Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Program rolnośrodowiskowy na obszarach Natura 2000 - w ramach warsztatu „Jak żyć z Naturą 2000?” Agnieszka Kucharska Barbara Możaryn Dorota Urbanowska Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Departament Płatności Bezpośrednich Wydział działań rolnośrodowiskowych i bioróżnorodności Kielce, 21 kwietnia 2012 r.

Wstęp Natura 2000 - forma ochrony środowiska W Polsce zajmuje ok. 6 mln ha lądowej powierzchni kraju, z czego: ok. 36% stanowią obszary rolnicze w tym grunty orne ok. 1 mln ha, trwałe użytki zielone (TUZ) ok. 0,8 mln ha Rolnik gospodarujący na obszarze Natura 2000 ma możliwość skorzystania z dopłat rolnośrodowiskowych w ramach PROW 2007-2013

Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich PROW 2007-2013 Działania Osi 2 Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich - Program rolnośrodowiskowy

Cele programu rolnośrodowiskowego Poprawa środowiska przyrodniczego i obszarów wiejskich, a w szczególności: przywracanie walorów lub utrzymanie stanu cennych siedlisk użytkowanych rolniczo oraz zachowanie różnorodności biologicznej na obszarach wiejskich; promowanie zrównoważonego systemu gospodarowania; odpowiednie użytkowanie gleb i ochrona wód; ochrona zagrożonych lokalnych ras zwierząt gospodarskich i lokalnych odmian roślin uprawnych. 4

PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY 2007-2013 Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone – od 2011 r. na obszarach Natura 2000 Pakiet 4. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000 Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie Pakiet 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie Pakiet 8. Ochrona gleb i wód Pakiet 9. Strefy buforowe 5

Program rolnośrodowiskowy PROW 2007 - 2013 79 229 gospodarstw 1 485 035,64 ha Rolnictwo zrównoważone – 17 639 gospodarstw, 577 347,10 ha Rolnictwo ekologiczne – 18 047 gospodarstw, 499 550,63 ha Ekstensywne trwałe użytki zielone – 38 916 gospodarstw, 252 452,35 ha (w tym 16 573 gospodarstw na Natura 2000) Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000 – 3 105 gospodarstw, 38 580,69 ha Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 – 3 677 gospodarstw, 66 305,82 ha Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie – 2 504 gospodarstw, 11 850,68 ha Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie – 2 506 gospodarstw Ochrona gleb i wód – 37 990 gospodarstw, 451 563,84 ha Strefy buforowe – 127 gospodarstw, 160,41 ha

7 Liczba wniosków złożonych w ramach PROW 2007-2013 w odniesieniu do poszczególnych kampanii (wg stanu na dzień 31 maja 2011 r.)

Podstawowe wymagania dla rolnika Zadania określone w ramach poszczególnych pakietów i wariantów; Podstawowe wymagania jako niepłatne minimum rolnośrodowiskowe; Plan rolnośrodowiskowy – doradca; Dokumentacja przyrodnicza – ekspert przyrodniczy – Pakiet 4. i 5.; Rejestr działalności rolnośrodowiskowej; Zachowanie występujących w gospodarstwie trwałych użytków zielonych oraz elementów krajobrazu rolniczego nieużytkowanych rolniczo, tworzących ostoje dzikiej przyrody. 8

Zobowiązanie rolnośrodowiskowe 2007-2013 Dobrowolne; Na okres 5 lat; Łączna powierzchnia działek rolnych min 1 ha; Plan działalności rolnośrodowiskowej; Weryfikacja płatności w następstwie kontroli przez ARiMR: Przyznanie, Zmniejszenie, Nie przyznane, Podlegająca zwrotowi. 9

PZO/PO dla obszarów NATURA 2000 Rozwój systemu zarządzania siecią ekologiczną Natura 2000 w Polsce następuje poprzez opracowanie planów zadań ochronnych lub planów ochrony. Zgodnie z art. 6 ust. 1 Dyrektywy Siedliskowej, państwa członkowskie ustalają konieczne środki ochronne, w tym odpowiednie plany zagospodarowania dla obszarów Natura 2000. Rolników gospodarujących na Obszarach Natura 2000 obowiązują dodatkowe wymogi ustanowione wyłącznie dla danego obszaru, wynikające z planów zadań ochronnych lub planów ochrony (PZO/PO).

