O aktywności dorosłych i seniorów Oprac. Katarzyna Uzar-Szcześniak na podst. Z. Pietrasinski, Rozwój człowieka dorosłego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990
PERIODYZACJA OKRESU DOROSŁOŚCI (D. L. LEVINSON)
WCZESNA DOROSŁOŚĆ – 17-40 r. ż. Okres pełni sił fizycznych i sprawności intelektualnej, samodzielności życiowej oraz twórczej ekspansji, prowadzącej jednostkę do samorealizacji zawodowej, małżeństwie i wychowaniu dzieci. Czas podejmowania najważniejszych decyzji życiowych i ustalania swojego miejsca w społeczeństwie. Era wielkich sukcesów ale i stresów – spiętrzenie zadań, obowiązków, planów trudnych często do pogodzenia oraz podjęcie odpowiedzialności za brzemienne w skutkach decyzje.
Zadania rozwojowe – WIEK ŚREDNI (40-65 r. ż.) „Kryzys wieku średniego”: weryfikacja planów życiowych – stopnia ich realizacji i związanej z tym konieczności zmian pewnego rodzaju stagnacja w życiu zawodowym i małżeńskim nowe działania vs zachowanie i utrzymanie aktualnej pozycji zawodowej, społecznej napięcia wewnętrzne wynikające z ukształtowanej struktury życiowej zmiany w pełnionych rolach rodzinnych i społecznych – wspomaganie startu życiowego dorosłych dzieci, opieka nad starzejącymi się rodzicami; większa odpowiedzialność społeczna Rozwój wewnętrzny – „orientacja introspektywna” oraz nastawienie na świat wewnętrzny, odmienna percepcja czasu, nabywanie mądrości życiowej.
Zadania rozwojowe – PÓŹNA DOROSŁOŚĆ/STAROŚĆ (od 60/65 r. ż.) Wysokie zróżnicowanie sprawności fizycznej i umysłowej – różnice między wiekiem kalendarzowymi i funkcjonalnym. Szeroko rozumiana aktywność jako znaczący czynnik dobrostanu psycho-fizycznego. Struktura życiowa kontynuacją wcześniejszej lub odmienna w wyniku zaprzestania pracy zawodowej oraz doświadczeń egzystencjalnych. Czas osiągania pełnej dojrzałości, mądrości i inteligencji wewnętrznej – akceptacja starości i związanych z nią ograniczeń. Okres bilansu życiowego i wypracowania dojrzałej postawy wobec śmierci.
TEORIA WYCOFANIA TEORIA AKTYWNOŚCI (E. Cumming, W. Henry) TEORIA AKTYWNOŚCI (R. Atchley) Starość jako naturalny, nieuchronny proces wycofania z dotychczasowych form aktywności społecznej. Jest to zarazem ważna potrzeba rozwojowa starości. Motywy: eliminacja stresu związanego z nowymi zadaniami i ryzykiem niepowodzenia, zastępowanie pokoleń. Wycofanie się ma charakter pozytywny – sprzyja refleksji i reinterpretacji zdarzeń życiowych. Aktywność jako znaczący czynnik podtrzymywania dobrostanu psychofizycznego osób starszych. Rodzaje aktywności: Nieformalna – kontakty społeczne z rodziną, przyjaciółmi, sąsiadami Formalna – uczestnictwo w stowarzyszeniach społecznych, polityce Samotnicza – indywidualna, samodzielna realizacja pasji, zainteresowań, hobby
Style życia na emeryturze (O. Czerniawska)
Przemiany aktywności człowieka na przestrzeni życia Osoby w okresie późnej dorosłości rzadko podejmują nowe rodzaje aktywności – starają się utrzymać dotychczasowy poziom aktywności lub intensyfikują te jego obszary, które są jeszcze możliwe do realizowania (R. Atchley) Zmiany w mikrostrukturze aktywności (Z. Pietrasinski) Przemiany aktywności człowieka na przestrzeni życia Przesunięcie na linii wartości witalne (materialne) – w kierunku wartości egzystencjalnych (duchowych) – bilans życia (kompensacja w sferze działań społecznych)
Determinanty podejmowania aktywności przez osoby dorosłe i starsze Zjawisko wysoko zróżnicowane Dorośli – życie zawodowe (chęć dokształcania) i rodzinne, ilość czasu, zainteresowania, intensywność życia i pracy (odpoczynek) Starsi – środowisko rodzinne, stan zdrowia, status ekonomiczny, płeć i miejsce zamieszkania, status i pełnione role społeczne Zmiany w stopniu sprawności psychofizycznej Przeszłe doświadczenia, oczekiwania społeczne oraz stereotypy Negatywne czynniki sytuacyjne Brak dostępu do infrastruktury kulturalnej Status materialny Bariery w podejmowaniu aktywności przez osoby dorosłe i starsze