Demokratyzacja a wzrost gospodarczy Opracował: Michał Krysa Na podstawie tekstu Roberta J.Barro „Rule of law, democracy, and economic performance”

Plan prezentacji Dlaczego istnieje tak duże zróżnicowanie w poziomie poszczególnych państw i co tak naprawdę ma znaczenie dla tempa rozwoju gospodarczego? Wpływ praw własności, systemu prawnego i demokracji na gospodarkę. Jak zmierzyć demokrację oraz praworządność? Zależność pomiędzy poziomem praworządności i praw wyborczych a wzrostem gospodarczym – analiza wykresów. Jakie są determinanty praworządności i demokracji ? Podsumowanie

Dlaczego istnieje tak duże zróżnicowanie w poziomie poszczególnych państw i co tak naprawdę ma znaczenie dla tempa rozwoju gospodarczego? Instytucje i ich sprawne działanie są najważniejszym politycznym czynnikiem decydującym o wzroście gospodarczym. Instytucje decydują o zróżnicowaniu poziomu rozwoju gospodarczego nawet wewnątrz tego samego kraju.

Dlaczego istnieje tak duże zróżnicowanie w poziomie poszczególnych państw i co tak naprawdę ma znaczenie dla tempa rozwoju gospodarczego? Trzy podejścia: 1. Demokracja jest najważniejsza, ponieważ zapewnia prawa obywatelskie, z których najważniejsze jest prawo głosu. 2. Kluczowe jest ustanowienie i przestrzeganie odpowiedniego zestawu praw. 3. Milton Friedman uważał, że i jedno i drugie jest niezbędne w zapewnieniu właściwego poziomu rozwoju. Wpływ poszczególnych na działanie państwa jest niejednoznaczny i bardzo złożony.

Dlaczego istnieje tak duże zróżnicowanie w poziomie poszczególnych państw i co tak naprawdę ma znaczenie dla tempa rozwoju gospodarczego? 4. Ludzie podejmują działania ekonomiczne – praca, inwestycje – tylko wtedy, kiedy mają odpowiednio duże prawdopodobieństwo zebrania owoców swojego wysiłku. W przypadku zwiększonej przestępczości, w czasach niepewności, wysokich podatków, wprowadzania przez rząd uciążliwych procedur, ludzie będą pracować i inwestować mniej.

Wpływ praw własności, systemu prawnego i demokracji na gospodarkę. 5. Odpowiednio skonstruowane prawo właściwie określa i egzekwuje wywiązywanie się z umów i kontraktów, co wpływa bezpośrednio na relacje między poszczególnymi podmiotami.

Wpływ praw własności, systemu prawnego i demokracji na gospodarkę. 6. Źle skonstruowany system prawny zmniejsza sprawność działania gospodarki poprzez niejasne określenie praw własności, zbyt skomplikowane procedury i regulacje prawne etc. Istnieje także możliwość (głównie w przypadku uciążliwych procedur i wysokich podatków) przeniesienia działalności do tzw. szarej strefy, co może być dla gospodarki lepsze niż ograniczenie lub zaprzestanie działania w pewnych obszarach rynku. Jest to jednak mniej efektywne niż działanie legalne, głównie ze względu na konieczność ponoszenia kosztów, mających na celu ukryć nielegalną działalność. Uczestnicy czarnego rynku, działając poza prawem, tracą wsparcie rządu i wymiaru sprawiedliwości, który reguluje i egzekwuje np. prawa własności oraz wywiązywanie się stron z kontraktów.

Wpływ praw własności, systemu prawnego i demokracji na gospodarkę. 7. Istnienie szarej strefy implikuje powstawanie strat w budżecie państwa z tytułu niewnoszenia należnych państwu podatków, co z kolei, w celu załatania powstałej luki, prowadzi do zwiększania podatków tym, którzy działają zgodnie z prawem.

Wpływ praw własności, systemu prawnego i demokracji na gospodarkę. 8. Jednym z głównych celów demokracji jest redystrybuowanie dochodów pomiędzy ubogą a zamożną częścią społeczeństwa, co przejawia się we wprowadzaniu transferów i programów pomocy społecznej. Mogą one jednak pozbawić bodźców do podejmowania pracy i inwestowania – ludziom uboższym nie będzie się opłacało pracować – łatwiej będzie im żyć z zasiłku i otrzymywać bezzwrotne transfery. Aby pokryć ich koszty [transferów] trzeba będzie zwiększyć podatki, które obciążą zamożniejszą, pracującą sferę społeczeństwa, co z kolei także im (wg wcześniejszych założeń) odbierze ochotę do pracy i inwestowania.

