STUDIA DOKTORANCKIE w świetle procesu bolońskiego Janusz M. Pawlikowski marzec 2006 (Instytut Fizyki Politechniki Wrocławskiej, Zespół Promotorów Bolońskich w Polsce) janusz.m.pawlikowski@pwr.wroc.pl

Szlachetną cechą jest dążyć do wzniosłości celów, mierząc nie własne siły, ale siły swojej natury; i podejmować ambitniejsze plany niż te, jakie mogliby spełnić nawet ludzie obdarzeni niezwykłą siłą ducha. (Seneka, SENTENCIAE SELECTAE)

PROCES BOLOŃSKI JAKO PROCES HARMONIZACJI SYSTEMÓW SZKOLNICTWA WYŻSZEGO W EUROPIE

PODSTAWOWY CEL PROCESU BOLOŃSKIEGO JMP PODSTAWOWY CEL PROCESU BOLOŃSKIEGO Stworzenie europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego, EOSW (Zharmonizowanie krajowych systemów edukacyjnych) Kształcenie studentów i doktorantów pod potrzeby regionalnego, krajowego oraz europejskiego rynku pracy. Przygotowanie aktywnych obywateli dbających o swój rozwój (w tym – o ciągłą edukację). Zwiększenie konkurencyjności i atrakcyjności EOSW w świecie.

AKTUALNE PRIORYTETY maj 2005 (Bergen) – 2007 (Londyn) JMP AKTUALNE PRIORYTETY maj 2005 (Bergen) – 2007 (Londyn) Zapewnienie wysokiej jakości kształcenia jako istotnej cechy europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego. Wdrożenie jednolitego trójstopniowego systemu szkolnictwa wyższego, wykorzystującego nowoczesne techniki nauczania. Wprowadzenie pełnej rozpoznawalności i uznawalności tytułów zawodowych i stopni oraz okresów studiów.

JMP NOWY SYSTEM EDUKACJI Podstawa systemu – trzy cykle kształcenia : bachelor (B) master (M) doctor (D) jako zasada (z nielicznymi wyjątkami) Oba tytuły zawodowe (B,M) i stopień (D) rozpoznawalne i uznawalne na całym europejskim rynku pracy. Minimalne okresy studiów : B+M+D = 3 + 2 + 3 (?) ; z możliwie małymi odchyleniami (np. 4 + 1.5 + 3.5, etc.) Dyplomy ukończenia każdego cyklu muszą być wyraźnie zdefiniowane poprzez standardy uzyskiwanych kwalifikacji (czyli wiedzę, umiejętności i kompetencje/predyspozycje).

JMP UZNAWALNOŚĆ DYPLOMÓW Początki :ECTS - narzędzie umożliwiające „przenoszenie” wyników nauczania pomiędzy uczelniami (rok 1989). Obecnie : system oparty na ustaleniu całkowitego nakładu pracy studenta (opisanego przez punkty ECTS) niezbędnego dla uzyskania założonych efektów kształcenia (opisanych w standardach/europejskich ramach kwalifikacji). System ten umożliwia przedstawienie planów studiów i programów nauczania w sposób czytelny i pozwalający na rozpoznawanie i uznawanie dyplomów wszystkich stopni (niezależnie od trybu studiowania, uczelni czy kraju). Studia doktoranckie - bez ECTS (tymczasem).

PROCES LIZBOŃSKI JAKO PROJEKT BUDOWY EUROPEJSKIEGO OBSZARU BADAŃ NAUKOWYCH

DEKLARACJA LIZBOŃSKA (2000 r.) JMP DEKLARACJA LIZBOŃSKA (2000 r.) … należy zmierzać do tego, by Europa w 2010 roku stała się „najbardziej konkurencyjną i opartą na wiedzy gospodarką świata, zdolną do trwałego wzrostu, z większą liczbą lepszych stanowisk pracy i większą spójnością społeczną”. Jako skutek (Barcelona, 2002 r.) : do 2010 roku wzrost nakładów na badania do 3 % PKB (2004 r. = Polska 0.59%, Szwecja 4.27%, USA 2.76%, Japonia 3.12%, średnio w UE 1.93%) i dalej: około 700 tysięcy nowych miejsc pracy „w branży badań i wdrożeń”, ale z tego tylko około 10 % w szkolnictwie wyższym.

