STRATEGIE ENERGETYCZNE Forum Myśli Strategicznej Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Warszawa Prof. dr hab. Andrzej T. Szablewski Instytut Nauk Ekonomicznych PAN Politechnika Łódzka

Punkt wyjścia Strategia jako odpowiedź na istniejące i wyłaniające się nowe wyzwania Głowna teza: obecnie jesteśmy w okresie zanikania starych wyzwań i wyłaniania nowych co wymaga przygotowania się do opracowania nowych strategii energetycznych

Dotychczasowe wyzwania (zagrożenia) Zagrożenie bezpieczeństwa dostaw w krajach importujących podstawowe paliwa, w tym zwłaszcza ropę naftową a później gaz wywołane a)skoncentrowaną lokalizację głównych zasobów paliw kopalnych, co umożliwiało traktowanie ich dostaw jako instrument polityki a.wojna na bliskim Wschodzie – (lata 60. XX wieku) – energetyka jądrowa b.kryzys naftowy z 1973 roku – powstanie MAE c.rosyjski eksport gazu do Europy b)świadomością wyczerpywania się zasobów (peak oil) – Klub Rzymski 2.Zagrożenie wynikające z istnienia monopolu naturalnego w obszarze dostaw gazu i energii elektrycznej, którego fundamentem była dominacja wielkoskalowych technologiach

Dotychczasowe strategie Na poziomie krajowym odpowiedzią na te wyzwania było całkowite lub daleko idące wyłączenie mechanizmów rynkowych i przejęcie przez rządy odpowiedzialności za bezpieczeństwo dostaw paliw i energii elektrycznej 1.Koncepcja dywersyfikacji importu i strategicznych zapasów 2.Priorytet dla paliw krajowych i skłonność do autarkii energetycznej 3.Plany działania w sytuacjach kryzysowych 4.Nacjonalizacja przedsiębiorstw lub nadzór regulacyjny nad przedsiębiorstwami prywatnymi

Pierwsza etap odejścia od strategii pełnej kontroli państwa Koncepcja liberalizacji sektorów elektroenergetycznych i gazu – przesłanki i oczekiwania 1.zanik obaw o bezpieczeństwo dostaw w związku ze zmianą na światowych rynkach paliw 2.nowe podejście do monopolu naturalnego – w sektorach sieciowych rozszerza się przestrzeń do samoregulacji rynkowej 3.zmiana roli państwa a)najpierw spadek znaczenia polityki energetycznej na rzecz regulacji ekonomicznej – wspieranie konkurencji i tworzenie quasi rynku b)w dalszej perspektywie – rola państwa sprowadzona na standardowej polityki konkurencji (antymonopolowej)

Dwa cytaty Nie uważam aby zadaniem rządu było planowanie przyszłego kształtu sektora wytwarzania i dostarczania energii. Zadaniem rządu nie jest nawet bilansowanie podaży energii i popytu na nią. Naszym celem jest raczej ustanowienie odpowiednich ram (framework), które zapewnią działania rynku energetycznego w sposób minimalizujący jego zakłócenia tak aby energia była wytwarzania i użytkowana w sposób efektywny – Lawson, minister odpowiedzialny za energetykę 1982 Regulacja to instrument powstrzymujący najbardziej jaskrawe przejawy nadużywania siły rynkowej, który trzeba stosować tylko do momentu, kiedy pojawi się konkurencja – Littlechild, regulator sektora energetycznego, 1983

Kontestacja liberalizacji Tempo liberalizacji zróżnicowane (najszybsze w krajach posiadających własne zasoby) i narastająca od początku pierwszej dekady XXI wieku kontestacja liberalizacji - przesłanki 1.powrót obaw o bezpieczeństwo dostaw podstawowych paliw 2.przypisywane liberalizacji zahamowanie inwestycji 3.spektakularne wydarzenia (kryzys kalifornijski, wielkie awarie sieci 4.rosnące znaczenie koncepcji zrównoważonego rozwoju Kluczowa teza : barierą liberalizacji był brak przełomu technologicznego, który zmieniałby uwarunkowania działania wszystkich sektorów energetycznych

