Ile kosztuje dziecko? Anna Rodak – Wilińska

Inspiracja: artykuł Longman Phillip J. „The cost of children”, U.S.News & World report, March 30, 1998

Dzieci generują koszty, w dodatku te koszty cały czas rosną wg danych rządowych koszt wychowania dziecka do wieku 18 lat wzrósł o 20% od roku 1960 (uwzględniając inflację i zmiany w rozmiarze rodziny) w ostatnim czasie wzrosły koszty utraconych możliwości – bardzo dużo kobiet weszło na rynek pracy stopa zwrotu z inwestycji w dziecko maleje „The family can’t survive on romance” Shirley Burggraf, amerykańska ekonomistka. Rodzinom z górnego przedziału dochodów tak bardzo nie opłaca się mieć dzieci, iż zagadkowe jest nie to, dlaczego profesjonalistki rodzą tak mało dzieci, tylko dlaczego w ogóle je rodzą. (Burggraf Shirley, The Feminine Economy and Economic Man) Longman, Phillip J., "The Cost of Children," U.S. News & World Report, March 30, 1998

Jaki jest więc prawdziwy koszt dzieci? $ $ $ $ $ $ Longman, Phillip J., "The Cost of Children," U.S. News & World Report, March 30, 1998

W kalkulacji całkowitego kosztu wychowania dziecka wykorzystano: Dane z United States Department of Agriculture (coroczny raport, w którym dokonuje się estymacji wydatków na dzieci do 18 roku życia w rodzinach z różnych grup dochodowych) + koszty studiów koszty utraconych możliwości (w postaci dochodów utraconych w wyniku wychowywania dziecka) Longman, Phillip J., "The Cost of Children," U.S. News & World Report, March 30, 1998

Rachunek : Koszty nabycia 2. Opieka nad dzieckiem W większości przypadków: za darmo Ale w przypadku par borykających się z problemem bezpłodności (szacunkowo 6,1% kobiet w wieku 15-24 i 11,2% kobiet w wieku 25-34) koszty są bardzo duże. Średni koszt kuracji (w wyniku której zaledwie 19% kobiet rodzi dziecko) wynosi około $8,000 za próbę. Nierzadko pary potrafią wydać i $50,000 w pościgu za ciążą. W tym rachunku pominięto koszty nabycia. W większości przypadków licznik zaczyna się kręcić wraz z zajściem w ciążę. Należy uwzględnić koszt porodu, który różni się w zależności od tego czy para posiada ubezpieczenie ($2,800 za dziecko lub $4,115 za bliźniaki) czy też nie ($6,400). Koszty rosną w przypadku jakichkolwiek komplikacji (poród przez cięcie cesarskie $11,000 itp.) Alternatywnym sposobem wejścia w posiadanie dziecka jest adopcja (jest to wydatek rzędu $10-15,000). Ponieważ adopcja nie jest powszechnym zjawiskiem nie uwzględniono tego rodzaju kosztów w zestawieniu. 2. Opieka nad dzieckiem Średnio roczny koszt opieki nad 3-5 letnim dzieckiem w rodzinach z średniej klasy wynosi $1,260 (co najmniej 56% amerykańskich rodzin z dzieckiem korzysta z płatnej opieki). Oczywiście może on wzrosnąć w przypadku „luksusowych” opiekunek. Longman, Phillip J., "The Cost of Children," U.S. News & World Report, March 30, 1998

