Nowotwory jajnika – profilaktyka i wczesne wykrywanie. Katedra Ginekologii i Położnictwa Klinika Onkologii Ginekologicznej Akademii Medycznej w Poznaniu Kierownik Kliniki i Katedry prof. dr hab. Marek Spaczyński

Zachorowalność na raka jajnika: Rozkład według wieku (%) WIEK (lata)

Etiologia - czynniki ryzyka Wzrastający wiek Nieródki Niepłodność (RR=1,6) W wywiadzie rak piersi (RR=2,0), błony śluzowej macicy lub jelita grubego W wywiadzie rodzinnym rak jajnika, błony śluzowej macicy (RR=1,8), piersi (RR=1,7) lub trzustki (RR=1,8) The etiology of ovarian cancer is not fully understood but the risk factors include: advancing age, low parity, infertility, personal history of breast, endometrial or colonic cancer and family history of ovarian malignancy as well as that of endometrial, breast or pancreatic cancer.

Etiologia - czynniki ochronne Czynnik Spadek ryzyka Pierwsza ciążą 40% Kolejne ciąże 14% Poronienia/porody przedwcz. 14% Karmienie piersią 26 m-cy 2,5% /miesiąc Tabletki antykoncepcyjne 40% Sterylizacja 10-70% Hysterectomia 33%

Objawy kliniczne raka jajnika Brak wczesnych objawów (zmiany średnicy 5-7 cm zwykle bezobjawowe) Ból brzucha 50-60% Powiększenie obwodu brzucha 50% Objawy urologiczne 15-20% Objawy ze strony 15-20% układu pokarmowego Krwawienie z dróg rodnych 5-30%

Badania diagnostyczne Badanie ginekologiczne Ultrasonografia Markery nowotworowe Punkcja jamy brzusznej Laparoskopia/laparotomia Biopsja guza

Charakterystyka zmiany w miednicy mniejszej podczas badania ginekologicznego NIEZŁOŚLIWA ZŁOŚLIWA Ruchomość Pełna Ograniczona Spoistość Torbielowata Lita Umiejscowienie Jednostronne Obustronne Zatoka Douglasa Wolna Zajęta

Ultrasonograficzna ocena guza jajnika Wyklucz zmianę fizjologiczną w zależności od: dnia cyklu miesiączkowego wieku (ew. po hysterectomii) okresu po menopauzie Dwa USG wymagane ażeby wykluczyć że zmiana ma charakter przejściowy

Ultrasonograficzna ocena guza jajnika Umiejscowienie guza - potwierdzenie jajnikowego pochodzenia zmiany Lokalizacja jedno/obustronna Rozmiary i objętość guza Morfologia guza (indeks morfologiczny) Badanie przepływów Dopplerem USG trójwymiarowe (3-D)

Ultrasonografia dopplerowska Wskaźnik pulsacji (PI) Wskaźnik oporu (RI) Lokalizacja naczyń (ośrodkowo vs obwodowo) Wcięcie rozkurczowe Maksymalna prędkość skurczowa (PSV) Uśredniona prędkość maksymalna (time averaged maximum velocity - TAMXV)

Ultrasonografia dopplerowska NIEZŁOŚLIWE ZŁOŚLIWE _ Przepływ wysokooporowy Przepływ niskooporowy PI > 1,0 PI < 1,0 RI > 0,4 RI < 0,4 Przepływ na obwodzie Przepływ centralny/obwodowy Wcięcie rozkurczowe Brak wcięcia rozkurczowego

Technika kolorowego Dopplera Neowaskularyzacja w guzach złośliwych Angiogeneza w guzie złośliwym: wzrost ilości i stopnia skręcenia naczyń naczynia są pozbawione mięśniówki błony środkowej niska oporność naczyń na przepływ krwi

USG 3D Dokładniejsza ocena objętości guza Lepsza ocena struktury guza Lepsza ocena unaczynienia guza (angiografia dopplerowska) Objętościowa ocena przepływów naczyniowych

Badania dodatkowe Wlew kontrastowy Urografia CT RTG klatki piersiowej MRI SPECT / PET

Diagnostyka różnicowa guzów jajnika Ciąża ektopowa Mięśniaki macicy Stany zapalne przydatków Nerka miedniczna Nowotwór nerki Guz jelita

Rak jajnika : Relatywne 5-letnie przeżycia STOPIEŃ KLINICZNY

SKRINING BADANIA PRZESIEWOWE Pomimo doskonałych metod diagnostycznych i leczniczych wyniki nie są zadowalające SKRINING BADANIA PRZESIEWOWE

Kryteria dla idealnego badania przesiewowego Stosunkowo powszechna choroba Rozpoznawalne stadium przedkliniczne Znacznie większe korzyści lecznicze we wczesnym okresie choroby Akceptowane przez pacjenta i badającego Stosunkowo dobre: czułość, swoistość i wartość predykcyjna Obniżenie śmiertelności z powodu danej choroby

Skrining raka jajnika Badanie ginekologiczne Ultrasonografia (TVS ± Doppler) CA 125 Inne markery (OVX1, M-CSF) Skrining wieloskładnikowy (multimodal) (CA 125 z następowym TVS)

Skrining raka jajnika - CA125 > 30 U/ml u 80% pacjentek z nabłonkowym rakiem jajnika Stężenie koreluje ze stadium zaawansowania Stężenie CA 125 podwyższone przed klinicznym rozpoznaniem raka jajnika ALE Marker nieswoisty dla raka jajnika Stężenie podwyższone tylko w 50% stadium I Niższa czułość niż ultrasonografia [JANUS Study 1988, Stockholm Study 1992, Maryland Study 1993]

Skrining raka jajnika Ogólna populacja Populacja wysokiego ryzyka rutynowy skrining nie jest zalecany Populacja wysokiego ryzyka mocno obciążony wywiad rodzinny lub udowodniona mutacja genetyczna w zakresie predysponującego genu