PZO/PO dla obszarów NATURA 2000, a program rolnośrodowiskowy Obecnie w trakcie zatwierdzania są projekty rozporządzenia Ministra Środowiska: 1) zmieniające rozporządzenie w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000, oraz 2) zmieniające rozporządzenie w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000, mają one umożliwić rolnikom korzystanie z dopłat rolnośrodowiskowych, dzięki podziałowi na działania obligatoryjne i fakultatywne.

Płatności dla obszarów Natura 2000 w nowym okresie programowania - po 2013 r. Cel: zrekompensowanie poniesionych kosztów i dochodów utraconych w wyniku niedogodności na danych obszarach. Wymagania szczegółowe: Wsparcie związane z Natura 2000 na obszarach rolnych wyłącznie wykraczające poza wymogi zasady dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska.

Art. 31: Płatności dla obszarów Natura 2000 i płatności związane z Ramową Dyrektywą Wodną(1) Zakres Wsparcie w celu rekompensacji poniesionych kosztów i utraconych dochodów wynikających z niedogodnościami na danych obszarach (Dyrektywa Ptasia i Siedliskowa, Ramowa Dyrektywa Wodna) Wsparcie może być udzielone tylko dla wymagań wykraczających poza odpowiednie obowiązkowe normy Beneficjenci Rolnicy Prywatni właściciele lasów Stowarzyszenia właściciel lasów Inne osoby gospodarujące gruntami, w uzasadnionych przypadkach Poziom wsparcia € 500 na hektar rocznie max w pierwszym roku do 5 lat € 200 na hektar max € 50 na hektar min dla Płatności RDW Maksymalna kwota może wzrosnąć w uzasadnionych przypadkach 13

Art. 31: Podstawa dla Płatności Natura 2000 Utracony dochód i dodatkowy koszt w wyniku niedogodności na danym obszarze Podstawa Natura 2000 Zasady dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska 14

Realizacja programu rolnośrodowiskowego na obszarach Natura 2000 Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Realizacja programu rolnośrodowiskowego na obszarach Natura 2000

O czym będzie mowa? Program rolnośrodowiskowy - Pakiet 5; Wymogi i stawki płatności Przykłady gospodarstw realizujących Program rolnośrodowiskowy na obszarach Natura 2000 PZO – obligatoryjne i fakultatywne; Nowe działanie w nowym okresie programowania dla obszarów Natura 2000.

Wstęp Natura 2000 - forma ochrony środowiska W Polsce zajmuje ok. 6 mln ha lądowej powierzchni kraju, z czego: ok. 36% stanowią obszary rolnicze w tym grunty orne ok. 1 mln ha, trwałe użytki zielone (TUZ) ok. 0,8 mln ha Rolnik gospodarujący na obszarze Natura 2000 ma możliwość skorzystania z dopłat rolnośrodowiskowych w ramach PROW 2007-2013

PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY 2007-2013 Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone – od 2011 r. na obszarach Natura 2000 Pakiet 4. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000 Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 Pakiet 6. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie Pakiet 7. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie Pakiet 8. Ochrona gleb i wód Pakiet 9. Strefy buforowe

Pakiety przyrodnicze (Pakiet 4. i 5.) CEL: ZACHOWANIE WALORÓW PRZYRODNICZYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH ORAZ OCHRONA CENNYCH GATUNKÓW PTAKÓW I SIEDLISK PRZYRODNICZYCH. PAKIET 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 10 wariantów: m.in. ochrona siedlisk lęgowych ptaków, mechowiska, szuwary wielkoturzycowe, łąki trzęślicowe i selernicowe, murawy ciepłolubne, półnaturalne łąki wilgotne i świeże.

Zdjęcia

Warunki przystąpienia do Pakietu 5. działki rolne na obszarze Natura 2000 rozpoznanie obszaru i sporządzenie przez eksperta przyrodniczego dokumentacji przyrodniczej siedliskowej lub ornitologicznej Koszty sporządzenia dokumentacji (tzw. koszty transakcyjne) są zwracane rolnikowi jednorazowo, wraz z pierwszą płatnością rolnośrodowiskową. realizowanie wymogów zgodnie z rozporządzeniem rolnośrodowiskowym