DEKLARACJA LIZBOŃSKA c.d. JMP DEKLARACJA LIZBOŃSKA c.d. Komunikat Komisji Europejskiej na Konferencję Berlińską (2003 rok) p.t. „Naukowcy w europejskim obszarze badań; jeden zawód, wiele dróg zawodowych” zaleca, by programy studiów doktoranckich brały szerzej pod uwagę potrzeby rynku pracy i obejmowały ustrukturyzowane nauczanie jako integralną część tego procesu kształcenia. Jest to wyraźna wskazówka rodząca pytania : czy jeszcze istnieje relacja : „mistrz – uczeń” ? czym jest dzisiaj doktorat : potwierdzeniem odbycia studiów czy też potwierdzeniem przedstawienia rozprawy naukowej ?

SCENARIUSZE EOSW (HORYZONT 2020) JMP SCENARIUSZE EOSW (HORYZONT 2020)

SCENARIUSZE EOSW I SZERSZY KONTEKST JMP SCENARIUSZE EOSW I SZERSZY KONTEKST Cel działań: EOSW + EOBN = „Europa Wiedzy i Gospodarki”, w roku 2010 przodująca w świecie w tych obszarach; Do roku 2010 : wzrost nakładów na badania naukowe w krajach UE do wysokości 3 % PKB oraz utworzenie około 700 tysięcy nowych miejsc pracy dla absolwentów uczelni; W tym „krajobrazie” : trzy scenariusze opracowane we wrześniu 2004 roku (przez pracowników CHEPS, University of Twente, w Holandii) z horyzontem 2020 roku.

SCENARIUSZE EOSW II Jak przeprowadzono badania JMP SCENARIUSZE EOSW II Jak przeprowadzono badania Postawiono sobie trzy podstawowe pytania: 1. Czy (do 2020 roku) powstanie w Europie jednolita struktura systemu edukacji na poziomie wyższym? 2. Czy (w 2020 roku) Europejska Rada Nauki będzie najpoważniejszą organizacją finansującą europejskie badania naukowe? 3. Czy (w 2020 roku) zarządzanie europejskimi uczelniami nadal będzie pozostawało w rękach „profesury” a nie fachowców?

SCENARIUSZE EOSW III Wyniki badań I JMP SCENARIUSZE EOSW III Wyniki badań I Wśród najbardziej pożądanych/niepożądanych i najbardziej prawdopodobnych/nieprawdopodobnych wydarzeń – elementów stanu rzeczy w roku 2020 uznano : A. Najbardziej pożądane : 1. Na naukę, rozwój technologii i innowacje wydatkowane jest nie mniej niż 3% PKB (w skali każdego kraju i Europy). 2. Powszechną praktyką jest sprawdzanie kwalifikacji do studiowania zgłaszających się na uczelnie kandydatów. 3. Więcej niż 40 % studentów, podejmujących studia II stopnia, czyni to na innej uczelni (a nawet w innym kraju).

SCENARIUSZE EOSW IV Wyniki badań II JMP SCENARIUSZE EOSW IV Wyniki badań II 4. Więcej niż 50 % czasopism naukowych to czasopisma „internetowe”, będące własnością i zarządzane przez społeczności akademickie. 5. Tworzenie regionalnych centrów informacji to obowiązek władz regionalnych / samorządowych. 6. Zarządzanie uczelniami przechodzi w ręce „zawodowych” menedżerów; jest to rozpoznawalny i doceniony typ kariery. 7. Stosowany jest powszechnie dwustopniowy system studiów w układzie B+M=3+2; dyplomy są uznawane w całej Europie. 8. Upowszechnia się III stopień studiów – studia doktoranckie.

SCENARIUSZE EOSW V Wyniki badań III JMP SCENARIUSZE EOSW V Wyniki badań III B. Pożądane, ale nieprawdopodobne: 1. Jakość kształcenia studentów jest jednakowo wysoka we wszystkich krajach Unii i na wszystkich uczelniach. 2. Więcej niż 25 % studentów, którzy ukończyli I cykl kształcenia (u nas: licencjat lub inżynier) – jeśli podejmuje studia II cyklu (u nas: magisterskie lub równorzędne) to czyni to w innym kraju.

SCENARIUSZE EOSW VI Wyniki badań IV JMP SCENARIUSZE EOSW VI Wyniki badań IV C. Najbardziej prawdopodobne : 1. Upowszechni się stosowalność systemu : B+M=3+2. 2. Dalej będą istnieć ogromne dysproporcje w wynagrodzeniach pracowników uczelni w różnych krajach Unii. 3. Tylko niektóre uczelnie i ośrodki naukowe osiągną „poziom światowy” i to tylko w niektórych dziedzinach. 4. Regionalne centra innowacji zostaną utworzone i będą zarządzane przez władze regionalne/samorządowe.

