KONFERENCJA METODYCZNA W DNIU 08. 02. 2010r KONFERENCJA METODYCZNA W DNIU 08.02.2010r. W PIOTRKOWIE TRYBUNALSKIM TEMAT KONFERENCJI: ORZECZNICTWO I ŚCIEŻKI EDUKACYJNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z DYSFUNKCJĄ NARZĄDU WZROKU I NARZĄDU SŁUCHU

ORZECZNICTWO A POTRZEBY EDUKACYJNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z DYSFUNKCJĄ Temat prezentacji: ORZECZNICTWO A POTRZEBY EDUKACYJNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z DYSFUNKCJĄ WIDZENIA Mgr Ewa Wielka – SPPPDZidDzWR w Łodzi ul. Kard.S.Wyszyńskiego 86

Według danych GUS – 2009, W Polsce jest ok. 500 tys Według danych GUS – 2009, W Polsce jest ok. 500 tys. osób z dysfunkcją wzroku. PZN (ZG) zrzesza 75 tys. osób słabo widzących i niewidomych. Dzieci i młodzieży w wieku szkolnym jest (wg GUS) ok. 10 tysięcy, z czego 1/8 uczy się w szkołach specjalnych. Pozostali uczą się w szkołach ogólnodostępnych.

Wyniki profilaktycznych, przesiewowych badań wzroku, prowadzonych przez tutejszą poradnię w latach 2005/2006/2007,w łódzkich, podstawowych szkołach ogólnodostępnych, wykazały, że w grupie wiekowej 6 – 9 lat:

Wyniki profilaktycznych, przesiewowych badań wzroku, prowadzonych przez tutejszą poradnię w latach 2005/2006/2007, w łódzkich, podstawowych szkołach ogólnodostępnych. 5

Oceniano ich jako „mało zdolnych”, „niezaradnych życiowo”, czasami jako „dyslektycznych”. Jeżeli dziecko słabo widzące jest zdiagnozowane odpowiednio wcześnie, ma szansę na prawidłowy rozwój psychospołeczny, na pełną rewalidację i na wybór adekwatnej ścieżki edukacyjnej.

Czy każdy uczeń w okularach to uczeń słabo widzący? Posługując się językiem powszechnie zrozumiałym, można powiedzieć, że uczeń słabo widzący, to taki, którego widzenie jest 3 krotnie słabsze, niż u osoby zdrowej, albo jego pole widzenia jest zawężone do 40 stopni.

Kategorie słabo widzących wg Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) przy ONZ. I stopień – V = 0,3 do V = 0,1 II stopień – V = 0,1 do V = 0,05 III stopień – V = 0,05 do V = 0,016 lub pole widzenia zawężono do 20 st. – 10 st. IV stopień – V = 0,016 do poczucia światła V stopień – ślepota czarna (+poczucie światła)

Kiedy można powiedzieć, że uczeń jest osobą niewidomą? Coraz rzadziej spotyka się dzieci, które nie widzą zupełnie i mają tzw. „ślepotę czarną” – bez poczucia światła. Osoby niewidome to takie, których pole widzenia zawężone jest do 20 st., lub ostrość wzroku obniżona jest 20-krotnie. Czyli widzenie (V) = 0,05 i gorsze.

Wady, choroby i schorzenia wzroku 90% osób uznanych za niewidome posiada użyteczne resztki wzroku. U dzieci słabo widzących rzadko spotyka się jedno schorzenie wzroku. Najczęściej słabowzroczność jest związana ze złożonym, skomplikowanym układem wad i schorzeń wzroku.

Wady wzroku Krótkowzroczność (miopia) Nadwzroczność (hipermiopia) Astygmatyzm (niezborność)

Najczęściej spotykane choroby oczu: Jaskra Choroba Stargardta Stany zapalne nerwów wzrokowych Inne choroby

Inne schorzenia wzroku Zaćma Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki Retinopatie Bielactwo Aniridia Achromatopsja Oczopląs Zez Inne schorzenia - złożone

14

Planując proces edukacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej wzrokowo, należy pamiętać, że podstawowe cele kształcenia, są takie same jak uczniów pełnosprawnych. Takie same są też, ich potrzeby psychiczne. Obie grupy różnią się natomiast potrzebami edukacyjnymi.