3. Wyżywienie 4. Mieszkanie 5. Transport Rodzina z średniej klasy wydaje około 990$ rocznie aby wykarmić dziecko poniżej 2 roku życia. Niestety wraz z rozwojem dziecka, rozwija się również jego apetyt: wykarmienie 15-latka kosztuje już średnio $1,920. 4. Mieszkanie Gdy powiększa się rodzina, powiększają się również potrzeby mieszkaniowe – według szacunków USDA rodzina składająca się z męża, żony i jednego dziecka (średnia klasa) wydaje dodatkowo $97,549 aby zapewnić dziecku schronienie 5. Transport W rachunkach uwzględniono dodatkowe koszty transportowe wynikające z posiadania dziecka – wg USDA całkowity koszt dla rodziny z klasy średniej wynosi $46,345. Pominięto natomiast koszty dojazdów rodziców do pracy (dzięki której mogą oni utrzymać dziecko) lub koszty zapewnienia dziecku własnego samochodu. Szczególnie w Stanach Zjednoczonych jest to poważny i powszechny wydatek – rodzice nastolatków wydają ponad 70% więcej na transport niż rodzice niemowląt. Longman, Phillip J., "The Cost of Children," U.S. News & World Report, March 30, 1998

6. Opieka zdrowotna 7. Ubrania 8. Edukacja podstawowa Oczywiście koszty opieki zdrowotnej bardzo różnią się w zależności od stanu zdrowia dziecka. Dodatkowo w Stanach koszty opieki zdrowotnej zależą także od tego jakie (i czy w ogóle) ubezpieczenie zdrowotne posiadają rodzice. Biorąc pod uwagę te różnice wyceniono koszt dbania o zdrowie dziecka urodzonego w 1997 roku (do 18 roku życia) na kwotę $20,757. 7. Ubrania Koszt niezbędny, nawet zakładając, że część ubrań dziecko otrzyma po kimś w spadku. Według szacunków USDA całkowity koszt ubrań dla dziecka do 18 roku życia wynosi $22,063 dla rodziny z klasy średniej. 8. Edukacja podstawowa Naukę w szkołach publicznych uznano za darmową (tak naprawdę rodzice finansują ją w postaci podatków, z których utrzymuje się system oświaty publicznej – należy jednak zauważyć, że łożą na nią również nie-rodzice). Alternatywą są szkoły publiczne (tu koszt waha się od $1,934 do nawet $15,189 rocznie) 9. Zabawki i inne wydatki Szacunkowy koszt zwierząt, zabawek itp. zachcianek dziecka wynosi $485 rocznie. Longman, Phillip J., "The Cost of Children," U.S. News & World Report, March 30, 1998

Total: $1,455,581 10. College 11. Koszty utraconych możliwości Autor artykułu przyjmuje założenie, że opłaty za naukę w szkole wyższej będą cały czas rosły (zakładana roczna stopa wzrostu 7,45% = średnia stopa wzrostu w 1990 roku). Dodając do tego opłaty za mieszkanie, żywność, książki (zakładana roczna stopa wzrostu 5% = średnia stopa inflacji z ostatnich 20 lat) oraz decydując się nie na uczelnie typu Harvard lub Princeton, lecz Uniwersytet w Michigan autor wyliczył, że edukacja na wyższej uczelni kosztuje ogółem $157,831. 11. Koszty utraconych możliwości Hipotetyczna sytuacja: On i Ona poznają się na studiach, wkrótce pobierają się. Każde z nich zarabia $23,600 rocznie, kiedy rodzi się Junior.Ona opuszcza pracę, aby zostać z dzieckiem w domu, co powoduje, że dochód rodziny obniża się o połowę. Po tym jak dziecko idzie do przedszkola, Ona rozpoczyna pracę na pół etatu, a gdy dziecko osiąga wiek 11 lat Ona pracuje dłużej – 30h tygodniowo. Aby zapewnić dziecku właściwą opiekę Ona nie planuje powrotu do pracy w pełnym wymiarze godzin zanim dziecko nie pójdzie na studia. Utracone z tego powodu zarobki wynoszą: $996,567. Total: $1,455,581 Longman, Phillip J., "The Cost of Children," U.S. News & World Report, March 30, 1998

