Rolnictwo ekologiczne w Europie i Polsce – stan i perspektywy rozwoju Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy Rolnictwo ekologiczne w Europie i Polsce – stan i perspektywy rozwoju Jan Kuś Puławy, czerwiec - 2010

Użytki rolne w gospodarstwach ekologicznych w 2008 r Użytki rolne w gospodarstwach ekologicznych w 2008 r. (FiBL i IFOAM 2008) Kontynent Użytki rolne mln ha % Europa 8,2 2,0 Australia i Oc. 12,1 2,7 Ameryka Pł. 8,1 0,9 Ameryka Pn. 2,5 0,7 Azja 3,3 0,2 Afryka 0,05 Świat 35,0

Struktura użytkowania gruntów w rolnictwie ekologicznym (FiBL i IFOAM 2008) Kontynent GO TUZ Plantacjetrwałe Pozostałe Europa 41 43 11 5 Australia i Oc. 0,0 97 1 2 Ameryka Pł. 6 77 12 Ameryka Pn. 44 Azja 3 23 34 30 Afryka 8 37 Świat 15 65 10

Wartość obrotów żywnością i napojami z produkcji EKO w mld USD

Rolnictwo EKO w UE (2008) UE - 27 7 765 4,1 Polska 314 1,9 Kraj UR tys. ha % UE - 27 7 765 4,1 Austria 448 15,5 Czechy 320 8,3 Dania 150 5,1 Francja 584 2,0 Grecja 318 6,9 Holandia 50 2,4 Hiszpania 1 318 3,3 Litwa 122 4,5 Niemcy 908 Polska 314 1,9 Słowacja 141 6,1 Szwecja 336 9,9 Wielka Brytania 726 Włochy 1 002 8,9

UR –EKO %) w krajach UE - 2007 śred. 4,1%)

Liczba i powierzchnia gospodarstw EKO w Polsce Lata Liczba gospodarstw UR tys. (ha) 1990 27 0,3 1994 225 3,5 1998 182 6 1999 513 7 2000 949 12 2001 1 787 39 2002 1 977 44 2003 2 286 50 2004 3 760 83 2005 7 182 167 2006 9 188 217 2007 11 887 286 2008 14 869 315 2009 17 138 - OKRES I II III

Liczba gospodarstw ekologicznych (2008) Pomorskie Zachodniopomorskie Warmińsko-mazurskie Podlaskie Kujawsko-pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Dolnośląskie Łódzkie Mazowieckie Lubelskie Podkarpackie Świętokrzyskie Małopolskie Śląskie Opolskie 1396 392 1059 1160 1481 1566 1165 1892 2100 176 62 314 516 258 480 879 POLSKA 14 896 Liczba gosp. 1098 do 1627 710 do 1098 270 do 710 20 do 270

Średnia powierzchnia gosp. EKO - 2008 Warmińsko-mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Podkarpackie Świętokrzyskie Łódzkie Kujawsko-pomorskie Zachodniopomorskie Lubuskie Wielkopolskie Dolnośląskie Opolskie Śląskie Małopolskie 27 32 15 19 23 18 17 11 9 12 25 29 38 40 39 POLSKA 21,1 ha UR Pomorskie Pow. gosp. [ha] pow. 30 20 – 30 16 – 20 do 16

Powierzchnia UR (tys. ha) w gospodarstwach ekologicznych (2008) Warmińsko-mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Podkarpackie Świętokrzyskie Łódzkie Kujawsko-pomorskie Zachodniopomorskie Lubuskie Wielkopolskie Dolnośląskie Opolskie Śląskie Małopolskie 29 28 5 6 20 27 23 11 3 2 18 54 POLSKA 286 tys. ha Pomorskie Pow. gosp. [ha] ponad 41 21 do 40 15 do 20 1 do 14

