PwC Kryzys ale jaki? Oto jest pytanie… Date Kryzys ale jaki? Oto jest pytanie… Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy 16 kwietnia 2009, Katowice Jacek Socha Wiceprezes, PricewaterhouseCoopers PwC

Przebieg kryzysu na rynkach kapitałowych Date Plan prezentacji Źródła globalnego kryzysu i jego dotychczasowy wpływ na polską gospodarkę Przebieg kryzysu na rynkach kapitałowych Wcześniejsze kryzysy i potencjalne wskazówki dla polskiego rynku Wpływ kryzysu na poszczególne branże polskiej gospodarki Polskie przedsiębiorstwa w dobie kryzysu Kryzys to także szansa

Źródła globalnego kryzysu Date Źródła globalnego kryzysu Gwałtowne zmiany rozkładu sił gospodarczych na świecie i towarzysząca im nierównowaga Procesy globalizacyjne Zmiany demograficzne – szybkie starzenie się społeczeństw krajów rozwiniętych Niekontrolowany rozwój instrumentów pochodnych Dynamiczny wzrost rynków finansowych Katastrofalne błędy polityki zagranicznej (głównie USA) Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy 16 kwietnia 2009 PricewaterhouseCoopers Strona 3

Dotychczasowy wpływ kryzysu na polską gospodarkę Date Dotychczasowy wpływ kryzysu na polską gospodarkę negatywny wpływ na giełdę spadający eksport - aktualny udział eksportu w PKB – 40% zmniejszenie napływu inwestycji zagranicznych: relacja skumulowanego zasobu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do PKB – 35% kłopoty na rynku międzybankowym utrudniony dostęp do przedsiębiorstw do kredytów słabsze tempo wzrostu gospodarczego – ostatni kwartał 2008 – 2,9% obniżenie produkcji przemysłowej: styczeń 2009 - o 15% mniej w stosunku do sytuacji sprzed roku; wzrost bezrobocia Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy 16 kwietnia 2009 PricewaterhouseCoopers Strona 4

Przebieg kryzysu na rynkach kapitałowych Date Przebieg kryzysu na rynkach kapitałowych Rynek kapitałowy jest wskaźnikiem zmian koniunktury w gospodarce realnej Załamanie na rynkach kapitałowych Dlaczego WIG spadł bardziej: Gwałtowny wzrost indeksu WIG20 w czasie hossy w latach 2003-2007 Odwrót inwestorów od rynków rozwijających się po roku 2007 Obawy inwestorów przed niekorzystnym wpływem kryzysu finansowego na gospodarkę realną Zawieranie przez spółki giełdowe asymetrycznych transakcji na instrumentach finansowych (opcje walutowe) Spadek na GPW wyprzedził spowolnienie w gospodarce (I poł. 2008 wzrost PKB o 6%) GPW podąża za głównymi giełdami światowymi WIG20 spadł procentowo dużo bardziej od głównych indeksów giełd światowych Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy

Przebieg kryzysu na rynkach kapitałowych Spadek kapitalizacji i wartości obrotów Date Przebieg kryzysu na rynkach kapitałowych Skutki załamania rynku kapitałowego w Polsce Trudności w pozyskaniu kapitału na rynku Rynek manipulowalny Liczba i wartość IPO w Europie w latach 2003-2008 Liczba i wartość IPO w Polsce w latach 2003-2008 Aktywność na rynku IPO podąża za cyklem koniunkturalny Awersja do ryzyka i niepewne perspektywy na przyszłość zniechęcają inwestorów Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy

Przebieg kryzysu na rynkach kapitałowych Date Przebieg kryzysu na rynkach kapitałowych Wg Global CEO Survey odbicie w gospodarce w 2011 r. ? ODBICIE W GOSPODARCE Aktywność IPO powróci po odwróceniu trendu na giełdach ? POWRÓT NA RYNKU IPO W przeszłości zmiany trendów na giełdach wyprzedzały zmiany cyklu gospodarczego o 4-6 miesięcy ? WZROST INDEKSÓW GIEŁDOWYCH 2010 2011 kilka miesięcy 4 – 6 miesięcy CEO Survey – coroczne badanie przeprowadzane przez PricewaterhouseCoopers wśród CEO z całego świata. W styczniu 2009 r. opublikowaliśmy wyniki 12 edycji badania. Metodologia badania: Na jego potrzeby przeprowadzono w ostatnim kwartale 2008 r. 1.124 wywiady z dyrektorami generalnymi z 50 krajów. Większość tych wywiadów odbyła się przez telefon. Badanie było koordynowane przez dział PricewaterhouseCoopers International Survey Unit z siedzibą w Belfaście w Północnej Irlandii, we współpracy z kierownikami projektów i globalną radą doradczą, składającą się z partnerów PwC. W rozbiciu na regiony, 500 wywiadów przeprowadzono w Europie (w tym w Polsce), 276 w rejonie Azji i Pacyfiku,168 w Ameryce Łacińskiej, 138 w Ameryce Północnej i 42 na Bliskim Wschodzie i w Afryce. Główne wnioski: Odsetek prezesów przekonanych o możliwościach wzrostu ich przedsiębiorstw w ciągu najbliższych 12 miesięcy maleje wraz z trwaniem kryzysu gospodarczego. Większość zarządzających najwyższego szczebla spodziewa się powolnego odbicia dopiero w perspektywie 3 lat. Pesymizm dominował we wszystkich sektorach gospodarki, regionach geograficznych i krajach o różnym poziomie rozwoju ekonomicznego. CEO spodziewają się, że ogólnoświatowy kryzys ekonomiczny będzie miał szeroki wpływ na działalność gospodarczą, dotykając organizacji we wszystkich regionach i sektorach. Najbardziej narażone, zdaniem ankietowanych prezesów, są firmy z sektora bankowego, użyteczności publicznej, budowlanego, rozrywkowego i motoryzacyjnego. CEO, którzy spodziewają się wzrostu, stwierdzili, że będą finansować działania głównie z wewnętrznych przepływów pieniężnych, a w drugiej kolejności poprzez wzrost zadłużenia i rynki kapitałowe. Najbliższe miesiące Zwiększenie liczby transakcji na rynku obligacji korporacyjnych Wzrost emisji praw poboru oraz emisji pomocowych i na potrzeby sfinansowania przejęć Zwiększenie liczby transakcji skupu akcji własnych Co nas czeka w przyszłości? Wzrost indeksów na GPW i powrót zaufania inwestorów równolegle z poprawą globalnych nastrojów Utrzymanie wzrostu PKB szansą na wyższe odbicie na warszawskim rynku Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy

Wcześniejsze kryzysy i potencjalne wskazówki dla polskiego rynku Date Wcześniejsze kryzysy i potencjalne wskazówki dla polskiego rynku Wpływ recesji lat 90. w Wielkiej Brytanii na wydatki konsumentów Ilość kwartałów spadku Przedłużony spadek - 5 10 15 20 25 Edukacja 0% Odzież Komunikacja Opłaty mieszkaniowe i media Higiena osobista Żywność Sprzęt audio-video -5% Hotele Usługi kulturalne Książki Paliwa i oleje -10% Obuwie Zdrowie Wycieczki nielotnicze Alkohole Napoje niealkoholowe Gazety Restauracje i kawiarnie -15% Usługi rekreacja i sport Gry, zabawki, hobby Meble % spadku rzeczywistych wydatków konsumentów Głębszy spadek -20% Podróże lotnicze Biżuteria, zegarki -25% Większe urządzenia domowe Doświadczenia W. Brytanii z lat 90-tych XX wieku: Stosunkowo niedawne doświadczenie Wszystkie późniejsze recesje/spowolnienia nie miały tak dynamicznego charakteru lub nie wywarły tak silnego wpływu na realną gospodarkę. Stan brytyjskiej gospodarki różnił się w tamtym czasie od obecnej sytuacji w Polsce, jednak zachowania brytyjskich konsumentów borykających się z trudną sytuacją finansową, są bardzo podobne do tych, które obserwujemy obecnie w Polsce. Jeśli chodzi o całą gospodarkę brytyjską to wydatki konsumenckie skurczyły się o 3.5% w ujęciu realnym i aby wrócić do poziomu sprzed recesji potrzeba było aż 13 kwartałów. Jednakże wpływ na poszczególne segmenty wydatków konsumpcyjnych był różny ze względu na to: czy wydatki wymagały poniesienia znacznych nakładów? czy mogły być odłożone w czasie? czy wydatki są traktowane jako niezbędne lub uznaniowe? Największy spadek został zaobserwowany w sektorach zajmujących się sprzedażą kosztownych produktów, m.in. samochodów oraz sprzętu gospodarstwa domowego, a także w kosztach niezwiązanych z artykułami pierwszej potrzeby, np. wydatkach na restauracje, podróże lotnicze, usługi rekreacyjne i sport, a także biżuterię i zegarki. Sprzedaż samochodów -30% Sektory dotknięte w największym stopniu przez najdłuższy okres: Duże wydatki które mogą być opóźnione (np. samochody, urządzenia domowe) Elastyczne wydatki – mogące być łatwo ograniczone (np. restauracje, przeloty) Legenda - wydatki: -35% Rozmiar: 5 mld £ rocznych wydatków konsumentów przed recesją Nie-elastyczne Częściowo-elastyczne Elastyczne Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy

Wcześniejsze kryzysy i potencjalne wskazówki dla polskiego rynku Date Wcześniejsze kryzysy i potencjalne wskazówki dla polskiego rynku W zależności od tego, jak silnie kryzys będzie odczuwalny, wybrane sektory powinny być… Spożywczy Odzieżowy Dobra luksusowe Sklepy internetowe „Zrób to sam” * Mniej podatne Sklepy dyskontowe Sklepy o szerokiej strukturze cenowej Odzież dla dzieci Odzież dla ludzi młodych, bez zobowiązań Drogie Samochody Produkty markowe z segmentu wyższego Spożywczy Odzieżowy Akcesoria dekoracyjne Utrzymanie domu Bardziej podatne Różnice w ramach poszczególnych branż: Podsektory oferujące dobra niezbędne oraz podsektory oferujące dobra mniej istotne – częściowo uznaniowe. Odzież jest ciekawym przykładem: Ubrania dziecięce uznawane za niezbędne są dość odporne na spowolnienie gospodarcze Natomiast ubrania męskie a zwłaszcza męskie obuwie jest podsektorem, który znacząco odczuł skutki kryzysu, jako że produkty te są postrzegane przez klientów za mniej istotne lub możliwe do zakupienia w późniejszym terminie. Podsektor odzieży damskiej znacznie lepiej radził sobie w czasie kryzysu. Sklepy o wąskiej strukturze cenowej Sklepy w środkowym segmencie rynku Odzież męska Obuwie Firanki, obrusy Akcesoria łazienkowe Dywany itp. Glazura i terakota Meble AGD * w przypadku silnie odczuwalnego kryzysu segment może być bardziej podatny Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy

Wcześniejsze kryzysy i potencjalne wskazówki dla polskiego rynku Date Wcześniejsze kryzysy i potencjalne wskazówki dla polskiego rynku Analiza korelacji wybranych sektorów i dynamiki PKB w Polsce Doświadczenia Polskie: 1. Jak na razie krótka historia gospodarki rynkowej 2. Najbardziej dotkliwy spadek tempa wzrostu gospodarczego nastąpił w latach 2001-2003. 3. Na bazie tych doświadczeń: - Motoryzacyjny i budowlany wydaja się być sektorami najbardziej podatnymi na spowolnienie gospodarcze - Przemysł spożywczy i usługi medyczne to przykłady sektorów bardziej odpornych. Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy

Wpływ kryzysu na poszczególne branże polskiej gospodarki Date Wpływ kryzysu na poszczególne branże polskiej gospodarki Zachowanie indeksów branżowych GPW Wybrane indeksy branżowe na GPW na tle indeksu WIG Gwałtowne spadki indeksów nie są odzwierciedlone w wynikach spółek (np. WIG spożywczy) Telekomunikacja i media odporne na kryzys Wyceny banków, deweloperów i spółek paliwowych najbardziej dotknięte kryzysem Odpisy wartości aktywów i instrumenty finansowe problemem IV kwartału niezależnie od branży Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy

Przebieg kryzysu na rynkach kapitałowych Konieczność uporządkowania sektora finansowego Date Przebieg kryzysu na rynkach kapitałowych Czy czeka nas powrót do ekonomii popytu? Czy nastąpią zmiany w funkcjonowaniu rynków finansowych? CO DALEJ? unifikacja globalizacja liberalizacja nadzór Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy

Czas a możliwości restrukturyzacji Date Czas a możliwości restrukturyzacji Krzywa kryzysu przedsiębiorstw Trend pogarszających się wyników i płynności przedsiębiorstwa zazwyczaj można ustabilizować i odwrócić przez odpowiednie działania restrukturyzacyjne Z czasem jednak liczba dostępnych opcji restrukturyzacyjnych oraz szanse na wyjście z kryzysu maleją Konieczne są szybkie, zakrojone na szeroką skalę działania, które eliminują przyczyny problemów Słabe Wyniki (Zyski) Brak Środków (Bilans) Kondycja przedsiębiorstwa Kryzys (Gotówka) Dostępne Opcje Czas Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy

Analiza i zdiagnozowanie sytuacji Date Analiza i zdiagnozowanie sytuacji Restrukturyzację powinna poprzedzać analiza i prawidłowe zdiagnozowanie sytuacji Równolegle należy dążyć do zapewnienia stabilizacji funkcjonowania przedsiębiorstwa w krótkim okresie Tylko na tej podstawie możliwe jest przejście do opracowania planu restrukturyzacji, jego wdrożenia oraz monitorowania efektów Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy

Elementy kompleksowego planu restrukturyzacji Date Elementy kompleksowego planu restrukturyzacji Stabilizacja płynności Restrukturyzacja operacyjna Restrukturyzacja strategiczna Restrukturyzacja finansowa Zapewnienie dodatkowego czasu na przygotowanie planu restrukturyzacji Zapewnienie zdolności do regulowania zobowiązań wobec dostawców Ścisłe monitorowanie gotówki Zagwarantowanie źródeł finansowania krótkoterminowego Redukcja kosztów administracyjnych Analiza kosztów zatrudnienia Renegocjacja cen i warunków umów z dostawcami Outsourcing wybranych funkcji Agresywne programy motywacyjne dla sił sprzedażowych Optymalizacja kapitału obrotowego Zdefiniowanie na nowo podstawowej działalności Określenie przewagi konkurencyjnej Zbudowanie nowej struktury organizacyjnej Segmentacja klientów Re-definicja portfela produktów Przygotowanie scenariuszy Ustabilizowanie relacji z podmiotami finansującymi spółkę Zapewnienie odpowiedniej struktury finansowania Zmiana terminów spłaty długów Redukcja części zobowiązań Konwersja części/całości długu na kapitał własny Stabilizacja funkcjonowania przedsiębiorstwa w krótkim okresie Po zdiagnozowaniu sytuacji, punktem wyjścia do dalszych działań restrukturyzacyjnych jest zapewnienie funkcjonowania przedsiębiorstwa w krótkim okresie poprzez zagwarantowanie płynności finansowej. Kluczowe jest w tym przypadku zapewnienie, że sytuacja przedsiębiorstwa nie ulegnie zdecydowanemu pogorszeniu do czasu wdrożenia i osiągnięcia pierwszych efektów kompleksowego planu restrukturyzacji. Działania te mają pozwolić na zyskanie dodatkowego czasu niezbędnego do przeprowadzenia całościowej restrukturyzacji. Dodatkowo pozwalają zarządzającym spółkom na pokazanie pozostałym interesariuszom (w tym bankom), determinacji i chęci dokonania zmian. Kluczowym elementem działań stabilizacyjnych jest zapewnienie zdolności do regulowania zobowiązań wobec kluczowych dostawców poprzez ścisłe monitorowanie i racjonowanie gotówki oraz zagwarantowanie źródeł finansowania krótkoterminowego do czasu opracowania propozycji restrukturyzacyjnych. Opracowanie kompleksowego planu restrukturyzacji. Zapewnienie stabilizacji funkcjonowania przedsiębiorstwa w krótkim okresie pozwala przejść do wprowadzania kompleksowych działań restrukturyzacyjnych, składających się zazwyczaj z trzech elementów: • restrukturyzacji operacyjnej • restrukturyzacji strategicznej • restrukturyzacji finansowej. Należy wyraźnie podkreślić, że w większości przypadków tylko łączne przeprowadzenie działań restrukturyzacyjnych we wszystkich tych obszarach pozwala na trwałe odzyskanie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa. W okresie narastających trudności finansowych kluczowego znaczenia nabiera jakość relacji z bankami i innymi wierzycielami Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy

Monitorowanie efektów planu Date Monitorowanie efektów planu Sukces wdrożenia planu restrukturyzacji zależy od takich czynników jak np: Zapewnienie monitoringu wprowadzanych działań Stworzenie zespołu odpowiedzialnego za wdrożenie Pełne zaangażowanie zarządu Właściwa komunikacja pomiędzy zainteresowanymi stronami (właściciele, wierzyciele, pracownicy) Faza I Faza II Rozpoczęcie prac Biura Projektu Monitorowanie prac wdrożeniowych Szkolenia z zakresu zarządzania projektami Ustalenie formatów raportowania postępów prac Monitor owanie Mobilizacja projektowa R aportowanie Komunikacja Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy

Date Kryzys to także szansa Szansa na utrzymanie przez Polskę znośnej dynamiki wzrostu gospodarczego. Potrzebne są mądre i odpowiedzialne działania restrukturyzacyjne; nie tylko redukcja kosztów, ale także inwestycje. Wpływ kryzysu na polski rynek kapitałowy 16 kwietnia 2009 PricewaterhouseCoopers Strona 17

Date © 2009 PricewaterhouseCoopers. All rights reserved. “PricewaterhouseCoopers” refers to the network of member firms of PricewaterhouseCoopers International Limited, each of which is a separate and independent legal entity. *connectedthinking is a trademark of PricewaterhouseCoopers LLP (US). PwC