Podobne kalkulacje w Polsce: Newsweek z 3.06.2007, „Ile kosztuje dziecko”: przeciętna rodzina (tzn. dysponująca dwiema średnimi krajowymi – ok. 5,5tys zł brutto) nie przesadzając z wydatkami, zainwestuje w dziecko do 24 roku życia ok. 250tys zł. W wariancie rodziny bardziej zamożnej (zarobki wynoszą łącznie ok. 10tys zł miesięcznie) ta kwota wyniosła 645tys zł. Rzeczpospolita z 1.06.2004, „Najdroższa inwestycja” Ale, oba artykuły maja bardzo ciekawą „metodologię”.... „Wyliczenia zrobiliśmy na podstawie aktualnych cen w szkołach, sklepach, aptekach i doświadczeń własnych oraz bohaterów naszego tekstu” (Newsweek 2007: 42).

Roboczy tytuł pracy: Ile kosztuje dziecko? Roboczy spis treści: Percepcja wartości dziecka – ujęcie historyczne Sposoby wyceny rzeczy „bezcennych” Oszacowanie wartości dziecka poprzez koszt jego wychowania (Ekonomiczna teoria rodziny Beckera) Wnioski i konkluzje

Percepcja wartości dziecka – ujęcie historyczne „Za dzieciństwo uważano okres najwcześniejszy, kiedy potomstwo człowieka nie może się jeszcze obejść bez pomocy; lewie dziecko zaczynało sobie fizycznie dawać radę, wciągano je w świat dorosłych, dzieliło z dorosłymi pracę i zabawę. Małe dziecko przemieniało się raptownie w młodego człowieka, nie przechodząc przez etapy wczesnej młodości, które zapewne były wyróżniane w czasach poprzedzających średniowiecze i które dziś grają tak istotną rolę w naszych rozwiniętych społeczeństwach” Philippe Aries, Historia dzieciństwa

Percepcja wartości dziecka – ujęcie historyczne Problemy do rozważenia: 1. Różne postawy wobec dziecka Od braku poczucia specyfiki dzieciństwa (okres średniowiecza) do rozpieszczania lub (obie pod koniec XVI wieku, a zwłaszcza w XVII wieku) postawy moralistów „Tylko czas leczy z dzieciństwa i młodości, które są okresami zupełnej niedoskonałości” Coulanges, piosenka zadedykowana „ojcom rodzin”, rok 1694 „Żeby dobrze wychować dzieci, Nie szczędźcie im nauczycieli, Każcie dzieciom milczeć w towarzystwie Póki nie wyrosną, Bo nie ma nic nudniejszego, Jak słuchać cudzego dzieciaka Zaślepiony ojciec sądzi, Że synalek opowiada wyborne historie, Inni woleliby ogłuchnąć, Byle nie słyszeć tych głupstw, A tu ich zmuszają Do oklaskiwania rozpieszczonego bachora” 2. Wprowadzenie nowego etapu w życiu dziecka: SZKOŁY Od rozciągania kształcenia na całe życie, bez ścisłego podziału na wiek uczniów (średniowiecze) poprzez kolegia służące kształceniu zasadniczo młodzieży, zdające sobie sprawę z potrzeby dyscypliny (od wieku XV, a zwłaszcza w XVI i XVII) po kolegium czasów nowożytnych – surowa kontrola, respektowanie pełnego, długiego cyklu nauczania, obejmuje dzieci i młodzież (od końca XVII wieku) Molier, „Chory z urojenia”. Argan ma dwie córki, jedną pannę na wydaniu i malutką Ludwisię, która dopiero zaczyna mówić i chodzić. Argan grozi starszej córce, że poślę ją do klasztoru, żeby ją zniechęcić do amorów. Brat Argana mówi na to: „Skąd pochodzi, bracie, że ty przy swoim majątku i mając tylko jedną córkę, b o m a ł e j j e s z c z e n i e l i c z ę, skąd pochodzi, powtarzam, że chcesz ją zamykać w klasztorze?”. Madame de Sevigne, list z 1kwietnia 1672 „Od godziny bawię się z twoją córeczką. Jest przemiła...Kazałam jej obciąć włosy: wygląda jak trzpiotka, co bardzo do niej pasuje. Śliczna cera, pierś, całe ciałko. Umie robić mnóstwo rzeczy: głaszcze, bije, żegna się znakiem krzyża, przeprasza, dyga, całuje w ręke, wzrusza ramionami, tańczy, przymila się, łasi, słowem jest przeurocza. Bawię się z nią całymi godzinami” Źródło: Ariés, Philippe. 1995. Historia dzieciństwa. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut.