Specyfika rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży słabo widzącej i niewidomej oraz związane z tym trudności, manifestujące się w tempie i harmonii rozwoju poszczególnych funkcji poznawczych i społecznych, wymaga zagwarantowania im specjalnych warunków edukacyjnych oraz dostosowania form oddziaływań rewalidacyjnych i rehabilitacyjnych.

Do Poradni zgłaszają się dzieci w różnym okresie swego życia, od 3 m-ca do 24 roku życia. W zależności od wieku dziecka, podejmowane są stosowne procedury diagnostyczno-orzecznicze. Dziecko do 6 roku życia diagnozowane jest w Poradni głównie w celu wydania: Opinii o Potrzebie Wczesnego Wspomagania Rozwoju Orzeczenia o Potrzebie Kształcenia Specjalnego – wychowania przedszkolnego.

W sprawie wydania Opinii do Wczesnego Wspomagania Rozwoju, często zgłaszane są dzieci, które nie mają precyzyjnych diagnoz okulistycznych, bo diagnoza taka nie zawsze jest możliwa. U bardzo małych dzieci (poniżej 6 miesiąca), zwłaszcza u tzw. „wcześniaków”, lekarz okulista może stwierdzić fizyczne uszkodzenie (np. retinopatię) układu wzrokowego, ale nie może ocenić, co dziecko widzi.

Widzenie to proces, który rozwija się i wymaga pełnej aktywacji sensorycznej oraz informacji ze wszystkich płatów mózgu. Widzenie to „fenomen”, którego tylko 10 % pochodzi z narządu wzroku, a 90 % to widzenie korowe.

U zdrowego dziecka, widzenie pełne, pojawia się ok U zdrowego dziecka, widzenie pełne, pojawia się ok. 7 miesiąca życia i jest to głównie widzenie obwodowe (okołoplamkowe). Widzenie centralne – plamka żółtą- rozwija się wolniej i jest w pełni sprawne dopiero ok. 8 roku życia (u dzieci zdrowych).

Dzieci słabo widzące i niewidome, które były objęte rewalidacją w ramach Wczesnego Wspomagania Rozwoju, są lepiej przygotowane do podjęcia obowiązku szkolnego, a ich Rodzice świadomie, z przekonaniem podejmują decyzje dotyczące dalszych losów dzieci. Jeżeli dziecko siedmioletnie osiągnęło dojrzałość szkolną, ma prawo uczyć się : w szkole specjalnej, w szkole integracyjnej, w szkole ogólnodostępnej.

Diagnozowanie, orzekanie i doradztwo zawodowe dla dzieci i młodzieży z dysfunkcją widzenia, stawia przed Poradniami Psychologiczno-Pedagogicznymi szczególnie wysokie wymagania.

Orzekanie i diagnoza do celów edukacyjnych osób z uszkodzonym widzeniem musi uwzględniać: Stan zdrowia, przede wszystkim dokładną diagnozę okulistyczną, uwzględniającą rokowanie oraz dynamikę choroby oczu i procesu widzenia, Potencjalne możliwości intelektualne oraz aktualny stan psychofizyczny, dojrzałość emocjonalną i społeczną dziecka, zaradność życiową i stopień usamodzielnienia w sytuacjach codziennych,

Warunki socjalne i sytuację rodzinną (postawy rodzicielskie, chęć współpracy, akceptacja i rozumienie potrzeb dziecka), Schorzenia współwystępujące (narządy ruchu, słuch, choroby neurologiczne, inne choroby somatyczne), Sugestie i rokowanie (innych specjalistów) co do dynamiki rozwoju psychofizycznego dziecka i zalecenia co do warunków kształcenia i rewalidacji dziecka (czy wymaga ćwiczeń z orientacji przestrzennej, rehabilitacji wzroku, nauki pisania punktowego, rehabilitacji podstawowej itd.).

choroby współwystępujące, Oceniając dojrzałość szkolną ucznia słabo widzącego i niewidomego, oprócz badań rutynowych (funkcje poznawcze, motoryka, dojrzałość emocjonalna i społeczna), zwracamy uwagę na: choroby współwystępujące, umiejętność posługiwania się wzrokiem (lub użytecznymi resztkami widzenia), Umiejętność orientowania się w przestrzeni dużej i małej,

czy będzie posługiwał się czarnym drukiem, czy pismem punktowym, rokowania okulistyczne (np. czy słabowzroczność ma charakter stacjonarny czy ewolucyjny), warunki rodzinne dziecka.

