Ekonomiczne skutki zjawiska pogoni za rentą Przykłady z życia gospodarczego Aleksandra Nieuważny

Pogoń za rentą angażowanie zasobów w działalność nieprodukcyjną, realizowaną za pomocą mechanizmów władzy politycznej, mających na celu uzyskanie korzyści, czyli renty (Wilkin, 2005) Zjawisko niekorzystne dla gospodarki i dla społeczeństwa: prowadzi do przechwytywania dochodów przez jednostki nieproduktywne i mało produktywne ma wiele negatywnych efektów zewnętrznych prowadzi do nieproduktywnego wykorzystania zasobów prowadzi do poniesienia kosztów na zabiegi mające na celu uzyskanie renty, a także kosztów ochrony przed praktykami monopolowymi

Przykłady historyczne (Sztaba, 2002) Analiza gospodarki angielskiej i francuskiej w okresie merkantylizmu (R.B. Ekelund i R.D. Tollison) przed powstaniem monarchii absolutnej koszt negocjacji o przyznanie praw monopolu był względnie wysoki (pertraktacje z wieloma feudałami) monarcha również zyskuje na sprzedaży praw monopolu osłabienie monarchii i zwiększenie znaczenia parlamentu – naciski na parlament i sądownictwo koszty aktywnego poszukiwania renty rosną, gdy władzę sprawuje reprezentatywny, silny rząd kontrolujący podległych mu urzędników stabilna władza zwiększa pewność aktywnie poszukujących renty, że utrzymają przywileje

Przykłady historyczne → współczesność „Zła prasa” gospodarki rynkowej a aktywne poszukiwanie renty: umacnianie w społeczeństwie przekonania, że rynek jest złym regulatorem – korzystne warunki dla grup interesu aktywnie poszukujących renty Przyczyny: brak opisów sprzed czasów gospodarki rynkowej, wzrost aspiracji świata pracy przedstawianie rynku jako złego regulatora i promowanie większej roli państwa leży w interesie biurokracji

Przykłady współczesne Wysoko rozwinięte gospodarki mieszane oligopol jako dominująca forma rynku - zależność między koncentracją gałęzi i rozmiarami firm a ich polityczną aktywnością we współczesnych USA silne zaangażowanie państwa w gospodarkę (przez regulacje lub duży udział sektora państwowego) silny interwencjonizm państwa w sferze makro wysoki stopień redystrybucji dochodów i autonomizacja biurokracji powszechność negocjacji między grupami interesu a administracją i politykami w kwestii kształtowania płac, cen i zysków

Przykłady współczesne cd. Oligopol stwarza dogodne warunki do aktywnego poszukiwania renty, które oparte jest na transferze dochodów i negocjacjach między grupami interesu a administracją lub politykami Wsparcie przemysłu motoryzacyjnego w ramach specjalnych stref ekonomicznych Klasyczne przykłady: górnictwo, rolnictwo

Szacowanie strat społecznych Metody bezpośrednie: szacowanie dla gałęzi gospodarki rozmiarów renty konsumenta przejętej przez monopolistę Zalety: precyzyjne wyniki Wady: : problemy z szacowaniem popytu, trudność i żmudność obliczeń, wyniki fragmentaryczne (tylko dla jednej gałęzi), koszty przeprowadzenia analizy całej gospodarki próby szacowania strat społecznych w skali całej gospodarki  Metody oparte na analizie społecznych strat spowodowanych występowaniem monopoli Wady: nieprecyzyjne i prowadzą do bardzo robieżnych szcunków  szacowanie przez korelację z ilością prawników w gospodarce Wady: oparte jest na nieścisłej zależności, więc nie daje kwantyfikowalnych rezultatów

Szacowanie strat społecznych cd. Metody pośrednie: indeks wolności gospodarczej sporządzany przez Heritage Foundation Zaleta: związek poziomu wolności gospodarczej ze skalą aktywnego poszukiwania renty Wada: brak informacji o wielkości strat społecznych Producer Support Estimate (PSE, wskaźnik subsydiowania producenta) i Consumer Support Estimate (CSE, wskaźnik subsydiowania konsumenta) w rolnictwie

Źródło: Producer and Consumer Support Estimates, OECD Database 1986-2003 %PSE to udział różnych form wsparcia dla rolnictwa w wielkości brutto przychodów producentów rolnych, %CSE to udział transferów od konsumentów do producentów rolnych w całkowitych wydatkach na konsumpcję krajowych produktów rolnych (OECD, 2007)

Przykłady badań Społeczne koszty ceł (G.Tullock) straty w dobrobycie wynikające ze spadku konsumpcji dobra, nieefektywne zużycie zasobów na produkcję dobra chronionego cłami, koszty transakcyjne systemu celnego, koszty zasobów zaangażowanych w uzyskanie renty politycznej Koszty monopolu (R.Posner) konkurowanie firm o uzyskanie pozycji monopolisty - strata społeczna, wartość zasobów zaangażowanych w publiczną regulację monopoli jest prawdopodobnie jeszcze większa – w latach 60. w przemyśle amerykańskim koszty społeczne monopolu wynosiły 0,6% GNP a koszty społeczne regulacji tego przemysłu aż 1,7% GNP