Ekonomiczna teoria rodziny (Becker) Gary Stanley Becker (ur. 2 grudnia 1930), ekonomista amerykański, laureat Nagrody Nobla 1992. Od 1970 profesor uniwersytetu w Chicago, zaliczany jest do przedstawicieli tzw. ekonomicznej szkoły chicagowskiej (postulującej m.in. minimalizowanie roli państwa w działalności gospodarczej). Analizując w latach 50. problemy dyskryminacji społecznej i rasowej przewidział ekonomiczną konieczność upadku apartheidu w RPA. Wprowadził do ekonomii pojęcie inwestycji w człowieka i wykazał opłacalność pomocy państwa w kształceniu bezrobotnych. Stworzył także nową dyscyplinę operującą na pograniczu polityki, prawa, psychologii, socjologii i kryminologii – ekonomiczną teorię przestępstw. Za rozszerzenie dziedziny analizy mikroekonomicznej na szerokie spektrum spraw związanych z ludzkimi zachowaniami i interakcjami został wyróżniony Nagrodą Nobla w 1992.

Analiza dzietności w ujęciu ekonomicznym Dzieci traktowane są jako trwałe dobra konsumpcyjne (przynoszą rodzicom dochód psychiczny) – analiza POPYTU i PODAŻY Rozrodczość wyznaczana jest przez dochód, koszty dziecka, informację, niepewność oraz gusty Wzrost dochodu i spadek ceny prowadzi do wzrostu popytu na dzieci, ale... Należy rozróżnić ilość i jakość. Wzrost dochodu podwyższa jakość i zwiększa liczbę pożądanego potomstwa, przy czym wzrost jakości jest znaczny, natomiast wzrost liczby niewielki Źródło: Becker, Gary Stanley. 1990. Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Sposoby wyceny rzeczy „bezcennych” Źródło: Zelizer, Viviana A. 1994. Pricing the priceless child: the changing social value of children. Princeton: Princeton University Press.

Ubezpieczenia na życie koncepcja HLV (HLV - czyli Human Life Value). opracowana przez dr Solomon S. Huebner w latach 20-tych Jej główne założenie jest takie samo jak w ogólnej teorii ubezpieczeń na życie: „Z punktu widzenia ubezpieczenia, życie człowieka jest tyle warte, ile stanowią straty finansowe związane z jego śmiercią, jakie dotkną osoby pozostałe przy życiu, zależne finansowo od osoby zmarłej” Źródło: Stroiński, Eugeniusz. 2004. Ubezpieczenia na życie. Teoria i praktyka. Warszawa: Poltext..

Ubezpieczenia na życie koncepcja HLV (HLV - czyli Human Life Value). HLV w momencie t0 lata życia narodziny twe (wiek emerytalny) Przeciętne roczne zarobki w roku x śmierć Część zarobków przeznaczona na siebie w roku x Wartość obecna Y, czyli zdyskontowana wartość strumienia wypłat w przyszłości Y = ∑( ) Mogłoby wydawać się, że ubezpieczenia na życie dla dzieci nie mają sensu, ale... Źródło: Stroiński, Eugeniusz. 2004. Ubezpieczenia na życie. Teoria i praktyka. Warszawa: Poltext..

