Na podstawie tekstu Prof. JERZEGO WILKINA Fryderyk Grochowski EWOLUCJA EKONOMII POLITYCZNEJ I JEJ MIEJSCE WE WSPÓŁCZESNEJ MYŚLI EKONOMICZNEJ Na podstawie tekstu Prof. JERZEGO WILKINA Fryderyk Grochowski

Wstęp Przez prawie dwa stulecia: od początku XVIII wieku aż do końca XIX wieku, ekonomia polityczna była trzonem nauk ekonomicznych. Fundamenty współczesnej ekonomii, jako nauki, stworzone zostały przez twórców klasycznej ekonomii politycznej. Od końca XIX wieku ekonomia polityczna traci swoją pozycję w naukach ekonomicznych i spychana jest na margines głównego nurtu ekonomii (mainstream economics). Nie znika z kręgu zainteresowań ekonomistów, chociaż w niektórych kręgach ortodoksyjnej ekonomii pomijana jest nieomal demonstracyjnie.

W ostatnich dekadach XX wieku pojawiają się nowe nurty i programy badawcze w ekonomii politycznej. Podejście do badania procesów gospodarczych, które było zawsze charakterystyczną cechą ekonomii politycznej, nabiera znowu atrakcyjności. Zauważyć można znaczny postęp w doskonaleniu podstaw metodologicznych nowej ekonomii politycznej. Zamiast kontestacji dorobku ekonomii ortodoksyjnej, podejmowane są próby syntezy, a przynajmniej stworzenia komplementarnego układu i wzajemnego wzbogacania ekonomii głównego nurtu oraz ekonomii politycznej. Możemy powiedzieć, że ekonomia polityczna wraca do głównego nurtu, albo też, że główny nurt zmienił kierunek, że owo spotkanie stało się możliwe.

1. Początki ekonomii politycznej Ekonomia polityczna ma swoje korzenie we wczesnych stadiach rozwoju ekonomii klasycznej. Za prekursora ekonomii politycznej O. Lange uznawał francuskiego ekonomistę Antoine de Montchretiena, który w 1615 r. opublikował pracę: Traite de l'economie politique. Ważną cechą klasycznej ekonomii politycznej było badanie procesów gospodarczych w powiązaniu z zagadnieniami filozoficznymi, moralnymi i politycznymi. Większość klasycznych ekonomistów wywodziło się ze środowiska filozofów, jak: David Hume, Adam Smith, John Stuart Mill czy Karol Marks.

Klasyczna ekonomia polityczna ukształtowała podstawy ekonomii, jako nauki. To właśnie wtedy pojawił się termin: science of political economy; Naukowe podejście do analizy procesów gospodarowania wiązało się z uznaniem gospodarki za wyodrębnioną część systemu społecznego, który ma własne prawidłowości i mechanizmy regulacji oraz z uznaniem prymatu gospodarki nad innymi składnikami systemu społecznego, w którym funkcjonuje człowiek; To założenie zostało jeszcze wzmocnione przez kontynuatorów ekonomii klasycznej i stało się przesłanką odejścia od idei ekonomii politycznej, na przełomie XIX i XX wieku; Książka A. Marshalla: Principles of Economics, wydana w 1890 r., uważana jest za teoretyczny fundament neoklasycznego nurtu ekonomii i za akt zerwania z tradycją ekonomii politycznej. Zapoczątkowanie nowego sposobu badania i opisywania zjawisk ekonomicznych; Od tego momentu ekonomia polityczna stała się „outsiderem” głównego nurtu ekonomii.

Tradycje ekonomii politycznej kontynuowane były w szerokim i bardzo zróżnicowanym nurcie myśli marksistowskiej; Marksistowska ekonomia polityczna była „urzędową” formą ekonomii we wszystkich krajach komunistycznych, co musiało nieuchronnie doprowadzić tam do mniejszej czy większej degeneracji tej nauki społecznej; W końcu XIX wieku narodził się instytucjonalizm, który powszechnie uważany jest za jeden z najważniejszych nurtów ekonomii politycznej; To dzięki zainteresowaniu ekonomistów instytucjami nastąpił, począwszy od lat 60. XX wieku, renesans ekonomii politycznej;