Wymogi dla Pakietu 5. 1) zakaz przeorywania, wałowania, podsiewu, stosowania ścieków i osadów ściekowych; 2) zakaz włókowania w okresie od dnia 1 kwietnia do dnia 1 września; 3) zakaz budowy i rozbudowy urządzeń melioracji wodnych szczegółowych tworzących system melioracji wodnych, z wyłączeniem urządzeń mających na celu utrzymanie lub poprawę wartości przyrodniczej (nie dotyczy bieżącej konserwacji);

Wymogi dla Pakietu 5. 4) niestosowanie środków ochrony roślin, z wyjątkiem selektywnego i miejscowego niszczenia uciążliwych chwastów z zastosowaniem odpowiedniego sprzętu (np. mazaczy herbicydowych), po uzgodnieniu z ekspertem przyrodniczym zakaz nawożenia. Ponad to w ramach wariantów określono wymogi dodatkowe tj. m.in. opóźniony termin koszenia, określona wysokość i technika koszenia, ograniczony wypas lub zakaz wypasu, pozostawienie części powierzchni nieskoszonej, zakaz odwadniania, zakaz wydobywania piasku i torfu.

Stawki płatności w Pakiecie 5. Wariant 5.1. Ochrona siedlisk lęgowych ptaków 1.370 zł/ha Wariant 5.2. Mechowiska 1.390 zł/ha Wariant 5.3. Szuwary wielkoturzycowe 910 zł/ha Wariant 5.4. Łąki trzęślicowe i selernicowe Wariant 5.5. Murawy ciepłolubne 1.380 zł/ha Wariant 5.6. Półnaturalne łąki wilgotne 840 zł/ha Wariant 5.7. Półnaturalne łąki świeże Wariant 5.8. Bogate gatunkowo murawy bliźniczkowe 870 zł/ha Wariant 5.9. Słonorośla 1.190 zł/ha Wariant 5.10. Użytki przyrodnicze 550 zł/ha

PAKIET 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 Pakiet / wariant Powierzchnia (ha) Liczba złożonych wniosków Pakiet 5. 66 305,82 5 024 Wariant 5.1. Ochrona siedlisk lęgowych ptaków 58 075,86 Wariant 5.2. Mechowiska 239,91 Wariant 5.3. Szuwary wielkoturzycowe 1 134,64 Wariant 5.4. Łąki trzęślicowe i selernicowe 911,23 Wariant 5.5. Murawy ciepłolubne 322,30 Wariant 5.6. Półnaturalne łąki wilgotne 2 550,39 Wariant 5.7. Półnaturalne łąki świeże 2 655,23 Wariant 5.8. Bogate gatunkowo murawy bliźniczkowe 44,37 Wariant 5.9. Słonorośla 149,23 Wariant 5.10. Użytki przyrodnicze 222,66 Dane pochodzą z wydanych decyzji przyznających płatność rolnośrodowiskową wg stanu na dzień 31 grudnia 2011 r.  ARiMR

PAKIET 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 Dane wg stanu na dzień 31 grudnia 2011 r.  ARiMR

Przykłady gospodarstw realizujących Pakiet 5. BENEFICJENT Marian Rak Samotwór, gmina Kąty Wrocławskie (woj. dolnośląskie) Realizuje Program rolnośrodowiskowy od 2008 r. Pakiety i warianty programu rolnośrodowiskowego: Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarze Natura 2000: Wariant 5.3. Szuwary wielkoturzycowe, Wariant 5.4. Łąki trzęślicowe i selernicowe, Pakiet 8. Ochrona gleb i wód: Pakiet 9. Strefy buforowe:

Całkowita powierzchnia gospodarstwa wynosi 67,15 ha Głównym kierunkiem działalności rolniczej jest produkcja roślinna. W gospodarstwie uprawiane są głównie zboża, w tym pszenica, kukurydza oraz mieszanki motylkowatych z trawami. W gospodarstwie dużą wagę przywiązuje się do ochrony przyrody i zachowania elementów krajobrazu nieużytkowanych rolniczo. Założone strefy buforowe i śródpolne, nasadzenia drzew wzdłuż dróg i cieków wodnych, pozostawione zakrzaczenia i zadrzewienia oraz oczka wodne i stawy stanowią miejsce schronienia i życia wielu gatunków płazów, ptaków i ssaków.