Wpływ praw własności, systemu prawnego i demokracji na gospodarkę. 9. Z drugiej strony może to powodować zmniejszenie niepokoju społecznego – państwo, dając ubogim zasiłki i pomoc społeczną, chroni samo siebie przed wzrostem przestępczości, rewolucją i oporem ze strony obywateli a tym samym odsunięciem rządzących od władzy. Umocnienie spokoju spowoduje wzrost chęci do pracy i inwestowania oraz ogólną poprawę kondycji gospodarki. 10. Dyktatorzy też przekazują pomoc społeczną, co, mimo kosztów, do pewnego stopnia jest to opłacalne. Demokracja natomiast ma tendencję do przesycania gospodarki transferami tylko i wyłącznie ze względu na maksymalizację wydajności. Nie znaczy to jednak, że rządy dyktatorskie prowadzą do efektywności w gospodarce – nie jest tak, ponieważ dyktatorzy mają władzę jednoosobową i absolutną, a co za tym idzie skłonność do kradzieży majątku narodowego. Ograniczenie władzy poprzez wprowadzenie konstytucji, właściwej legislatury, praw obywatela i własnościowych, dopuszczenie ludzi do głosu itp. zapewni nadzór nad władzą centralną, jej efektywniejsze działanie i poprawę funkcjonowania całej gospodarki.

Jak zmierzyć demokrację oraz praworządność? 12. Wskaźnik mierzenia poziomu demokracji opracowany został w 1972 roku przez Raymonda Gastila: w użycie weszła skala 0-1 określająca poziom przestrzegania praw wyborczych w danym kraju, gdzie 1.0 to najwyższa ocena (np. USA, państwa OECD) a 0.0 najniższa (np. Chiny, Irak, Syria). Podobnie jak wskaźnik mierzący przestrzeganie praw obywatelskich w danym kraju. W praktyce te dwa indeksy są ze sobą ściśle powiązane, jednak to ten pierwszy wskazany został przez Barro za wskaźnik mierzący poziom demokracji.

Jak zmierzyć demokrację oraz praworządność? 13. Zdaniem Barro wielu analityków wierzy, iż praworządność jest kluczowa dla inwestycji oraz innych działań przyczyniających się do rozwoju gospodarczego. Jej wskaźnik jest używany przez firmy konsultingowe jako zachęta dla inwestorów, którzy wybierając optymalny do inwestowania kraj biorą pod uwagę m.in. powszechność praw i obowiązków obywatelskich, zdolność systemu prawnego do regulowania i kontroli stron co do wywiązywania się z kontraktów, efektywność administracji, poziom korupcji etc. Dane te są miesięcznie publikowane przez firmy konsultingowe zajmujące się oceną ryzyka w publikacji pt. „International Country Risk Guide”. 14.Tym samym praworządność staje się kluczowym elementem wpływającym na inwestycje oraz wzrost gospodarczy. Mierzona jest w skali 0.0-1.0, gdzie 1.0 jest oceną najwyższą.

Zależność pomiędzy poziomem praworządności i praw wyborczych a wzrostem gospodarczym. 15. Poziom korupcji i jakość administracji (przy niezmienionym poziomie praworządności) nie mają zbyt dużego i bezpośredniego znaczenia dla tematu dyskusji. 16. Paradoksalnie zdarza się, iż korupcja jest lepsza niż wprowadzanie w życie i egzekwowanie złych zasad, które np. mogą zabraniać działania w pewnych pożytecznych (z punktu widzenia długookresowego wzrostu) sferach gospodarki. Podobnie z działaniem administracji, która po prostu nie musi zanadto wtrącać się w działanie gospodarki. Obie te zależności mogą być jednak niejednoznaczne.

Zależność pomiędzy poziomem praworządności i praw wyborczych a wzrostem gospodarczym. 17. Istnieje trend, wg którego państwa odznaczające się wysokim poziomem praworządności (przy niskim poziomie korupcji i efektywnie działającej administracji) odznaczają się także wysokimi współczynnikami demokracji: przestrzegania praw wyborczych i wolności obywatelskich. Jest to jednak zależność słabsza niż pomiędzy poszczególnymi współczynnikami wewnątrz danej kategorii. 18. Z obserwacji poszczególnych wyznaczników na przestrzeni lat klaruje się jednak dość jasno zależność: im wyższa praworządność, tym niższy stopień przestrzegania praw wyborczych i vice versa.

Zależność pomiędzy poziomem praworządności i praw wyborczych a wzrostem gospodarczym. 19. Poziom GDP per capita każdego kraju dąży w długim okresie od początkowego poziomu (y) do poziomu potencjalnego (y*), który zależeć będzie m.in. od polityki rządu. Stopa wzrostu będzie funkcją ww., malejącą wraz ze spadkiem y (na skutek m.in. niższej akumulacji kapitału) oraz rosnącą wraz ze wzrostem y*. Tak więc, utrzymywanie przez rząd odpowiedniego poziomu przestrzegania i egzekwowanie praw własności wpływa pozytywnie na y*, a więc także stopę wzrostu gospodarczego.

Zależność pomiędzy poziomem praworządności i praw wyborczych a wzrostem gospodarczym. 20. Poziom bogactwa danego państwa nie mówi nam nic o tym, w jakim kierunku i jak szybko będzie się rozwijać dany kraj. 21. Biedne kraje popadają w permanentne ubóstwo. Niski poziom y w danym punkcie na osi czasu jest odbiciem niskiego y* w przeszłości i taka sytuacja trwa z powodu złej polityki rządu, która jest kontynuowana.

Podsumowanie Nie można określić jednoznacznie bezpośredniego POZYTYWNEGO wpływu demokracji na progres danego kraju. Kluczowymi czynnikami przyczyniającymi się do wzrostu gospodarczego stają się: Ustanowienie odpowiednich instytucji Praworządność Poszanowanie praw własności Wolny rynek