2.Instytucjonalny fundament ekonomii politycznej Twórcy klasycznej ekonomii politycznej przywiązywali bardzo dużą wagę do instytucjonalnych ram działalności gospodarczej. W kręgu ich zainteresowań były zarówno instytucje formalne, jak i nieformalne: system prawa, normy moralne i etyczne, organizacyjna struktura państwa, stosunki własności i szereg innych. Większość tych relacji między działalnością gospodarczą a ramami instytucjonalnymi tej działalności znaleźć możemy w dziele A. Smitha. Instytucjonalne fundamenty działalności gospodarczej były też w centrum zainteresowań K. Marksa i innych marksistów. W terminologii Marksa, stosunki produkcji, czyli ekonomiczna baza społeczeństwa, to nic innego jak system instytucjonalny gospodarki z prawami własności, jako najważniejszym dla gospodarki typem instytucji. Instytucje formalne i nieformalne składają się też na tzw. nadbudowę społeczeństwa.

W instytucjonalizmie znaleźć możemy prawie wszystkie cechy, które są przypisywane ekonomii politycznej Interdyscyplinarność - analizowanie procesów ekonomicznych w szerokim kontekście uwarunkowań społecznych, kulturowych, filozoficznych i politycznych, wykorzystując przy tym dorobek innych nauk społecznych; Ewolucyjność - procesy gospodarcze i prawidłowości nimi rządzące ulegają zmianom, przede wszystkim ze względu na zmiany instytucjonalne zachodzące w społeczeństwie. Gospodarowanie jest silnie uwarunkowane instytucjonalnie, a instytucje są zarówno zmienne, jak i niezwykle zróżnicowane, w zależności od epoki, kręgu kulturowego i innych okoliczności; Systemowe i holistyczne podejście do analizy gospodarowania - traktowanie gospodarki jako podsystemu szerokiego systemu społecznego i uznanie za istotne badanie wzajemnego oddziaływania czynników ekonomicznych, społecznych i politycznych; Zmienność preferencji i zachowań ludzi w procesach gospodarowania - zakwestionowanie hedonistycznego i racjonalnego modelu „człowieka ekonomicznego”, będącego podstawą analizy w głównym nurcie ekonomii;

Traktowanie gospodarki jako systemu władzy - siła ekonomiczna aktorów gospodarczych jest źródłem realnej władzy w ramach samego systemu gospodarczego i w relacji z podmiotami nieekonomicznymi. Podmioty gospodarcze dysponują najważniejszymi zasobami, niezbędnymi dla funkcjonowania społeczeństwa. Kontrola nad zasobami daje władzę nie tylko ekonomiczną, ale i polityczną. Jest też druga strona relacji: gospodarka a władza. Struktura władzy politycznej i jakość instytucji państwa mają wielkie znaczenie dla funkcjonowania gospodarki - jej sprawności i efektywności; Zwracanie szczególnej uwagi na procesy dystrybucji dochodów i bogactwa oraz skutki tych procesów w dziedzinie uwarstwienia społeczeństwa; Docenienie pierwiastka normatywnego w ekonomii, odwoływanie się do wartości i podkreślanie znaczenia nauki ekonomii dla formułowania polityki ekonomiczno-społecznej.

Instytucjonalizm Wprowadzenie instytucji do analizy ekonomicznej w ramach ekonomii głównego nurtu miało dwa pozytywne skutki: wydatnie wzbogaciło zakres tej analizy i jej jakość oraz stworzyło szansę powrotu ekonomii politycznej do głównego nurtu ekonomii. Instytucje nie poddają się kwantyfikacji; uwzględnienie tej kategorii w badaniach ekonomicznych wymagało wypracowania nowych narzędzi i koncepcji badawczych. W badaniach nad znaczeniem instytucji dużą rolę odgrywa analiza porównawcza. Instytucje są przede wszystkim kategorią społeczną. Była ona badana przez socjologów, antropologów kulturowych i psychologów społecznych dużo wcześniej niż ekonomiści zwrócili na nią uwagę. Docenienie roli instytucji w gospodarowaniu skłoniło ekonomistów do zainteresowania się tym, co inne nauki społeczne mają do powiedzenia na temat instytucji. Okazało się, że problematyka instytucjonalna integruje nauki społeczne.

