Wartość pracy kobiet i mężczyzn w rodzinie i na rynku pracy Opracowała Danuta Duch-Krzystoszek

Płeć i praca Szacunki ONZ mówią, że w skali naszego globu „kobiety stanowiąc połowę ludności świata – przepracowują dwie trzecie godzin, jakie ludność spędza przy pracy, uzyskują zaledwie jedną dziesiątą światowego dochodu i posiadają jedną setną własności”

Płeć i praca Podział pracy związany jest z płcią. Konstrukty kulturowe płci i nabudowujące się na nich przekonania (stereotypy): kobiety ze swej natury są predysponowane do wykonywania prac o charakterze opiekuńczym, mężczyźni do wykonywania prac technicznych i wymagających siły fizycznej dom: opieka, dzieci to sprawa kobiet, remonty i naprawa urządzeń mężczyzn sfera publiczna: segmentacja rynku – zawody sfeminizowane i zmaskulinizowane kobiety są ze „swej natury” niedominujące, nastawione na współpracę i skrupulatne, mężczyźni zaś dominujący, dążący do sukcesu, łatwo podejmujący decyzje i rywalizujący kobieta wykonawca, mężczyzna szefem dom: mężczyzna sprawuje pieczę nad całością, sfera publiczna: w pracy jest kierownikiem obszar pracy domowej jest ważniejszy dla kobiet, dla mężczyzn zaś obszar pracy zawodowej „wyjaśnienie” mniejszego zaangażowania kobiet w prace zawodowe, a mężczyzn w domowe mężczyźni są twórczy kobiety zaś odtwórcze niżej wartościowana praca wykonywana przez kobiety dom: praca kobiet w gospodarstwie domowym jest niedoceniana, a nawet nie postrzegana jako praca sfera publiczna: praca zawodowa kobiet niżej opłacana

Ile pracują kobiety, a ile mężczyźni? Struktura czasu kobiet i mężczyzn w wieku 20-74 lata Polska Szwecja Kobiety Mężczyźni godziny i minuty dziennie (razem 24 h) Praca płatna, nauka 2:29 4:15 3:12 4:25 Praca domowa (nieodpłatna) 4:45 2:22 3:42 Razem praca 7:14 6:37 6:54 Transport 1:06 1:13 1:23 1:30 Spanie 8:35 8:21 8:11 8:01 Jedzenie, zajmowanie się sobą 2:23 2:28 2:11 Czas wolny 4:36 5:25 5:04 5:24 Źródło: Ch. Aliaga, How is the time of women and men distributed in Europe? W: “Statistics in focus” Population and Social Conditions, Nr 4/2006, European Communities, 2006

Praca kobiet i mężczyzn w sferze publicznej - segmentacja rynku pracy Źródło: GUS

Praca kobiet i mężczyzn w sferze publicznej - biznes i stanowiska Kobiety w Polsce stanowią około 42% ogółu zatrudnionych „Efekt płci” – zarządzanie biznesem leży głównie w rękach mężczyzn. Około 1/3 kierowników wszystkich szczebli to kobiety, na najwyższych stanowiskach kobiety wyraźnie niedoreprezentowane. Im większe przedsiębiorstwo, tym częściej jego właścicielem, prezesem lub dyrektorem naczelnym jest mężczyzna Na stanowiskach prezesów, dyrektorów generalnych zasiada 97-98% mężczyzn (i tylko 2-3% kobiet) Wyższe szczeble zarządzania w firmach to w 78% mężczyźni Średnie szczeble – to w 58% mężczyźni Źródło: E. Lisowska 2000

Praca kobiet i mężczyzn w sferze publicznej - nierówne płace Źródło: GUS

Praca kobiet i mężczyzn w sferze publicznej - nierówne płace Kobiety zarabiają mniej, niż mężczyźni we wszystkich grupach zawodowych średnie płace kobiet stanowią trzy czwarte średnich płac mężczyzn Przy kontroli różnic związanych z wiekiem, poziomem wykształcenia, wielkością miejsca zamieszkania, przynależnością zawodową, stanowiskiem i działem gospodarki zarobki kobiet nadal są dużo niższe (około 18%) Różnica ta to różnica wynikająca z płci. Źródło: H. Domański 1992