Dzięki świadomym działaniom na rzecz przyrody, gospodarstwo p Dzięki świadomym działaniom na rzecz przyrody, gospodarstwo p. Mariana Raka jest dowodem na to, iż można pogodzić intensywną produkcję rolną z jej ochroną. Wieloletnie praktyki środowiskowe przyczyniły się do pojawienia się na terenie gospodarstwa wielu rzadkich i cennych gatunków płazów w tym: ropuchy szarej, żaby zielonej, traszki zwyczajnej i grzebieniastej, gadów: zaskrońca zwyczajnego, jaszczurki zwinki i żyworodnej, ptaków: zimorodka, pójdźki, płomykówki, kokoszki wodnej, kuropatwy, czajki, a nawet derkacza czy ssaków: lisa, borsuka, sarny oraz nietoperzy (karlik, borowiec, nocek rudy).

Stanisław Lewandowski Kiewry, gmina Świątki (woj. warmińsko-mazurskie) BENEFICJENT: Stanisław Lewandowski Kiewry, gmina Świątki (woj. warmińsko-mazurskie) Realizuje Program rolnośrodowiskowy od 2008 roku Pakiety i warianty programu rolnośrodowiskowego: Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 wariant 5.1. Ochrona siedlisk lęgowych ptaków Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone

Jest to duże gospodarstwo o powierzchni 206,61 użytków rolnych, o zróżnicowanej jakości gleb (od kl. III b do kl. VI), nastawione na produkcję ekologicznych zbóż oraz mleka. Większość trwałych użytków zielonych, które stanowią około 22% powierzchni gospodarstwa leży w pradolinie rzeki Pasłęki na obszarze sieci Natura 2000 (PLB 28002 i PLH 28006). Ponieważ teren, na którym położone jest gospodarstwo należy do tych najcenniejszych przyrodniczo, a rolnik posiada wystarczającą ilość ziemi dla zapewnienia utrzymywanym zwierzętom odpowiedniej ilości paszy, postanowił obszar położony bezpośrednio nad rzeką objąć wariantem 5.1.

Obszar ten sprzyja występowaniu rzadkich ptaków wodno-błotnych Obszar ten sprzyja występowaniu rzadkich ptaków wodno-błotnych. Stwierdzono na nim występowanie czajki, derkacza, kszyka, pokląskwy, świergotka łąkowego.Prawidłowa realizacja pakietów rolnośrodowiskowych zaplanowanych dla gospodarstwa przyczynia się w znacznej mierze do poprawy stanu środowiska: ochrona gatunków i siedlisk. Ponadto dzięki swym działaniom rolnik uzyskuje dodatkowy dochód oraz satysfakcję z pracy na roli.

Ostrowiec, gmina Wałcz (woj. zachodniopomorskie) BENEFICJENT: Barbara Przywecka Ostrowiec, gmina Wałcz (woj. zachodniopomorskie) Realizuje Program rolnośrodowiskowy od 2009 r. Pakiety i warianty programu rolnośrodowiskowego: Pakiet 2. Rolnictwo ekologiczne Pakiet 3. Ekstensywne trwałe użytki zielone Pakiet 5. Ochrona zagrożonych gatunków Ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000 Wariant. 5.2 Mechowiska Wariant. 5.3 Szuwary wielkoturzycowe Wariant. 5.6 Półnaturalne łąki wilgotne Wariant. 5.10 Użytki przyrodnicze

Całkowita powierzchnia gospodarstwa to 15,59 ha Całkowita powierzchnia gospodarstwa to 15,59 ha. Głównym kierunkiem produkcji jest hodowla bydła rasy Jersey oraz konika polskiego. W gospodarstwie znajdują się cenne trwałe użytki zielone: mechowiska (0,94 ha), szuwary wielkoturzycowe (0,2 ha) i półnaturalne łąki wilgotne (4.52 ha). Na łąkach znajdują się stanowiska lęgowe kszyka i derkacza.

Realizacja programu rolnośrodowiskowego w gospodarstwie zapewniła stabilizację cennych stanowisk roślin zagrożonych wyginięciem, a także zwiększenie powierzchni ich występowania. Ponadto, zaobserwowano zwiększenie populacji różnych gatunków motyli, w tym bogato wybarwionych rusałki żałobnika, rusałki pokrzywnika, rusałki admirała i rusałki pawika. Stwierdzono też częstsze występowanie padalca i jaszczurki zwinki szczególnie wrażliwej na niekorzystne zmiany środowiska.

Dziękuję za uwagę