Czego nie zobaczy i nie pozna dziecko słabo widzące czy niewidome? Kolorów (odcieni, barw) – achromatopsja i inne schorzenia. Przedmiotów bardzo małych i bardzo dużych. Przedmiotów w ruchu i w stanie lotnym (dym, mgła, płatek śniegu). Układów w przestrzeni (co jest dalej, bliżej) np. brak widzenia obuocznego, zez, wysoka krótkowzroczność. 28

Słowa, metafory, zjawiska niedostępne osobom słabo widzącym: Niebo, tęcza, pajęczyna, krajobraz, horyzont, chmury. „Jak statki na niebie”, „szary błękit wkrada się w przestworza”, „na horyzoncie zburzonego morza widać kłębiące się bałwany, które przypominają raz watę cukrową, raz siły nieczyste…” 29

Najczęściej spotykane problemy w uczeniu się Dzieci z Uszkodzonym Wzrokiem Czytanie Aby dobrze spostrzegać bardzo małe litery, trzeba mieć dobrą ostrość wzroku – czyli widzenie plamką żółtą. Plamka żółta obejmuje 2-5 liter. Aby czytać plamką żółtą, potrzebna jest fiksacja – czyli zatrzymanie oczu między jedną a drugą sakkadą (sakkada – ruch gałki ocznej). 30

Zdrowy człowiek wykonuje 4 fiksacje na sekundę. Im mniejsza jest liczba fiksacji i krótszy czas fiksacji, tym umiejętność czytania jest lepsza. Osoby zdrowe, które dobrze czytają, potrafią wykorzystywać pozaplamkową część siatkówki – aby poszerzyć pole widzenia i objąć jednocześnie więcej liter.

Dzieci słabo widzące, często mylone są z dziećmi dyslektycznymi bo: Wolniej czytają (literują, sylabizują) Gubią litery, głoski, całe wyrazy Nie rozumieją tekstu Nie uwzględniają znaków przestankowych Czytają bez prawidłowej prozodii i dykcji 32

Trudności w pisaniu dzieci słabo widzących Dzieci słabo widzące przeważnie piszą „brzydko” dysgraficznie. Nie potrafią „trzymać się” w liniaturze. Kreślą „duże” litery. „Gubią” litery i fragmenty wyrazów. Robią błędy ortograficzne. Łączą wyrazy (robią zbyt małe odstępy). Często nie potrafią odczytać napisanego przez siebie tekstu. 33

Orzeczenie do kształcenia specjalnego, realizowanego w szkole ogólnodostępnej wydajemy na jeden rok, na etap edukacyjny lub na czas kształcenia w danej szkole. Orzeczenie zawiera dokładną diagnozę psychologiczną - opisową oraz wyjaśniającą przyczynę i skutki obecnego stanu psychofizycznego ucznia, szczegółowe zalecenia do pracy z uczniem w szkole i w domu rodzinnym. Zawiera też uzasadnienie zaleceń i rokowanie, co do postępów w rozwoju funkcji wzrokowych i ogólnego poziomu psychofizycznego ucznia.

Zalecenia do pracy w szkole Dostosowanie warunków pracy i wymagań edukacyjnych do możliwości i potrzeb psychofizycznych ucznia z dysfunkcją wzroku. Należy określić, w której ławce uczeń powinien siedzieć (odległość od tablicy i od źródła światła)? Ile czasu może pracować wzrokowo – jaka jest wydolność wzrokowa dziecka? Jakiej czcionki w czarnodruku powinien używać (np. konieczność powiększania testów czy sprawdzianów)? Czy wymaga wydłużenia czasu na prace pisemne (presja czasowa)? Jakich pomocy optycznych potrzebuje uczeń słabo widzący?

Działalność Orzecznicza naszej Poradni nie kończy się wydaniem Orzeczenia do Kształcenia Specjalnego.

Uczeń kształcący się w szkole ogólnodostępnej, jest nadal pod stałą opieką tutejszej Poradni: oferujemy pomoc psychologiczną i pedagogiczną dziecku i rodzicom, odwiedzamy szkołę, spotykamy się z nauczycielami służąc im wsparciem merytorycznym (tyflopedagogicznym),

organizujemy spotkania szkoleniowe na terenie Poradni, organizujemy spotkania szkoleniowe dla całych Rad Pedagogicznych na terenie Szkoły, zachęcamy szkołę i rodziców do kontaktu z SOSW dla Słabo Widzących i PZN, polecamy własne opracowania i literaturę fachową.

