S ł awomir Ł odzi ń ski Wprowadzenie do socjologii zró ż nicowania kulturowego i mniejszo ś ci (semestr zimowy, ś rody godz , sala 401) wyk ł ad nr 8

1. Powtórzenie: termin wielokulturowo ść u ż ywany do opisu zró ż nicowania etnicznego i kulturowego spo ł ecze ń stw, których ź ród ł em oraz sposobu radzenia sobie pa ń stwa (jego administracji) z tym zjawiskiem; zró ż nicowanie, ewolucja polityki wielokulturowo ś ci w okresie ostatnich 30 lat : stara (lata 70-te) i nowa polityka wielokulturowo ś ci (po 90 r.), europejskie i ameryka ń skie spojrzenie; rola filozofii politycznej. podej ś cie W. Kymlicki: wysi ł ek spo ł eczny maj ą cy na celu stworzenie takiej sfery instytucji publicznych, do których wszyscy cz ł onkowie spo ł ecze ń stwa mieliby równy dost ę p, a ich odr ę bno ś ci kulturowe by ł y szanowane; grupy imigranckie – obrona i promocja w ł asnych to ż samo ś ci kulturowych wobec kultury grupy dominuj ą cej (wi ę kszo ś ci spo ł ecze ń stwa).

2. Powtórzenie - sprawiedliwo ść etnokulturowa (dyskusja): zalety: pogodzenie zasad pluralizmu kulturowego z regu ł ami demokracji; utrzymania spoisto ś ci pa ń stwa (pomoc dla wykluczonych); zachowanie to ż samo ś ci kulturowej i rozwój poczucia obywatelsko ś ci w ś ród imigrantów; zado ść uczynienie imigrantom (mniejszo ś ciom) za minione krzywdy; wzbogacenie ż ycia kulturowego spo ł ecze ń stwa. wady: uprzywilejowanie imigrantów, sprzeczne z zasadami demokracji; podtrzymywania odr ę bno ś ci kulturowej i spo ł ecznej przez imigrantów, co zmniejsza ich szanse na pe ł n ą integracj ę ( ż yj ą obok siebie, spo ł ecze ń stwo segmentarne); trudno ś ci w utrzymaniu spoisto ś ci pa ń stwa i solidarno ś ci wszystkich obywateli; prowadzi do konfliktów etnicznych, których ofiarami s ą p.w. imigranci; brak uwzgl ę dnienia pogl ą dów i reakcji przedstawicieli mniejszo ś ci na cele i zasady polityki wielokulturowo ś ci; sprzeczno ś ci w rozumieniu praw mniejszo ś ci jako indywidualnych (czyli praw przys ł uguj ą cych jednostce) lub grupowych.

3. Umi ę dzynarodowienie zasad polityki wielokulturowo ś ci: Will Kymlicka, Multicultural Odysseys. Navigating the New International Politics of Diversity (Oxford University Press, New York 2007); przeniesienie zainteresowa ń badawczych w zakresie relacji etnicznych z krajowych na rzecz mi ę dzynarodowych dzia ł a ń ; paradoks nowej mi ę dzynarodowej polityki ró ż norodno ś ci – instytucje mi ę dzynarodowe tworz ą normy, a pa ń stwa s ą ich odbiorcami; g ł ówne tezy tej pracy: wzrastaj ą ce umi ę dzynarodowienie relacji pa ń stwo – mniejszo ś ci; globalizacja politycznego dyskursu o wielokulturowo ś ci; mi ę dzynarodowa kodyfikacja norm prawnych zwi ą zanych z wielokulturowo ś ci ą. zmiana konceptualizacji problemu mniejszo ś ci. od traktowania go w kategoriach kultury do ujmowania w perspektywie pa ń stwa i praw cz ł owieka; zmiana wizerunku pa ń stwa - staje si ę ono bardziej pluralistyczne, wieloj ę zyczne i wielo-poziomowe; ochrona mniejszo ś ci jako cz ęść systemu demokratycznego. dlaczego nast ą pi ł a globalizacja wielokulturowo ś ci?

4.Will Kymlicka–umi ę dzynarodowienie a do ś wiadczenia europejskie (II): w Europie rozwój mi ę dzynarodowych mechanizmów ochrony mniejszo ś ci poszed ł najdalej ni ż w innych cz ęś ciach ś wiata (dlaczego?): poczucie geopolitycznego bezpiecze ń stwa i de-sekurytyzacja problemu mniejszo ś ci; ocena praktyk wielokulturowych: trudno ś ci w ocenie (ró ż norodno ść sytuacji), sukcesy jak i pora ż ki, ale w łą czenie polityk etnicznych do systemu politycznego i pog łę bienie demokratyzacji pa ń stwa. wielokulturowo ść nie rozwi ą zuje wszystkich problemów kulturowych i spo ł ecznych, ale jest cz ęś ci ą aktywno ś ci pa ń stwa (jej biurokratyzacja i upolitycznienie); w Europie nadszed ł obecnie krytyczny moment funkcjonowania wielokulturowo ś ci; krytyka pracy W. Kymlicki w Europie: nadu ż ywanie kategorii mniejszo ś ci ento-kulturowej; stosowanie terminu naród; zbyt ogólnikowe podej ś cie.