Instytucjonalizm, a po nim nowa ekonomia instytucjonalna, wykazały użyteczność podejścia interdyscyplinarnego do wielu zjawisk ekonomicznych. Argumentacja owej użyteczności odwoływała się do podstawowych dla ekonomisty kategorii: kosztów i efektywności. Rozwój gospodarczy wiąże się ze wzrostem znaczenia tzw. kosztów transakcyjnych, a najważniejszym czynnikiem determinującym wysokość kosztów transakcyjnych są instytucje. Koszty transakcyjne odgrywają też dużą i rosnącą rolę w funkcjonowaniu firm. O. Williamson stwierdził, że nauka ekonomii może wnieść więcej pożytku, do poprawy efektywności gospodarowania zajmując się instytucjonalnymi strukturami organizacji i zarządzania, w ramach których dokonują się transakcje ekonomiczne, niż zajmując się przetwarzaniem zasobów produkcyjnych w produkty i usługi, a więc gospodarowaniem rzadkimi zasobami w celu maksymalizacji wytworzonej wartości.

Neoklasyczna ekonomia polityczna „Neoklasyczna ekonomia polityczna wykorzystuje podstawową logikę ekonomiczną ograniczonego wyboru do warunków, w których prywatne transakcje nie są w stanie zagwarantować maksymalizację dobrobytu. Termin - ekonomiczny, jest używany tutaj w podwójnym znaczeniu. W znaczeniu podstawowym, ekonomiczny znaczy ekonomizujący czy inaczej, wybór w warunkach ograniczeń i ma zastosowanie zarówno do polityki, jak i rynku. W innym znaczeniu, ekonomiczny, to odwołujący się do rynku, jako jednej z metod osiągania poprawy poziomu zaspokajania indywidualnych potrzeb. Polityka jest inną drogą osiągania tej poprawy. Ekonomia polityczna odnosi się więc do tych dziedzin badawczych, gdzie analizowane są ograniczenia rynku, jako instytucji służącej zaspokajaniu potrzeb, a czasami do ekonomicznej teorii polityki” (Caporaso, Levine 1992, s. 86).

Neoklasyczna ekonomia polityczna koncentruje się przede wszystkim na analizie zawodności rynku, chociaż zastosowanie logiki i instrumentarium ekonomii neoklasycznej dało obiecujące rezultaty także w sferze badań nad ekonomiczną teorią polityki i w sferze decyzji podejmowanych poza rynkiem. Neoklasyczna ekonomia polityczna skoncentrowała swoją uwagę na kilku kluczowych dziedzinach: a) znaczeniu, konkretyzacji i ochronie praw własności; b) analizie efektów zewnętrznych; c) problemie dóbr publicznych; d) zagadnieniu monopoli i oligopoli. Wszystkie te zjawiska traktowane są jako przejawy zawodności rynku. Mechanizm rynkowy nie rozwiązuje instytucjonalnego warunku precyzowania i ochrony praw własności, nie rozwiązuje zagadnienia efektów zewnętrznych, nie zapewnia dostarczania dóbr publicznych na odpowiednim poziomie i nie zapobiega tworzeniu monopoli i oligopoli.

Ekonomia neoklasyczna jest skoncentrowana na badaniu prawidłowości rynku i wszechstronnie wykazuje efektywność tego mechanizmu regulacji. Neoklasyczna ekonomia polityczna pojawiła się jako rezultat dostrzeganych ograniczeń sprawności rynku w rozwiązywaniu niektórych ważnych potrzeb społeczeństwa. Jest więc ona elementem pomocniczym w stosunku do głównego trzonu teorii ekonomii neoklasycznej. Ograniczenia rynku i teorii rynku doskonałej konkurencji zwróciły uwagę przedstawicieli ekonomii neoklasycznej na znaczenie państwa w funkcjonowaniu gospodarki i społeczeństwa. W ekonomii neoklasycznej nie dopracowano się jednak czegoś w rodzaju ekonomicznej teorii państwa. Uwaga tego nurtu poszła raczej w kierunku analizowania niesprawności państwa (gavernment failure). Ciągle jeszcze dominuje w tym nurcie przekonanie, że aktywność państwa jest złem koniecznym, wynikającym z niesprawności rynku. Ale aktywność współczesnego państwa, nawet w krajach o stosunkowo liberalnej gospodarce rynkowej nie kończy się na „łataniu” tej niesprawności i jej jedynym kryterium oceny nie może być efektywność.

