Prof. dr hab. Janusz Szymborski Biuro Rzecznika Praw Dziecka Koncepcja Narodowej Strategii Bezpieczeństwa Dzieci w świetle danych epidemiologicznych na temat urazów Krajowa Konferencja Bezpieczeństwo Dzieci w Polsce 11 grudnia 2006 Warszawa

Narodowa Strategia Bezpieczeństwa Dzieci Podstawa koncepcyjna Bezpieczeństwo to nie tylko brak urazu i przemocy ale zasób, wartość i środek do osiągnięcia lepszej jakości życia Dziecko to podmiot działań na rzecz promocji bezpieczeństwa, prewencji zagrożeń i restytucji bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo jest w tej koncepcji rozumiane wielowymiarowo jednak skupiamy się na tych zagadnieniach, które angażują sektory spraw wewnętrznych, administracji i sprawiedliwości co znajduje wyraz w przyjętej koncepcji priorytetów

Szerokie rozumienie bezpieczeństwa nie oznacza zastępowania ludzi i struktur prowadzących codzienną działalność wśród dzieci na rzecz ich zdrowia, rozwoju, edukacji, zabezpieczenia socjalnego…

Priorytetowe obszary działań Zaniedbanie i przemoc wobec dzieci Samobójstwa Demoralizacja i przestępczość nieletnich Urazy niezamierzone, w tym tzw. konsumenckie Zagrożenia ze strony środowiska fizycznego, epidemie, katastrofy

Bezpieczeństwo Obejmuje wszystkie dzieci i wszystkie przyczyny zagrożeń tego bezpieczeństwa Działania na rzecz promocji bezpieczeństwa, w tym na rzecz kształtowania postaw i zachowań związanych z bezpieczeństwem oraz poczynania w zakresie prewencji zagrożeń adresujemy do całej populacji Stwarzamy przez to szansę uniknięcia tragicznych zaskoczeń

Łączne podejście do urazów zamierzonych i niezamierzonych (wg WHO Regional Committee for Europe 2005) Uwypuklenie rangi problemu Podobne uwarunkowania, czynniki i grupy ryzyka Analogiczne podejście wielosektorowe Synergistyczny system nadzoru Podobne postępowanie lecznicze Zbliżone procedury dochodzeniowo - prawne

Bezpieczeństwo dzieci z perspektywy okresów rozwojowych (Propozycje rozwiązań) Okres ciąży i okres okołoporodowy : bezpieczny start do życia Pierwszy rok życia : bezpieczny rozwój w okresie dużego ryzyka Okres wczesnego dzieciństwa : osiągnięcie gotowości szkolnej Okres późnego dzieciństwa : bezpieczny rozwój przed okresem pokwitania Okres młodzieńczy : nastolatek dobrze przygotowany do dorosłości

Działania międzysektorowe Bezpieczny rozwój dzieci zależy od wielu uwarunkowań, wobec czego wszystkie sektory życia społeczno-gospodarczego mają do odegrania ważną rolę w zakresie: promocji bezpieczeństwa prewencji urazów i przemocy prewencji demoralizacji i przestępczości nieletnich

Działania międzysektorowe-c.d. umożliwiają uwzględnienie głównych uwarunkowań bezpieczeństwa wybór najbardziej efektywnych działań zaradczych włączenie organizacji i instytucji pozarządowych, sektora prywatnego, mediów oraz przedstawicieli społeczeństwa i samej młodzieży

Dwa cele pozyskiwania dobrych informacji z terenu, zbieranych i analizowanych konsekwentnie i rzetelnie przez dłuższy czas I. Umożliwienie oceny: potrzeb, zasobów, działań, rezultatów; kierunku oraz tempa zmian; porównań między ośrodkowych II. Dostarczenie dowodów, które powinny pomóc w praktycznym działaniu i przejściu od teoretycznych rozważań „co może skutecznie działać” do praktycznej realizacji „programów o udowodnionej skuteczności”

Krajowe Centrum Monitorowania i Programowania Działań na Rzecz Bezpieczeństwa Dzieci (CBD) Wspieranie władz krajowych, wojewódzkich i lokalnych w szczególności w wykonywaniu następujących zadań: opracowywanie propozycji całościowych i celowanych programów na rzecz bezpieczeństwa dzieci z uwzględnieniem istniejących i pojawiających się priorytetów realizacyjnych wdrażanie całościowych i celowanych programów na rzecz bezpieczeństwa dzieci kompleksowa ocena efektywności programów na rzecz bezpieczeństwa dzieci realizowanych ze środków publicznych

doskonalenie systemu informacji i nadzoru nad bezpieczeństwem dzieci prowadzenie „audytu równości” budowa struktur i współpracy międzysektorowej rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi, w tym młodzieżowymi opracowywanie i upowszechnianie standardów i poradników dotyczących polityki, programów i działań współpraca międzynarodowa na rzecz bezpieczeństwa dzieci Projektowane zadania CBD – c.d.