Obsada zwierząt DJP/ha UR w gosp. EKO Pomorskie Zachodniopomorskie Warmińsko-mazurskie Podlaskie Kujawsko-pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Dolnośląskie Łódzkie Mazowieckie Lubelskie Podkarpackie Świętokrzyskie Małopolskie Śląskie Opolskie 0,08 0,17 0,27 0,35 0,24 0,38 0,19 0,57 0,15 0,22 0,07 0,12 POLSKA 0,20 DJP/ha UR ponad 0,30 0,20 do 0,30 0,10 do 0,20 do 0,10

Struktura produkcji zwierzęcej (gosp. EKO)

Struktura użytkowania gruntów (%) Wyszcz. Polska Gospodarstwa eko 2004 2008 T UZ 19,7 47 49 Uprawy rolnicze 56,7 40 22 Sady i jagodniki 2,1 3,9 19,1 Warzywa 1,6 1,0 1,1

Struktura zasiewów (%) w 2007 r. Wyszcz. Polska Gospodarstwa eko z certyfikatem przestawiane Zboża 74 51 36 Pastewne 9 43 48 Ziemniak 4,8 1,5 1,0 Warzywa 1,6 1,7 0,9 Zioła - Ugory i odłogi 2,4 4,7 Obsada zwierząt DJP/ha 0,43 0,31 0,10

Struktura użytkowania gruntów (2007) Grupa obszarowa gospodarstw < 2 2 - 5 5 -10 10-20 20-50 >50 GO 48 46 52 49 TUZ 21 30 33 35 38 40 Sady 28 23 13 15 12 9 DJP/ha 0,30 0,43 0,46 0,40 0,33 0,16

Grupa obszarowa gospodarstw Struktura zasiewów (2007) Grupa obszarowa gospodarstw < 2 2 - 5 5 -10 10-20 20-50 >50 Zboża 62 57 61 64 55 Pastewne 8 28 27 38 42 Ziemniak 19,0 8.4 6,2 3,7 1,8 0,7 Warzywa 4,7 2,3 2,1 1,9 1,7 1,4 Truskawki 6,0 3,0 1,6 1,0 0,5 DJP/ha 0,30 0,43 0,46 0,40 0,33 0,16

Udział sadów (% UR) w gospodarstwach EKO posiadających certyfikat (2007) Pomorskie Zachodniopomorskie Warmińsko-mazurskie Podlaskie Kujawsko-pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Dolnośląskie Łódzkie Mazowieckie Lubelskie Podkarpackie Świętokrzyskie Małopolskie Śląskie Opolskie 4,9 2,0 1,7 3,5 6,5 13,7 3,2 1,9 8,4 29,4 9,6 14,5 4,3 2,2 POLSKA 5,3 Sady (% )gospodarstwa z certyfikatem > 9 6 do 9 3 do 6 0 do 3

Udział (% UR) i powierzchnia (tys Udział (% UR) i powierzchnia (tys. ha) sadów w gospodarstwach w okresie przestawiania (2007) Pomorskie Zachodniopomorskie Warmińsko-mazurskie Podlaskie Kujawsko-pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Dolnośląskie Łódzkie Mazowieckie Lubelskie Podkarpackie Świętokrzyskie Małopolskie Śląskie Opolskie 39/12,9 12/0,8 14/2,0 14/1,2 25/3,2 36/4,3 25/0,8 15/1,5 18/0,9 41/0,9 30/0,2 59/1,2 42/5,8 55/ 1,9 24/2,7 25/2,5 POLSKA 28,5 % /42,6 tys. ha Sady (% )gospodarstwa przestawiane > 50 30 do 50 15 do 30 0 do 15

Plony wybranych gatunków roślin i ceny zbytu gosp. FADN (Nachtman 2009) Gatunek Liczba pól Plon dt Cena zbytu zł/dt Eko GUS Pszenica oz. 19 28,4 39,7 78 64 Pszenżyto oz. 27 33,8 33,7 53 Żyto 23 22,6 23,0 67 52 Owies 31 22,7 23,9 47 50 Ziemniaki 22 189 191 39