Praca kobiet i mężczyzn w gospodarstwach domowych Ilość pracy domowej zależna od wielkości gospodarstwa, jego struktury Polskie gospodarstwa (GUS, NSP 2002) 25% to gospodarstwa jednoosobowe 23% dwuosobowe 20% trójosobowe 18% czteroosobowe 14% pięcioosobowe i większe Typy rodzin 24% to małżeństwa bez dzieci, a 57% małżeństwa z dziećmi 17% rodzin stanowią matki z dziećmi, 2% ojcowie z dziećmi

Praca kobiet i mężczyzn – osoby w związkach Główne zajęcie respondenta(ki) osoby w wieku 18-65 lat pozostające w związkach - dane w % Polska Praca odpłatna Bezrobot-ny(a) poszukuje pracy Emerytura /renta Zajmuje się domem, dziećmi Kobiety 53,8 6,9 14,8 19,6 Mężczyźni 69,4 7,0 20,4 0,7 Szwecja 74,5 4,2 1,4 3,4 88,7 2,4 2,6 - Źródło: ESS 2004; D. Duch-Krzystoszek, A. Titkow 2006

Podział prac domowych w gospodarstwach kobiet aktywnych i nieaktywnych zawodowo Prace domowe mają swoją płeć Aktywność zawodowa kobiet niewiele zmienia w zakresie podziału pracy Źródło: Nieodpłatna praca kobiet, 2004

Podział prac domowych w gospodarstwach kobiet aktywnych i nieaktywnych zawodowo Źródło: Nieodpłatna praca kobiet, 2004

Opieka nad dzieckiem Źródło: Nieodpłatna praca kobiet, 2004

Prace domowe i wnoszone do budżetu dochody dane dla osób w związkach 18-65 lat Jaki jest udział Pana/Pani w ogólnym czasie jaki w P. gosp. domowym zajmują prace domowe w typowy dzień powszedni? Jaką część łącznego dochodu gospodarstwa domowego stanowią dochody, które wnosi Pan/Pani osobiście? Źródło: ESS 2004; Duch-Krzystoszek, Titkow 2006

Zmienne wyjaśniające udział w pracach domowych w grupie kobiet i mężczyzn - wyniki analizy regresji liniowej Źródło: ESS 2004 D. Duch-Krzystoszek 2007

Wartość pracy domowej – wymiar ekonomiczny Beata Mikuta, 2000 r. - wycena pracy w polskich gospodarstwach domowych na podstawie: - ilości czasu na nią przeznaczanego (5,5 godz. dziennie w miastach i 6,5 godz. na wsi) oraz - przeciętnych stawek godzinowych w 25 zawodach odpowiadających funkcjom wykonywanym w gospodarstwie domowym. Wartość prac wykonywanych w domu okazała się porównywalna z wysokością przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (około 2500 zł.). Teraz byłoby to około 3193 zł. (maj 2009 r.) Źródło: B. Mikuta 2000

Wartość pracy domowej – wymiar ekonomiczny GUS 2004 - średnia tygodniowa wartość pracy domowej z podziałem na grupy prac według płci i wykonywania pracy zawodowej (w zł) Źródło: Budżet czasu ludności, GUS 2005, s.89

Wartość pracy domowej – wymiar ekonomiczny Wartość miesięcznej pracy domowej kobiet - 2004 2314 zł. 1795 zł. 1228 zł. 1098 zł. Źródło: Budżet czasu ludności, GUS 2005

Wartość pracy domowej – wymiar ekonomiczny Roczna wartość nieodpłatnej pracy kobiet to, w skali świata – 11 bilionów USD (szacunki ONZ) 1995, Światowa Konferencja Kobiet w Pekinie pod patronatem ONZ - zalecenia zmiany sposobu liczenia dochodu narodowego na taki, który uwzględniałby przynajmniej „satelicki” udział nieodpłatnej pracy kobiet w całości dochodu narodowego (budżety satelitarne) Według szacunków GUS (2004 rok) łączna wartość pracy w gospodarstwach domowych w Polsce to 255,921 mld zł. Wartość ta powiększyłaby o około 30% polskie PKB. Jak dotąd w żadnym państwie praca związana z gospodarstwem domowym nie stała się elementem struktury dochodu narodowego. W dalszym ciągu jest jedynie elementem różnorakich dyskursów o charakterze badawczym, szacunkowym, postulatywnym, politycznym.