Wybrane informacje epidemiologiczne na temat urazów zamierzonych i niezamierzonych w zależności od wieku dzieci

Urazy niezamierzone i przemoc jako problem społeczny Wysoki udział w umieralności i chorobowości Częsta przyczyna niepełnosprawności Istotny gradient socjalny Wysokie koszty leczenia i koszty społeczne Niekorzystne por ó wnania międzynarodowe Możliwe zapobieganie - wdrożenie znanych procedur prewencyjnych mogłoby uratować życie ok. 900 dzieci rocznie

Jedynie prewencja znacząco zmniejsza umieralność pourazową dzieci Nastawienie na leczenie z pominięciem prewencji nie wpływa znacząco na spadek umieralności natomiast zwiększa wskaźniki trwałej niepełnosprawności dzieci (Nick Spencer - Europejskie Towarzystwo Pediatrii Społecznej) URAZY U DZIECI JAKO PROBLEM ZDROWIA PUBLICZNEGO

o płacalność zapobiegania urazom dzieci (w złotych, przeliczono na podstawie danych Centers for Diseases Control, 2000) Wydatek Oszczędność 1zł na czujniki dymu 69zł 1zł na kaski dla rowerzystów 29zł 1zł na bezpieczne foteliki samochodowe 32zł 1zł na porady prewencyjne pediatry 10zł 1zł na kontrolę zatruć 7zł 1zł na bezpieczeństwo na drogach 3zł zł zainwestowane w w/w działania 150zł

Ochrona zdrowia dziecka jako konsumenta standardy dla wyrobów, konstrukcji i usług standardy dla wyrobów, konstrukcji i usług przeznaczonych dla tych dzieci muszą przeznaczonych dla tych dzieci muszą odpowiadać ścisłym wymogom bezpieczeństwa odpowiadać ścisłym wymogom bezpieczeństwa wymogi te dotyczą nie tylko produktów wymogi te dotyczą nie tylko produktów oznaczonych limitem wieku ale również oznaczonych limitem wieku ale również produktów, które mogą być przez dzieci użyte produktów, które mogą być przez dzieci użyte pewne urazy są skutkiem zachowań osób pewne urazy są skutkiem zachowań osób dorosłych a nie dzieci dorosłych a nie dzieci (Źródło: CEN Guide 12) \

WHO Regional Committee for Europe, Fifty-fifth session, Bucharest, Romania, 12–15 September 2005; Injuries in the WHO European Region: Burden, challenges and policy response Urazy jako problem zdrowia publicznego - przyczyny niepowodzeń brak świadomości co do rzeczywistej skali problemu brak świadomości co do możliwości skutecznego zapobiegania urazom (fatalizm) niechęć do wzięcia współodpowiedzialności w ramach niezbędnych działań wielosektorowych (transport, wymiar sprawiedliwości, polityka społeczna, mieszkalnictwo, …) niedostateczna uwaga poświęcana opartemu na dowodach postępowaniu medycznemu niedofinansowanie

Source: Central Statistic Office (mortality from death certificates 1996) Udział zgonów z powodu urazów wśród ogółu zgonów dzieci ( 0-19 lat)

Główne przyczyny zgonów dzieci z powodu urazów u w Polsce ( na podstawie GUS ) Przyczyna wiek w latach (0-12m) Komunikacyjne 6,5% 34,1% 48,8% 51,5% Utonięcie 23,0% 19,3% 10,1% Zadławienie 63,2% 7,0% 3,6% Zatrucia 7,8% 4,2% 3,8% Upadki 3,4% 5,5% 3,9% 3,7% Samobójstwo 6,3% 18,1% Zabójstwo 11,1% 4,6% 1,8% 2,6%

Source: WHO National Sources Average Główne zewnętrzne przyczyny zgonów dzieci (0-14lat) w 24 krajach EU( bez Cypru )