Koszty bezpośrednie i nadwyżka bezpośrednia w zł/ha gosp Koszty bezpośrednie i nadwyżka bezpośrednia w zł/ha gosp. FADN (Nachtman 2009) Gatunek Liczba pól Koszty zł/ha Nadwyżka zł/ha Eko Konwenc. Pszenica oz. 19 328 1138 1901 2046 Pszenżyto oz. 27 200 - 1592 Żyto 23 151 620 1381 849 Owies 31 159 656 910 519 Ziemniaki 22 2329 3053 10 337 6 364

Porównanie gosp. EKO i konwencjonalnych Niemcy – 2008/09 Wyszczególnienie Gosp. EKO Gosp. Konw. Liczba gosp. 382 7 792 UR w ha 103 71 Zatrudnienie - osoby 2,2 1,7 Obsada zwierząt DJP100ha 66 144 Plony: pszenica dt/ha 34 78 ziemniak 243 395 Mleko kg/szt. 5 585 7 096 Ceny zbytu: pszenica €/dt 41 16 10 mleko 100 kg 43 30

Porównanie gosp. EKO i konw. Niemcy – 2008/09 Wyszczególnienie Gosp. EKO Gosp. Konw. Dochody ogółem €/ha 2 213 3 324 Produkcja roślinna 435 656 Produkcja zwierzęca 893 1 754 Dopłaty ogółem 537 420 Koszty ogółem €/ha - nawozy 15 163 - środki ochrony 2 95 - zwierzęta 52 313 - pasze 149 453 - usługi 151 72 Dochód €/ha 536 535 Dochód na gospodarstwo € 55 258 37 776 Różnica do 2008 r. % - 4 - 24

Gospod. Eko. W Czechach Rok Gospod. szt. UR 1991 132 0,5 - 1997 211 20 tys. ha % 1991 132 0,5 - 1997 211 20 2000 563 166 3,9 2005 829 255 6,0 2009 2586 392 9,2

Rolnictwo ekologiczne w Czechach Struktura gospodarstw (2007) Powierzch. (ha) Gospod. UR tys. ha % do 10 208 0,9 0,3 10 - 50 345 9,3 3 50 - 100 219 16,2 5 100 - 500 335 80,9 26 500 - 1000 130 95,6 31 1000 - 2000 61 84,3 27 ponad 2000 11 24,0 8

Rolnictwo ekologiczne w Czechach Użyt. gruntów i pogłowie zwierząt Wyszcz. Tys. ha/% Pogłowie zwierząt gatunek tys. szt Grunty orne 35,2 Konie 2,6 TUZ 281,6 Bydło 115,2 Upr. trwałe 2,8 Owce 40,0 Pozostałe 27,5 Kozy 3,3 Razem UR 347,1 Trzoda 1,4 Drób 4,2

Podsumowanie W latach 2004-2008 powierzchnia UR wykorzystywanych przez gospodarstwa ekologiczne wzrosła 4-krotnie. Jednak w 2008r. gospodarstwa te posiadały tylko 2% UR, przy średniej dla UE (27) – 4,1%. Przeciętna wielkość gospodarstwa ekologicznego, tak średnio w kraju jak i poszczególnych województwach, jest 3-krotnie większa od średniej wielkości gosp. rolnego w Polsce.

Podsumowanie cd. Ustabilizowane gospodarstwa ekologiczne (z certyfikatem) są lepiej dostosowane do zasad rolnictwa EKO od gospodarstw będących w okresie przestawienia (użytkowanie gruntów, struktura zasiewów, obsada zwierząt itp.). Większe gospodarstwa ekologiczne często traktują koniunkturalnie ten sposób gospodarowania bez wyraźnej wizji trwałego prowadzenia takiego gospodarstwa. Analiza trendów rozwoju rolnictwa ekologicznego w ujęciu światowym oraz europejskim wskazuje na duże potencjalne możliwości jego dalszego rozwoju w Polsce.