Cykliczne, grupowe spotkania z rodzicami uczniów słabo widzących i niewidomych, uczących się w szkołach ogólnodostępnych (tzw. „Klub Rodziców” – grupa wsparcia). Cykliczne, grupowe spotkania z uczniami słabo widzącymi, kształcącymi się w szkołach ogólnodostępnych (kształtowanie postaw, wzmacnianie wiary we własne siły). Grupowe spotkania – zajęcia dla dzieci z dysfunkcją wzroku w wieku przedszkolnym (zajęcia o charakterze rewalidacyjnym).

LICZBA UCZNIÓW OBJĘTYCH NAUCZANIEM SPECJALNYM GUS (2006/2007) Rodzaj Szkoła Podstawowa Gimnazjum Niepełnosprawności ogólnodostępna specjalna ogólnodostępne specjalne Niewidomi 94 111 35 77 Słabo widzący 4996 404 3184 382 Suma 5090 515 3219 479

Dzieci z dysfunkcją widzenia nie stanowią jednolitej grupy i mają odmienne możliwości i potrzeby edukacyjne. Są pełnoprawnymi członkami społeczeństwa i mają prawo korzystać ze wszystkich systemów i form kształcenia, które stworzono dla tego społeczeństwa.

Maria Grzegorzewska: „Jeżeli przyczyna, która uszkodziła wzrok, nie poczyniła innych szkód u dziecka , to takie dziecko będzie rozwijało się tak, jak zdrowe dzieci”. „... będzie wymagało pomocy i wsparcia nauczycieli...”

Informacje dotyczące edukacji uczniów z dysfunkcją widzenia na przestrzeni sześciu lat (2002/2003 do 2008/2009). (Dane z Zespołów Orzekających tutejszej Poradni). W badaniach nie uwzględniono dzieci z upośledzeniem umysłowym. Stwierdzono, że 63 % wszystkich badanych z dysfunkcją widzenia miało dodatkowe problemy zdrowotne lub psychospołeczne i emocjonalne.

Problemy zdrowotne: schorzenia neurologiczne (mózgowe porażenie dziecięce, epilepsja, niedowłady kończyn), somatyczne (astma, alergie, choroby serca, cukrzyca, choroby układu pokarmowego, hipoglikemia, choroby nowotworowe), inne – uszkodzenia narządów słuchu, fizyczne uszkodzenia narządów mowy, fizyczne, oszpecenia pourazowe.

37 % dzieci z dysfunkcją widzenia to dzieci, które: wychowują się w rodzinach, które zaspokajają w pełni potrzeby dzieci, rozwijają się harmonijnie, nie towarzyszą im inne, dodatkowe dysfunkcje i choroby. 63% 37% 45

Wśród badanych z dysfunkcją widzenia, na przestrzeni lat 2003 – 2009 stwierdzono u: 23 % - niską dojrzałość emocjonalną i społeczną oraz trudności adaptacyjne, 10 % - dodatkowe choroby i schorzenia neurologiczne, 20 % badanych wychowuje się w rodzinach dysfunkcyjnych, 10 % - stwierdzono inne, dodatkowe problemy psychofizyczne (sprzężona niepełnosprawność). Suma powyższych pozycji = 63%

63% dzieci z dodatkowymi problemami. 37% dzieci bez dodatkowych problemów.

Dzieci objęte Wczesnym Wspomaganiem Rozwoju

Zdarza się, że uczeń z dysfunkcją widzenia rozpoczyna edukację w szkole ogólnodostępnej, a po 2 – 3latach, podejmuje naukę w szkole specjalnej na wniosek rodziców, którzy twierdzą, że:

Nauczyciele nie są w stanie uwzględnić zaleceń zawartych w Orzeczeniach i Opiniach wydanych przez Poradnię Pojawiają się trudności z opanowaniem programu szkolnego i dziecko ma niepowodzenia szkolne.

Dziecko czuje się samotne – uczeń przejawia trudności adaptacyjne. Pogorszył się stan wzroku lub ogólny stan zdrowia dziecka. Inne przyczyny.

63% dzieci z dodatkowymi problemami. 37% dzieci bez dodatkowych problemów.