Wartość pracy domowej – prestiż ról kobiecych Która kobieta jest bardziej szanowana? Odpowiedzi kobiet Odpowiedzi mężczyzn Źródło: CBOS 1993; Szklany sufit , 2004

Wartość pracy domowej – wymiar egzystencjalny „Jak są dzieci w domu, to trzeba gotować. To jest ten mus.” „menedżerki ubóstwa” Źródło: E. Tarkowska 2007

Wartość pracy domowej – wymiar egzystencjalny Czynności domowe to … – odsetek zgadzających się ze stwierdzeniem Źródło: Nieodpłatna praca kobiet, 2004

Praca w domu i opieka – wymiar kulturowy Czy czynności domowe związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego uznał(a)by za pracę? Czy opiekę nad osobami w najbliższej rodzinie uznał(a)by za pracę? Źródło: Nieodpłatna praca kobiet, 2004

Podsumowanie – praca kobiet i mężczyzn Wartość pracy kobiet: - dla społeczeństwa – trudno sobie wyobrazić funkcjonowanie społeczeństw bez pracy kobiet w sferze publicznej (edukacja, służba zdrowia) i prywatnej (reprodukcja, opieka) - dla rodziny – kobiety wykonują gros prac domowych; ich dochody z pracy zawodowej stanowią często o poziomie życia rodziny (przekraczanie granic minimów, extra wydatki); są menedżerkami ubóstwa Praca kobiet jest niżej wartościowana (tak w sensie ekonomicznym, jak i prestiżu) Mimo, że kobiety więcej pracują to bardziej są narażone na pozostawanie w ubóstwie (feminizacja biedy) – ich praca jest niżej opłacana i/lub nieopłacana w ogóle

Literatura wykorzystana w prezentacji Ch. Aliaga, How is the time of women and men distributed in Europe? W: “Statistics in focus” Population and Social Conditions, Nr 4/2006, European Communities, 2006 Budżet czasu ludności. GUS, Warszawa 2005 H. Domański, Zadowolony niewolnik? Studium nierówności między kobietami i mężczyznami w Polsce. Wyd. IFiS PAN, Warszawa 1992 D. Duch-Krzystoszek, A. Titkow, Polka i jej rodzina na tle Europy. Redystrybucja prac domowych: jej uczestnicy i konteksty. W: H. Domański, A. Ostrowska, P.B. Sztabiński (red.), W środku Europy? Wyniki Europejskiego sondażu społecznego. Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2006 D. Duch-Krzystoszek, Kto rządzi w rodzinie. Socjologiczna analiza relacji w małżeństwie. Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2007 E. Tarkowska E. (red.) , Ubóstwo i wykluczenie społeczne młodzieży. IPiSS, Warszawa 2007 E. Lisowska i in., Polskie menedżerki 2000 i ich porównanie z amerykańskimi. W: ”Kobieta i Biznes”, nr 1-1, 2000 B. Mikuta, Studia nad wartością pracy domowej w mieście i na wsi ze szczególnym uwzględnieniem realizacji funkcji żywieniowej. Praca doktorska, SGGW, Warszawa 2000 Nieodpłatna praca domowa – jak ją traktować żeby skutecznie tworzyć podstawy opiekuńczego społeczeństwa? Instytut Spraw Obywatelskich, Łódź 2006 A. Titkow, D. Duch-Krzystoszek, B. Budrowska, Nieodpłatna praca kobiet. Mity, realia, perspektywy. Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2004 A. Titkow (red.) Szklany sufit. Bariery i ograniczenia karier kobiet. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003