„Jeśli rynek nie jest w stanie odpowiedzieć efektywnie, to wtedy wkracza państwo. Działalność państwa może być oceniana przy pomocy tej samej miary, jak funkcjonowanie rynku. W praktyce, państwo może być zaangażowane w szerszą działalność, niż ta, która wynika z zawodności rynku, a uzasadnienie tej działalności może wykraczać poza kryterium efektywności. Troska o sprawiedliwość i prawa ludzi są w sferze działalności państwa nie dlatego, że może ono tu działać bardziej efektywnie, ale dlatego, że państwo a nie rynek może najlepiej wyegzekwować jednakowe traktowanie i ochronę. Sprawiedliwość może być wolnym, ciężkim i nieefektywnym procesem” (Caporaso, Levine 1992, s. 98).

International political economy Neoklasyczna ekonomia polityczna nazywana jest też niekiedy nową ekonomią polityczną Wykorzystuje ona dorobek ekonomii ortodoksyjnej i można ją traktować, jako części głównego nurtu ekonomii. Połączenie wynikało z konieczności wyjaśnienia wielu zjawisk towarzyszących wzrostowi gospodarczemu, których nie można było wyjaśnić za pomocą zamkniętych modeli o niewielu zmiennych. Jednym z takich zjawisk jest wzrost rozpiętości dochodów i bogactwa miedzy krajami. Procesy rozwarstwiania dochodów w układzie międzynarodowym, są w sprzeczności z hipotezą o konwergencji poziomów PKB, wynikającą z neoklasycznej teorii wzrostu gospodarczego. Skłoniło to wielu badaczy do rozszerzenia zakresu analizy i włączenia do niej nowych zmiennych. W efekcie ukształtował się popularny już i coraz bardziej ceniony nurt badań nazywany międzynarodową ekonomią polityczną, (international political economy). W badaniach prowadzonych przez przedstawicieli tego nurtu uwzględnia się, poza tradycyjnymi czynnikami wzrostu, wiele nowych elementów, zwłaszcza dotyczących zróżnicowania dochodów, wskaźników rozwoju społecznego i czynników instytucjonalnych. Ich wspólną cechą jest analiza porównawcza, która jest najlepszą metodą wykazania znaczenia czynników instytucjonalno-systemowych.

Analiza porównawcza R. Findleya i S. Wellisza Analizie wzrostu gospodarczego w powiązaniu z dystrybucją dochodów, ideologią, aktywnością państwa i grup interesu wpływających na politykę państwa. W modelu tym wyodrębnione są cztery bloki (podsystemy): gospodarka, rząd, sfera polityczna i reszta świata, między którymi zachodzą różnego rodzaju związki i zależności. „Termin «ekonomia polityczna», tak jak my ją rozumiemy, odnosi się nie tylko do tego typu relacji, ale oznacza też próbę uczynienia polityki rządu zmienną endogeniczną, badając jak determinowana jest ona przez różne interesy sfery politycznej, włączając w to ideologiczne grupy reprezentowane w rządzie” (Findley, Wellisz 1993. s. 4).

Analiza porównawcza pięciu małych gospodarek (Hong Kong, Singapur, Malta, Mauritius i Jamajka) wykazała, że spektakularny sukces w rozwoju, jaki osiągnęły dwa pierwsze kraje, i niewielki postęp, odnotowany w dwóch ostatnich (Malta zajmuje środkową pozycję) przypisać można przede wszystkim następującym czynnikom: szybkiemu wzrostowi eksportu przetworzonych towarów i liberalnej polityce handlowej; stosunkowo wysokiej stopie oszczędności i inwestycji; utrzymaniu znacznej autonomii rządu w stosunku do grup interesu (związków zawodowych, ugrupowań politycznych i biznesowych); zachowaniu niewielkiej rozpiętości dochodów w społeczeństwie; znacznej homogeniczności struktury etnicznej społeczeństwa.

Wnioski: Badania nie wykazały istotnego znaczenia dla tempa wzrostu wyposażenia danego kraju w zasoby naturalne. Znacznie większą rolę odgrywały elementy systemowe i polityka ekonomiczna rządu. Ważną rolę odegrały kwestie dystrybucji dochodów i bogactwa. Omawiana powyżej analiza porównawcza nie potwierdziła hipotezy, iż tylko gospodarki hołdujące zasadzie laissez-faire mogą osiągnąć szybki rozwój i utrzymać go w długim okresie. To nie skala aktywności rządu ma decydujące znaczenie, lecz umocowanie rządu w szerszym systemie politycznym kraju. Problemem jest to, czy rząd ma pozycje względnie autonomiczną i może konsekwentnie realizować długookresowe programy sprzyjające rozwojowi, czy też jest rządem „manipulowalnym”, podatnym na zmienne oddziaływania grup interesu. Ten drugi przypadek jest charakterystyczny dla modelu państwa, który G. Myrdal nazwał „miękkim państwem”.