Energetyka w okresie transformacji technologicznej Przełom w technologiach pozyskiwania paliw kopalnych już skutkuje przechodzeniem do stanu obfitości podaży tych paliw bowiem 1.umożliwia dostęp do ogromnych niekonwencjonalnych zasobów ropy i gazu 2.obiecuje zmianę sposobu wykorzystania węgla (technologie czystego węgla)

Energetyka w okresie transformacji technologicznej Nabierający rozpędu przełom technologiach w wytwarzania, dostarczania i użytkowania energii elektrycznej spowoduje 1.w zakresie energetyki opartej na paliwach kopalnych wzrost znaczenia rozproszonej i mikrogeneracji energii elektrycznej głównie z gazu, a także z małych elektrowniach jądrowych 2.szybki rozwój energetyki odnawialnej (w tym głównie solarnej IV generacji) dzięki a)doskonaleniu technologii magazynowania energii elektrycznej b)wprowadzaniu technologii inteligentnych sieci i pomiaru zużycia – aktywizacja strony popytowej 3.wzrost efektywności energetycznej (wytwarzania i użytkowania) i w efekcie zmniejszenie tempa wzrostu popytu na energię 4.aktywizację strony popytowej i rozwój technik zarządzania popytem

Implikacje przełomu technologicznego Zanikanie tradycyjnego zagrożeniaczyli bezpieczeństwa dostaw – przechodzenie do stanu obfitości w zakresie źródeł energii - ze względu na zmiany po 1.stronie podażowej a)dostęp do nowych, ogromnych i równomiernie rozmieszczonych zasobów niekonwencjonalnych zasobów ropy i gazu b)szybko rosnący wzrost podaży energii odnawialnej stronie popytowej a)coraz wyraźniejsze spowolnienie zapotrzebowania na podstawowe paliwa kopalne i energię elektryczną – rozerwanie związku popytu ze wzrostem gospodarczym b)USA: 7% wzrost PKB od 2007 towarzyszył 7% spadek popytu na produkty petrochemii c)Niemcy: zużycie energii elektrycznej przez gospodarstwa domowe niższe niż w 1990 d)zużycie e.e mniejsze w 2014 o 0.9% i nieco mniejsze niż 2007

Wyłaniające się wyzwania i potrzeba stosownych strategii Zarządzanie współczesną energetyką 1.w stanie obfitości zasobów paliw kopalnych a)wyzwanie - zagrożenie dla realizacji polityki zrównoważonego rozwoju b)strategia: ostrożność w zakresie wspierania najbardziej kapitałochłonnych inwestycji związanych z wykorzystaniem tego rodzaju paliw 2.w okresie transformacji technologicznej a)wyzwanie: stosowanie skutecznych i efektywnych ekonomicznie mechanizmów wsparcia rozwoju nowych technologii b)strategia: odejście od mechanizmu wyboru zwycięzców (picking winners) na rzecz mechanizmu tworzącego warunki równej konkurencji dla wszystkich istniejących i przyszłych technologii (level playing field)

Długookresowe implikacje przełomu technologicznego Przyspieszenie liberalizacji (zanik monopolu naturalnego) i w konsekwencji zmniejszanie oraz zmiana roli państwa – powrót do idei wyłożonej przez Lawsona W tym kontekście widzieć należy brak uzasadnienia dla decyzji o budowie wielkoskalowych elektrowni jądrowych w Polsce 1.energetyka ta zawsze była wrażliwa na zmianę uwarunkowań decydujących o jej rozwoju i jej rozwój wymagał wsparcia 2.wysokie i stale rosnące ryzyko tak kapitałochłonnych inwestycji podważa ekonomiczny sens budowy takich elektrowni i zwiększa ryzyko wystąpienia stranded costs