Ubezpieczenia na życie ...są wyjątki np. dziecięce gwiazdy filmowe: Amerykańska aktorka Shirley Temple, określana mianem największej dziecięcej gwiazdy kina amerykańskiego. Urodzona w 1928 roku dziewczynka w latach 30-tych wystąpiła w niemal 40 filmach, zarabiając do $300,000 za tytuł. Jak podaje Viviana Zelizer, w wieku 9 lat Shirley Temple była ubezpieczona na kwotę $600,000.

Ubezpieczenia na życie Aspekt historyczny: ubezpieczenia na życie dla dzieci pracujących walka z przemysłem ubezpieczeniowym, które ma „krew dzieci na swoich rękach” ubezpieczenie przeszło transformację od zabezpieczenia rodziny przed utratą dochodów zmarłego dziecka, poprzez pokrycie kosztów godnego pogrzebu (widoczny efekt sentymentalizacji w stosunku do dziecka) aż do funduszu edukacyjnego lub posagowego, który święci triumfy także obecnie The New York Times opisywał 13 czerwca 1888: „Filadelfia, 12 czerwca.- Sarah J. Whiteling, niska, korpulentna, raczej prosta 40- letnia kobieta została przywieziona do więzienia (...) po tym jak przyznała się do umyślnego zabójstwa jej męża i dzieci. Przestępstwo, (...), zostało popełnione dla godnych pożałowania sum, na wysokość których życie ofiar było ubezpieczone. (...) John Whiteling był ubezpieczony na życie na kwotę $145 w John Hancock Insurance Company (...) Bertha była ubezpieczona w Hancock Insurance Company na kwotę $122, a Willie był ubezpieczony w Prudential Insurance Company na kwotę $17 i w Hancock Company na $30. Suma pieniędzy, którą kobieta otrzymała po śmierci męża i dzieci wyniosła $399.” (New York Times 1888).

Odszkodowania sądowe Główszczyzna, wergild od wartości utraconej pracy i usług poprzez nie uznawanie odszkodowania pieniężnego za śmierć człowieka (ochrona życia) Do powrotu do przyznawania odszkodowań za śmierć Problemy z wyceną sumy odszkodowania: przypadek Morris vs Metropolitan w 1900 roku „Ogólna zasada jest taka, że ten, kto zamordował sam traci życie. Jednak rodzina zamordowanego może zdecydować się na przyjęcie tzw. mak, czyli odpowiednio 100 wielbłądów za zamordowanie mężczyzny, bądź 50, jeśli ofiarą morderstwa jest kobieta (...) Morderstwo dziecka pociąga za sobą konieczność wydania jego rodzinie trzydziestu wielbłądów, jeśli ofiarą jest chłopiec i piętnastu jeśli ofiarą jest dziewczynka, jeśli jednak zamordowane dziecko potrafiło biegać, traktuje się je tak jak osobę dorosłą.” – prawo zwyczajowe w Somalii Źródło: Zelizer, Viviana A. 1994. Pricing the priceless child: the changing social value of children. Princeton: Princeton University Press.

Odszkodowania sądowe – przypadek Morris vs Metropolitan Bardzo głośną sprawą była rozprawa Morris vs Metropolitan o odszkodowanie za śmierć nieco ponad 16-letniego chłopca (New York Times 1900). Uczęszczał on do szkoły, w czasie wakacji nie pracował zarobkowo, pomagał jedynie w firmie swojemu ojcu, ale nie dostawał za to żadnego wynagrodzenia. Kontrowersje wzbudził wyrok sądu, który przyznał ojcu odszkodowanie w kwocie 6 centów. New York Times opisywał w artykule z 1900 roku uzasadnienie tego wyroku: „Przewodniczący ławy przysięgłych wyjaśniał adwokatowi Mooney, że zasądzono tak niską kwotę, ponieważ ojciec dziecka był bardzo bogaty, a poza tym werdykt uwzględniał również koszty procesu, które wyniosły $134,70” (New York Times 1900). Po apelacji ojcu zmarłego dziecka udało uzyskać się uzyskać dużo wyższe odszkodowanie - $7,500 (Zelizer 1994: 148), choć i tak początkowo kwota, o którą wnosił wynosiła $25,000. A współcześnie....