In Search of Prosperity In Search of Prosperity. Analytic Narratives on Economic Growth (Rodrik 2003) „Spektakularna przepaść w dochodach, jaka dzieli bogate i biedne kraje świata, jest centralnym problemem ekonomicznym naszych czasów” (Rodrik 2003, s. l). Celem kilkunastu studiów zawartych w omawianym tomie jest znalezienie głównych przyczyn tego zróżnicowania, wchodząc głębiej niż to czynią tradycyjne modele wzrostu w czynniki determinujące wzrost i rozwój. Autorzy badań dochodzą do kilku wspólnych ustaleń dotyczących „źródeł dobrobytu” czy przyczyn niedorozwoju. Wskazują na istnienie wielkiej różnorodności uwarunkowań i wzorców rozwoju. Badania powyższe potwierdzają postulaty instytucjonalistów w odniesieniu do badań gospodarek i społeczeństw. Inspiracje instytucjonalne są zresztą u Rodrika i innych autorów tomu wyraźnie zauważalne.

Jakie są ogólne konkluzje sformułowane przez D. Rodrika? Decydujące znaczenie dla rozwoju mają instytucje. „Instytucje, które ugruntowują prawa własności, pozwalają rozwiązywać konflikty, utrzymują prawo i porządek, wiążą bodźce ekonomiczne z kosztami i korzyściami społecznymi są fundamentem długookresowego wzrostu” (Rodrik 2003, s. 10); Rozwój handlu i polityka handlowa rządu nie mają tak decydującego znaczenia dla rozwoju, jak instytucje; Niedogodności położenia geograficznego można przezwyciężyć przez dobór odpowiednich instytucji; „Dobre instytucje mogą być wprowadzone, ale wymaga to często eksperymentowania, gotowości odejścia od ortodoksyjnych rozwiązań oraz zwrócenia uwagi na warunki lokalne” (Rodrik 2003, s. 12); Wejście na ścieżkę wzrostu nie musi wymagać „rewolucji”, tzn. gruntownych i powszechnych zmian instytucjonalnych. Zmiany instytucjonalne zachodzą na ogół powoli;

3. Ekonomia polityczna - nauka pozytywna czy normatywna? Odwołuje się ona do wartości, przywiązuje dużą wagę do formułowania podstaw polityki ekonomicznej, zajmuje się zagadnieniem sprawiedliwości społecznej itp. Pierwiastki normatywne są w ekonomii politycznej niewątpliwie bardzo silne. Jednak ekonomia polityczna od początku swego istnienia stawiała sobie pytanie: jak jest? - jakie są przyczyny „bogactwa narodów”, niedorozwoju i nędzy, jakie czynniki ekonomiczne, społeczne i polityczne wpływają na wzrost i rozwój gospodarczy oraz sytuację poszczególnych grup społecznych. Pierwiastek pozytywny, opisowo-analityczny był więc niezwykle ważny. Czym różni się więc ekonomia polityczna od ekonomii ortodoksyjnej? Przede wszystkim zakresem przedmiotu ekonomii. Ekonomia polityczna traktuje gospodarkę jako część szerokiego systemu społeczno-politycznego i zakłada, że nie można wyjaśnić funkcjonowania gospodarki bez odwołania się do wielu zmiennych dotyczących sfery społecznej i politycznej. Economics natomiast ujmuje gospodarkę jako system autonomiczny, którego funkcjonowanie można analizować za pomocą stosunkowo niewielu założeń i niewielkiej liczby zmiennych.

Rothschild uważa, że do „klubu ekonomii politycznej” mogą być przyjęci jedynie ci ekonomiści, którzy akceptują przynajmniej następujące założenia: Mają głęboką świadomość, że polityczne i inne nieekonomiczne czynniki odgrywają ważną rolę w kształtowaniu procesów ekonomicznych i ich rezultatów. b) Zwracają specjalną uwagę na niektóre elementy, które są zazwyczaj zaniedbywane, bądź nie przypisuje im się należytej uwagi w «ekonomii», a zwłaszcza problemy władzy, konfliktu interesów, założenia behawioralne dotyczące homo politicus, rola instytucji i zmian instytucjonalnych oraz zmieniające się struktury świata (polityczne i ekonomiczne). c) Aktywne zainteresowanie teoriami i podejściami innych nauk społecznych. d) Skłonność do podejścia interdyscyplinarnego” (Rothschild 1989. s. 11).