Przykłady (Sztaba, 2002) Peru: kraj rozwijający się, gdzie aktywne poszukiwanie renty przez grupy interesu jest skuteczną barierą wzrostu gospodarczego Poszukiwanie renty w gospodarce socjalistycznej PRL i jego wpływ na funkcjonowanie i postrzeganie działalności grup interesu w okresie transformacji

Rozwiązania stwarzające korzystne warunki dla określonych grup i jednostek Koncesjonowanie działalności monopol państwa i podmiotów innych niż państwo, koncesjonowanie, zawody, których wykonywanie wymaga szczególnych uprawnień, dziedziny działalności gospodarczej wymagające zezwolenia Często nie budzą zastrzeżeń merytorycznych, jednak nie zawsze (np. zawód notariusza)

Rozwiązania stwarzające korzystne warunki cd. Pomoc publiczna dla przedsiębiorstw dotacje, ulgi i zwolnienia podatkowe, preferencyjne kredyty i pożyczki, poręczenia i gwarancje kredytowe, operacje na podatkach i należnościach parabudżetowych, i inne Ogólna wartość w 2005 roku - 4 795,1 mln PLN Udzielona pomoc stanowiła 0,5% PKB /1,9% w 2004 roku/ Najczęściej stosowane były dotacje (77%) i ulgi podatkowe Rosnący udział pomocy udzielanej w formie dotacji w ogólnej wartości udzielanej pomocy jest zjawiskiem pozytywnym, ponieważ dotacja jest najbardziej przejrzystą formą pomocy publicznej (UOKiK, 2006).

Rozwiązania stwarzające korzystne warunki cd. Specjalne strefy ekonomiczne - Według Urzędu Ochrony Konsumenta i Konkurencji, spółki sektora motoryzacyjnego działające na terenie specjalnych stref ekonomicznych nie przekroczyły dopuszczalnej intensywności pomocy, więc wszystkie spółki pomimo faktu korzystania z pomocy przez dłuższy okres zachowały uprawnienia do pomocy publicznej w formie zwolnienia z podatku dochodowego w kolejnych latach (UOKiK, 2005).

Rozwiązania stwarzające korzystne warunki cd. Normy techniczne Polski Komitet Normalizacyjny w 2005 roku zatwierdził 6 814 Polskich Norm, opracowanych w Polsce lub będących transpozycją norm unijnych, a 5 286 dokumentów europejskich i międzynarodowych zaopiniowano lub poddano pod głosowanie (PKN, 2006). Sukces zaprawy do ciast w półlitrowych butelkach Wymiana tablic rejestracyjnych

Rozwiązania stwarzające korzystne warunki cd. Protekcjonizm i regulacje handlowe Zakaz importu żelatyny z krajów UE Bezcłowe kontyngenty na import zboża Wsparcie rolnictwa (PSE i CSE w Polsce)

PYTANIA DO DYSKUSJI Czy wysoki poziom zabezpieczeń (zabezpieczenia przed kradzieżą, regulacje antymonopolowe, silne państwo) rzeczywiście zniechęcają do pogoni za rentą? „Wilczy kapitalizm” czy wolny rynek - czy koszty społeczne pogoni za rentą są ważnym argumentem na rzecz zmniejszenia regulacyjnej i redystrybucyjnej roli państwa?

Literatura Fiedor B. Nowa Ekonomia Instytucjonalna jako podstawa teoretycznej refleksji nad OECD (2007) Producer and Consumer Support Estimates, OECD Database 1986-2003. Pobrane z http://www.oecd.org/document/58/0,2340,en_2649_37401_32264698_1_1_1_37401,00.html 20-05-2007 UOKiK (2005) Urząd Ochrony Konsumenta i Konkurencji, Raport o pomocy publicznej w Polsce udzielonej przedsiębiorcom w 2005 roku. UOKiK (2005) Urząd Ochrony Konsumenta i Konkurencji, Wyniki monitorowania pomocy publicznej udzielonej spółkom motoryzacyjnym prowadzącym działalność gospodarczą na terenie specjalnych stref ekonomicznych (stan na 31 grudnia 2005 r.) Stankiewicz PKN (2006) Polski Komitet procesem transformacji od gospodarki centralnie sterowanej do rynkowej. Otwarty Sztaba S., Aktywne poszukiwanie renty. Teoria. Przykłady historyczne. Przejawy w polskiej gospodarce lat dziewięćdziesiątych. Szkoła Główna Handlowa. Warszawa 2002. Wilkin J. (red.), Teoria wyboru publicznego. Wstęp do ekonomicznej analizy polityki i funkcjonowania sfery publicznej. Wydawnictwo Naukowe Scholar. Warszawa 2005. PKN (2006). Polski Komitet Normalizacyjny. Sprawozdanie z działalności w 2005 roku.