Adopcja Kiedyś problemem było jak pozbyć się niepotrzebnego dziecka. Funkcjonowały dwa rozwiązania: albo je porzucano albo oddawano (za opłatą) do specjalnych ośrodków. Przypadek 57-letniej Amelii Dyer: w 1896 roku została oskarżona o zabójstwo 12 dzieci (a podejrzewano, że zabiła łącznie 50 dzieci). Jej schemat działania był prosty: działała jako „baby-farmer”, ogłaszała się w gazetach, roztaczała wizję domowego ciepła i troskliwej opieki, przyjmowała dzieci do domu pobierając tzw. prowizję przygotowawczą i bardzo szybko mordowała je (nawet tego samego dnia, kiedy dziecko przybywało do niej do domu). Działa tak prawdopodobnie przez 20 lat

Adopcja Na początku XX wieku rośnie znaczenie adopcji Rozpoczęło się poszukiwanie dzieci, po to aby je kochać, wychowywać, obserwować jak się rozwijają – wszystkie te potrzeby nie miały nic wspólnego z ekonomicznym zyskiem przybranych rodziców. Przykład czasopisma „Delineator”, kampania Child-Rescue Campaign z 1907 roku: ludzie najczęściej prosili o „dwuletnią dziewczynkę o niebieskich oczach i z kręconymi blond loczkami” wzrost popytu + spadek podaży (teoria przejścia demograficznego) = czarny rynek, na którym handlowano i handluje się dziećmi

Czarny rynek – nie tylko adopcja Fundacja Dzieci Niczyje: „Nastolatkowie powyżej 15. roku życia, obojga płci, wykorzystywani są do pracy w seksprzemyśłe (przede wszystkim dziewczęta) i pracy fizycznej przybierającej formy praktyk niewolniczych (...). Małoletni w różnym wieku sprzedawani są do żebractwa, kradzieży, pracy w charakterze pomocy domowej. Często są <<wypożyczani>> do pracy bezpośrednio przez swoicg rodziców biologicznych, którzy w ten sposób chcą poprawić sytuację materialną rodziny. (...) Dzieci poniżej 5. roku życia sprzedawane są przede wszystkim do adopcji. Proceder ten jest najczęściej kierowany przez tzw. agentów adopcyjnych, którzy przyjmują od klientów – przyszłych rodziców zamówienie na konkretny typ dziecka (o określonym wieku, płci, kolorze oczu i włosów)” Źródło: Morawska Agnieszka. 2005. Proceder handlu dziećmi - perspektywa doświadczeń europejskich. „Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka" nr 12

Czarny rynek – cena dziecka w 1913 roku w Kalifornii sprzedawano niemowlęta za $200 (Zelizer 1994: 197), w 1930 roku szacowano, że na czarnym rynku w Stanach Zjednoczonych cena dziecka dochodziła do $1,000, w latach 40-tych było to już $5,000, a w 1951 niektóre dzieci sprzedawano za $10000 (Zelizer 1994: 199). W 1975 roku szacowano, że ceny za dziecko dochodzą już do $25,000. w czerwcu 2007 roku BBC ujawniło szokujący reportaż, w którym Hasan Ahmed Hasan, 39-letni obywatel Bułgarii z nadmorskiej Warny obiecał Brytyjczykom, że dostarczy im dowolne dziecko za 60.000 euro (czyli $89,016 według kursu 1,48 EUR/USD) Gazeta Wyborcza opisywała w 2005 roku przypadek: „W maju 2005 roku prasa belgijska ujawniła sprawę tzw. matki-nosicielki, która podjęła się urodzić dziecko dla bezdzietnej pary belgijskiej w zamian za 10 tys. euro zadośćuczynienia i zwrotu kosztów medycznych. Krótko przed porodem kobieta zmieniła zdanie i postanowiła zarobić więcej, wystawiając noszony przez siebie płód na licytację internetową. Aukcję wygrała para holenderska, która zapłaciła kobiecie 15 tys. euro. Prokuratura belgijska postawiła matce-nosicielce zarzut handlu ludźmi” ($22,200 za płód)