SCENARIUSZE EOSW VII Wyniki badań V JMP SCENARIUSZE EOSW VII Wyniki badań V D. Prawdopodobne, ale niepożądane: 1. Proces „lizboński” (uczynienie z Europy najbardziej dynamicznego ośrodka kształcenia i badań) nie powiedzie się. Światowe centra badawcze i akademickie będą się nadal znajdowały w USA i w Azji (Chiny, Indie, Japonia). 2. Poziom badań naukowych (i nakłady !) w Europie będzie silnie zdywersyfikowany – wysoki poziom będzie charakterystyczny dla krajów zachodu i północy, a dużo niższy (statystycznie) w krajach wschodu i południa Europy.

EUROPEJSKIE RAMY KWALIFIKACJI

Europejskie Ramy Kwalifikacji JMP Europejskie Ramy Kwalifikacji ERK – efekty kształcenia na poziomie „doktorskim” : WIEDZA, UMIEJĘTNOŚCI, KOMPETENCJE/PREDYSPOZYCJE WIEDZA: Wykorzystuje specjalistyczną wiedzę aby analizować, oceniać i dokonywać syntezy nowych i złożonych idei, które są przełomowe dla danej dziedziny. Poszerza i redefiniuje obecną wiedzę lub zawodowe doświadczenie w dziedzinie lub na styku dziedzin. UMIEJĘTNOŚCI: Przeprowadza badania, tworzy, opracowuje, wdraża i dostosowuje projekty wiodące do pozyskania nowej wiedzy i nowych rozwiązań proceduralnych.

Europejskie Ramy Kwalifikacji JMP Europejskie Ramy Kwalifikacji ERK – efekty kształcenia na poziomie „doktorskim” : WIEDZA, UMIEJĘTNOŚCI, KOMPETENCJE/PREDYSPOZYCJE KOMPETENCJE/PREDYSPOZYCJE: - samodzielność i odpowiedzialność; - zdolność uczenia się; (wykazuje umiejętność nieustannej pracy nad nowymi teoriami i rozwijaniem nowych procesów oraz wysoki poziom rozumienia procesu kształcenia się); - komunikatywność i zachowania społeczne; - kompetencje zawodowe; (posiada zdolność do krytycznej analizy, oceny i syntezy nowych i złożonych idei oraz podejmowania decyzji w oparciu o te procesy).

MODEL STUDIÓW DOKTORANCKICH JMP MODEL STUDIÓW DOKTORANCKICH „Proces Boloński” nie sięga zbyt głęboko w model studiów doktoranckich; jedyna istotna wskazówka to nacisk na to, by były to w dużej mierze STUDIA, a nie tylko wykonanie pracy doktorskiej. Model studiów doktoranckich musi być nieodłącznie związany z modelem kariery naukowej/zawodowej ! Na pytanie: doktorat i co dalej? odpowiedź brzmi: a) jeśli w uczelni – to początek rozwoju naukowego, b) jeśli w gospodarce – to jego zakończenie, a więc pewnego rodzaju wewnętrzna sprzeczność !

STUDIA DOKTORANCKIE - PYTANIA JMP STUDIA DOKTORANCKIE - PYTANIA Raczej studiowanie i zaliczanie przedmiotów czy też wykonywanie pracy naukowej ? Status doktoranta – student to czy uczony ? Kształcenie/studia – jakie ? (dziedzinowe, kierunkowe czy specjalistyczne ?). Czas trwania – określony ściśle czy nie ? (co określone?) Co z kształceniem dydaktycznym – wszystkich doktorantów czy tylko kandydatów do zatrudnienia na uczelni ? Jeśli nie ma być habilitacji, to jaki ten doktorat ma być ?

JMP UWAGI KOŃCOWE Czy proces boloński prowadzi do „europejskiego wymiaru” studiów doktoranckich - TAK ! Zmiana przestrzeni studiów doktoranckich: z krajowej na europejską, połączona z mobilnością doktorantów (wspólne doktoraty); Europejski doktorat, powszechnie i bezwarunkowo uznawany w całym EOSW i EOBN, a także bardziej ceniony w świecie; Dobre uczelnie polskie, o rozpoznawalnej marce, nabierają wymiaru europejskiego jako część nowoczesnego systemu edukacyjnego, w tym kształcącego na trzecim stopniu (doktoranckim)