Source: WHO National Sources Average Główne zewnętrzne przyczyny zgonów dzieci (0-14) w Polsce w porównaniu do innych krajów EU(bez Cypru) na 100,000 populacji Główne przyczyny zgonów Wskaźniki EU Polska MinimumMaximum WskaźnikLokata Wypadki drogowe 0,09 Slovakia 5,58 Estonia, Latvia 4,0719 Utonięcie 0,25 Luxembourg 8,70 Latvia 1,8321 Samobójstwo 0,00 Malta, Slovenia 1,32 Estonia 0,6220 Zabójstwo 0,00 Luxembourg 1,77 Latvia 0,4512 Upadki 0,00 Malta 1,03 Estonia 0,4012 Zatrucia 0,00 Finland, Lux., Malta 1,34 Lithuania 0,3720 Oparzenia 0,00 Malta, Slovenia 2,42 Estonia 0,23 8

Wypadki jako przyczyna korzystania z pomocy medycznej (J. Mazur,HBSC 2002) 28% uczniów w wieku 11, 13 i 15 lat co najmniej 1 raz w ciągu ostatnich 12. miesięcy korzystało z pomocy medycznej z powodu wypadków Spośród poszkodowanych uczniów: - 49% doznała urazu podczas wykonywania ćwiczeń sportowych, - 17% gdy chodzili lub biegali, ale nie było to związane z ćwiczeniami fizycznymi, - 12% w czasie jazdy na rowerze.

Najczęstsze miejsca wypadków szkoła/boisko szkolne - 35% dom - 32% obiekt sportowy, poza szkołą – 12%

Międzynarodowe badania zachowań zdrowotnych młodzieży szkolnej w wieku 11-15lat ( J.Mazur,HBSC) Samoocena dziewczęta chłopcy lokata % w rankingu Dobra i b. dobra ocena zdrowia 82,7 88,4 16/32 Dolegliwości subiektywnie, 2, częściej niż 1 raz w tygodniu 42,8 30,5 26/32 Niezadowolenie z życia 22,5 17,7 24/30 Częstość występowania subiektywnych dolegliwości narasta z wiekiem dzieci, bardziej u dziewcząt

Wskaźniki rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży leczonych ambulatoryjnie ( na podstawie danych IPiN) Rozpoznanie Wskaźnik na 100tys. 2000r.* 2004r.* (N = ) (N = ) zaburzenia psychiczne łącznie 730,0 1590,1** w tym: zab. psychiczne bez uzależnień 652,6 1467,5 uzależnienia 63,4 107,0 alkohol 14,0 15, * w r populacja 0–19 lat, w r populacja 0-18lat ** w r wskaźnik od 597,7 (warmińsko-mazurskie) do 3419,2 (wielkopolskie )

Główne przyczyny leczenia dzieci w poradniach zdrowia psychicznego w 2004r. (na podstawie danych IPiN) Rozpoznanie Liczba % Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się w dzieciństwie ,9 Zaburzenia rozwoju psychicznego ,8 Zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i somatoformiczne ,2 Zaburzenia nastroju ( afektywne ) ,6 Zespoły behawioralne ,5 Organiczne zaburzenia psychiczne ,8 Schizofrenia ,1

Pacjenci w wieku 0 – 19 lat leczeni w oddziałach psychiatrycznych (na podstawie danych IPiN) 2000 rok 2004 rok Liczba Wskaźnik Liczba Wskaźnik na 100 tys. na 100 tys , ,2 ………………………………………………………… liczba oddziałów psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży zmniejszyła się o 5,1% a liczba łóżek o 3,7% W 2001 roku specjalistów psychiatrii dziecięcej było w Polsce 260 a w 2004 roku 213 (spadek o 18,1%)

Występowanie wśród gimnazjalistów zespołu 6. zachowań ryzykownych ( śr. 15,7 lat) (tytoń, alkohol, narkotyki, kontakty seksualne, dręczenie innych, udział w bójkach) co najmniej jedno 42,8% trzy lub więcej ryzykownych zachowań 12,2% cztery lub więcej 6,2% wszystkie sześć zachowań 1,0% (Źródło: J. Mazur HBSC 2002)

zdrowie dziecka z ADHD ↑ częstości uzależnień ↑ częstości wypadków ↑ częstości depresji ↑ nastoletnich matek ↑ częstości palenia tytoniu ↑ częstości zaburzeń lękowych ↑ częstości samobójstw