Oszacowanie wartości dziecka poprzez koszt jego wychowania ************************************************************. lista zmiennych z Badan Budzetow Domowych GUS za 2004r w01 ŻYWNO�Ć I NAPOJE BEZALKOHOLOWE w011 Żywno�ć w012 Napoje bezalkoholowe w02 ALKOHOL I TYTOŃ w021 Napoje alkoholowe w022 Wyroby tytoniowe w03 ODZIEŻ i OBUWIE w031 Odzież w031111 Materiały odzieżowe w031211 Ubiory męskie z tkanin, włóknin, przędzin, dzianin w031212 Ubiory męskie skórzane i futrzane w031213 Bielizna osobista męska w031214 Wyroby pończosznicze męskie w031221 Ubiory damskie z tkanin, włóknin, przędzin, dzianin w031222 Ubiory damskie skórzane i futrzane w031223 Bielizna osobista damska w031224 Wyroby pończosznicze damskie w031231 Ubiory dziecięce z tkanin, włóknin, przędzin, dzianin w031232 Ubiory dziecięce skórzane i futrzane w031233 Bielizna osobista dziecięca w031234 Wyroby pończosznicze dziecięce Itd.. .....

Literatura: Ariés, Philippe. 1995. Historia dzieciństwa. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut. Becker, Gary Stanley. 1990. Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Czabański, Jacek. 2005. Koszty przestępczości. www.bezpiecznepanstwo.pl Dueholm, Natalia. 2005. Dzieci w czasie rewolucji przemysłowej. „Internetowy magazyn zwolenników wolnego rynku. Strona prokapitalistyczna”. Dzieci nade wszystko: Światowa Deklaracja w Sprawach Dzieci: Konwencja o Prawach Dziecka: Plan Działań w sprawie realizacji Światowej Deklaracji. 1992. Warszawa: Polski Komitet UNICEF - Stowarzyszenie Konwencji Praw Dziecka. Gloger, Zygmunt. 1996. Encyklopedia staropolska ilustrowana. Warszawa: Wiedza Powszechna. Kitowicz, Jędrzej. 1951. Opis obyczajów za panowania Augusta III. Wrocław: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Kluza, Stanisław. 2004. Podatek płacony dziećmi. „Rzeczpospolita” wtorek 21.12 Kurkiewicz, Jolanta. 1998. Modele przemian płodności w wybranych krajach europejskich w świetle drugiego przejścia demograficznego. Kraków: Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Morawska Agnieszka. 2005. Proceder handlu dziećmi - perspektywa doświadczeń europejskich. „Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka" nr 12 Pisera, Rafał i Rabij Marek. 2007. Ile kosztuje dziecko. „Newsweek” 22: 42-46. Stroiński, Eugeniusz. 2004. Ubezpieczenia na życie. Teoria i praktyka. Warszawa: Poltext. Surdacki, Marian. 2002. Losy dzieci porzuconych w społeczeństwie europejskim do XX wieku. W: K. Jakubiak (red.) Dziecko w rodzinie i społeczeństwie. Dzieje nowożytne. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego. Wesołowska, Elżbieta. 2002. Rodzina w tragedii. W: J.Jundziłł (red.) Dziecko w rodzinie i społeczeństwie. Starożytność – Średniowiecze. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego. Zelizer, Viviana A. 1994. Pricing the priceless child: the changing social value of children. Princeton: Princeton University Press.

Dziękuję.