10% badanych słabo widzących i niewidomych cierpi na schorzenia neurologiczne. Spośród nich:

20 % badanych z dysfunkcją wzroku wychowuje się w rodzinach dysfunkcyjnych lub Domach Dziecka. Spośród nich:

U 23 % badanych słabo widzących stwierdzono trudności adaptacyjne oraz niską dojrzałość emocjonalną i społeczną. Spośród tych uczniów :

Szkoły podstawowe

Jak rozpoznać (w szkole ogólnodostępnej) dziecko słabo widzące? Mrużą oczy, robią grymasy twarzy, uciskają gałki oczne, zakrywają oczy, mają oczopląs, zeza lub tzw. „bardzo duże oczy” (często przy jaskrze). Bardzo pochylają się nad zeszytem i książką. Bardzo brzydko piszą, nie trzymają się liniatury, gubią fragmenty wyrazów i liter (ogonki, „daszki”).

Czytając lub pisząc, ustawiają głowę „inaczej” niż reszta uczniów – szukając światła lub unikając światła. Podchodzą do tablicy żeby odczytać treści. Słuchając nauczyciela nie patrzą na niego, słuchając bajek zamykają oczy. Podczas lekcji „wyłączają się” lub „gapią” (oczy nieobecne), ich oczy „patrzą” gdzie indziej. Często skarżą się na ból oczu.

Nie potrafią opowiedzieć ilustracji, historyjki obrazkowej – często mylą kolory. Niechętnie biegają, niepewnie czują się na schodach, w tłumie, w nowym pomieszczeniu. Mają zaklejone oko, powinny nosić okulary, ale ich nie noszą. Noszą okulary, ale są do tego zmuszane. Noszą okulary, a mimo to mają trudności szkolne i inne z wyżej wymienionych objawów.

Liceum Ogólnokształcące, Technikum Masażu Leczniczego, Szkoły ponadgimnazjalne (najczęściej wybierane) dostępne dla uczniów z dysfunkcją widzenia w SOSW w Polsce: Liceum Ogólnokształcące, Technikum Masażu Leczniczego, Technikum Prac Biurowych, Technikum o profilu muzycznym, ogrodniczym, Zasadnicze Szkoły Zawodowe (dziewiarstwo, cukiernictwo, wikliniarstwo i inne.)

Przygotowanie do wyboru szkoły ponagimnazjalnej, czy zawodu jest procesem. Przygotowanie takie powinno być szczegółowo zaplanowane, systematyczne i komplementarne. Oprócz stanu zdrowia, ważne są możliwości intelektualne, zainteresowania, uzdolnienia, samoocena ucznia oraz zdolności adaptacyjne.

Praca jest podstawowym komponentem życia. Przeciętny człowiek pracuje przez 40 lat swojego życia i ponad 1/3 każdego dnia (doby).

Dzieci i młodzież z dysfunkcją widzenia, postrzegają siebie przez pryzmat swojej niepełnosprawności wzrokowej. Poniżej przedstawiono autoportrety uczniów słabo widzących.

Uczniowie szkół specjalnych 67

Uczniowie szkół ogólnodostępnych 68

Osoby z dysfunkcją widzenia tworzą społeczność, która się wspiera i daje poczucie tożsamości, dlatego powinny mieć kontakt z innymi osobami słabo widzącymi i niewidomymi. Nie należy izolować całkowicie dzieci słabo widzących od rówieśników z podobną dysfunkcją.

Podsumowanie - Wnioski. około 14 % uczniów szkół ogólnodostępnych to dzieci, które nie widzą prawidłowo i nie są zdiagnozowane okulistycznie.

58 % uczniów z dysfunkcją widzenia (badanych w tutejszej Poradni), uczy się w szkołach ogólnodostępnych, 42 % uczniów j.w. uczy się w szkołach specjalnych.

Niepełnosprawność wzrokowa nie jest jedynym kryterium przy wyborze formy kształcenia specjalnego.

Wśród badanych (w tutejszej Poradni) z dysfunkcją widzenia, tylko 37 % to dzieci bez dodatkowych chorób, deficytów, wychowujące się w rodzinach, które zaspokajają ich potrzeby psychiczne i socjalne.

Uczniowie, którzy rozpoczynają naukę w szkole specjalnej, nie rezygnują z tej formy kształcenia.

Poniżej przedstawiono wypowiedź ucznia Ogólnodostępnej Szkoły Uczniowie słabo widzący, którzy uczą się w szkołach ogólnodostępnych, mogą się czuć osamotnieni i odrzuceni przez swoich rówieśników. Poniżej przedstawiono wypowiedź ucznia Ogólnodostępnej Szkoły Podstawowej.

76

„…a ja świata mniej rozumiem bo ja świata mniej widzę…”