby pomiaru EQ Jedno z popularniejszych w praktyce narzędzi do pomiaru inteligencji emocjonalnej to Multifactor Emotional Intelligence Scale (MEIS), na bazie którego powstał Mayer-Salovey-Caruso Emotional Intelligence Test (MSCEIT). MSCEIT jest do pewnego stopnia podobny do standardowego testu na inteligencję. Niektóre pytania jednak wyraźnie różnią się od pytań innych testów zdolności. Test ten mierzy zdolności emocjonalne w czterech obszarach, zgodnie z definicją: rozpoznawanie, stosowanie, rozumienie i zarządzanie emocjami. Narzędzie to stworzyli Jack Mayer, Peter Salovey i David Caruso

MSCEIT MSCEIT mierzy zdolności w sposób bezpośredni i pośredni. Podczas testu rozpoznajemy emocje osób na fotografiach, ale też emocje przekazywane przez wzory czy obrazy. Rozwiązujemy emocjonalne zagadki, lecz też proszeni jesteśmy o porównanie emocji do innych wrażeń np. ciepła, ostrości itp. Wiele naukowo zweryfikowanych i powszechnie uznanych badań wskazuje na fakt, że MSCEIT rzeczywiście mierzy zdolności emocjonalne. Rezultat MSCEIT jest skorelowany z wynikami, jakie osiąga dana osoba w pracy, szkole czy w życiu prywatnym

MSCEIT Osoby osiągające lepsze wyniki w teście MSCEIT: mają mniejszą skłonność do zachowań patologicznych społecznie są oceniani przez innych jako mniej agresywni utrzymują pozytywne relacje międzyludzkie częściej oceniają swoje relacje rodzinne i przyjacielskie jako satysfakcjonujące mają większe poczucie bezpieczeństwa i satysfakcji z własnego życia

KONIEC