Przyczyny marginalizacji ekonomii politycznej w ramach ekonomii głównego nurtu: • Jest znacznie trudniejszą nauką niż ekonomia typu neoklasycznego. Wynika to z szeroko ujmowanego przedmiotu ekonomii politycznej i jej interdyscyplinarności, jako jednej z ważniejszych podstaw metodologicznych; • Ekonomia polityczna w wersji klasycznego instytucjonalizmu czy marksizmu była kontestacją głównego nurtu ekonomii i dążyła do zastąpienia tej ekonomii inną teorią (paradygmatem). Był to błąd, albowiem ekonomia głównego nurtu ma niewątpliwe osiągnięcia i szersze wykorzystanie tych osiągnięć wzbogaciłoby samą ekonomię polityczną. Z kolei błędem ekonomii głównego nurtu było zaniechanie tradycji ekonomii politycznej, wywodzącej się z ekonomii klasycznej i pójście w kierunku „fizyki” gospodarowania; • Ekonomia polityczna, operująca w dość ryzykownej „przestrzeni" wartości, instytucji, władzy, polityki, klas społecznych itp., nie ustrzegła się wielokrotnie pokusy nadmiernego upolitycznienia, tzn. osłabienia kryteriów rzetelności naukowej na rzecz ideologizacji i uwikłania w interesy polityczne. Stawała się więc dziedziną manipulowalną, co osłabiało jej rangę naukową; • Deprecjacja ekonomii politycznej w środowisku ekonomistów akademickich zniechęcała najzdolniejszych badaczy do zajmowania się tym nurtem ekonomii i nie sprzyjała wzbogacaniu warsztatu oraz rozwoju programów badawczych z zakresu ekonomii politycznej.

Przesłanki renesansu ekonomii politycznej: Niepowodzenia ekonomii ortodoksyjnej w rozwiązywaniu wielu najważniejszych problemów społeczno-gospodarczych świata, związanych przede wszystkim z rozwojem, ubóstwem oraz zróżnicowaniem dochodów i bogactwa; Rozwój nauk ekonomicznych, podobnie jak i większość innych nauk, dokonywał się poprzez rosnącą specjalizację i fragmentację obszaru badań bez należytego wysiłku na rzecz syntezy i prób wyjaśnienia funkcjonowania całości systemów gospodarczych. Wzrost informacji i ogólnie wiedzy o gospodarce narodowej czy światowej nie szedł w parze ze zrozumieniem funkcjonowania tych złożonych organizmów. Holistyczne i systemowe podejście ekonomii politycznej nabiera więc atrakcyjności i znaczenia; „Odkrycie” znaczenia instytucji dla funkcjonowania gospodarki jest silnym bodźcem do wyjścia ekonomistów poza dotychczasowe ciasne ,,opłotki”, przywrócenia ekonomii charakteru nauki społecznej i docenienia dorobku innych nauk społecznych w zrozumieniu zjawisk ekonomicznych;

Rośnie zapotrzebowanie na naukowe wsparcie polityki, nie tylko polityki ekonomicznej (np. makroekonomicznej czy sektorowej), ale też innych typów polityki. Każda polityka związana jest z dokonywaniem wyborów między wartościami i celami oraz ma silny kontekst społeczno-polityczny. Jeśli ekonomista tego nie rozumie i nie docenia, to nie może być dobrym ekspertem; W ekonomii głównego nurtu pojawiły się nowe propozycje metodologiczne i nowe obszary badawcze, które, z jednej strony, weryfikują nie które założenia tej ekonomii, a z drugiej, rozszerzają jej zastosowanie. Przykładem może tu być ekonomia eksperymentalna czy ekonomiczna teoria polityki; Po wielu dekadach konfliktów lub wzajemnego lekceważenia, ekonomia polityczna i ekonomia ortodoksyjna odkrywają, raczej mało zaskakującą prawdę, że są sobie potrzebne i mają coś interesującego do zaproponowania.