5. Avigail Eisenberg, Will Kymlicka (ed.), Identity Politics in The Public Realm. Bringing Institutions Back In, UBC Press, Vancouver-Toronto 2011: ryzyko stosowania polityk wielokulturowo ś ci (to ż samo ś ci) - badania wskazuj ą na szereg ryzykownych i perswazyjnych skutków powi ą zanych z polityczna mobilizacj ą grup to ż samo ś ci: 1) polityki to ż samo ś ci mog ą umacnia ć istniej ą ce hierarchie w ramach grup mniejszo ś ciowych oraz w ł adze tradycyjnych elit przywódczych; 2) ryzyko kooptacji elit w szersze struktury spo ł eczne i pa ń stwowe; 3) esencjalizm, który mo ż e umacnia ć w ą skie, stereotypowe i nostalgiczne rozumienia tradycji kulturowej, która tworzy to ż samo ść grupy. 4) negatywny wp ł yw na spójno ść i stabilno ść spo ł ecze ń stwa: wielokulturowo ść zamiast umacnia ć spo ł ecze ń stwo, bardziej kieruje uwag ę na to, co ró ż ni i oddziela ludzi; przyczynia si ę to tak ż e do spadku znaczenia spo ł ecznego kapita ł u, oraz przynosi koroduj ą ce skutki dla warto ś ci demokratycznych.

6. Ewolucja polityki i postaw wobec cudzoziemców w Europie: ewolucja polityki wobec cudzoziemców w Europie: od przyjmowania robotników go ś cinnych i asymilacj ę przez wielokulturowo ść do integracji ; polityka wielokulturowo ś ci (wielokulturowej integracji): próba rozwi ą zania dylematu rosn ą cej ró ż norodno ś ci etnicznej spo ł ecze ń stw europejskich i utrzymania zasad demokracji; wiele kultur, jedno pa ń stwo, a wymaganie jedno pa ń stwo – jedna kultura - za ł o ż enia: uznanie praw imigrantów do utrzymania w ł asnej kultury – religii, j ę zyka i odtwarzania w ł asnych etnicznych instytucji; oczekiwanie udzia ł u imigrantów w ż yciu spo ł ecze ń stwa przyjmuj ą cego i jego najwa ż niejszych instytucjach, takich jak rynek pracy, system edukacji itp.; za ł amanie optymizmu integracyjnego (koniec lat 90.) – dlaczego?; Nathan Glazer, czy nadal wszyscy jeste ś my multikulturalistami?

7. Polityka wielokulturowo ś ci a ochrona kultury imigrantów: wielokulturowo ść z perspektywy ochrony kultury: twarda i mi ę kka. rozumienie kultury grupy imigranckiej: definiowanie kultury (to ż samo ś ci kulturowej) imigrantów (jej esencjalizacja) i postrzeganie chronionych wspólnot imigranckich. dwa wyzwania: religia – islam, inny sposób funkcjonowania w sferze publicznej, stosunek pa ń stwa do islamu i spo ł eczno ś ci muzu ł ma ń skich; j ę zyk - ochrona j ę zyka ojczystego a nauka j ę zyka (oficjalnego), media; obyczaje – ubój rytualny, zwyczaje pogrzebowe, ubiór i symbole religijne, podzia ł y p ł ciowe w sferze publicznej, ś wi ę ta religijne. paradoks ochrony kultury imigrantów: prowadzi do sytuacji, w której odr ę bno ść danej wspólnoty imigranckiej jest postrzegana jako co ś wyró ż niaj ą cego ze spo ł ecze ń stwa (podzia ł na my i oni), ale brak jej ochrony przyczynia si ę do braku uznania potrzeb tych spo ł eczno ś ci (religijnych i j ę zykowych) oraz utwierdzenia wzorów nierówno ś ci etnicznych i dyskryminacji.

8. Polityka wielokulturowo ś ci a instytucjonalne problemy ochrony imigrantów: podobie ń stwo polityki w ró ż nych krajach pod wzgl ę dem dylematów etnicznych, czyli konieczno ś ci wprowadzenia okre ś lonych rozwi ą za ń w dziedzinach wa ż nych dla imigrantów, ale jej du ż e zró ż nicowanie instytucjonalne: polityki ró ż ni ą si ę mi ę dzy krajami, a tak ż e w nich samych i w odniesieniu do ró ż nych spo ł eczno ś ci imigranckich. problem – wybór mi ę dzy ochron ą imigrantów przez prawa indywidualne lub grupowe: s ł aby i mocny wariant wielokulturowo ś ci; de facto i oficjalna wielokulturowo ść. powo ł ywanie instytucje wielokulturowych: organizacje, specjalne komisje i cia ł ach konsultacyjne - zabezpieczaj ą realizacj ę potrzeb spo ł eczno ś ci imigranckich i ich udzia ł w ż yciu spo ł ecznym; krytyka za sztuczn ą i zbyt formaln ą rol ę ; utwierdzania tradycyjnych, cz ę sto nie demokratycznych, form w ł adzy i przywództwa w spo ł eczno ś ciach imigranckich; demokratyczno ść polityki wielokulturowo ś ci.

9. Polityka wielokulturowo ś ci a skutki dla spo ł ecze ń stwa przyjmuj ą cego obecna dyskusja skupia si ę analizie jej spo ł ecznych skutków dla spo ł ecze ń stwa przyjmuj ą cego - negatywne skutki w ramach integracji imigrantów: ich wy łą czenie i marginalizacja z g ł ównego nurtu spo ł ecze ń stwa, fragmentacja i dzielenie ca ł ego spo ł ecze ń stwa wed ł ug j ę zykowych i kulturowych kryteriów, za ł amanie si ę spójno ś ci spo ł ecznej przez brak poczucia wspólnej przynale ż no ś ci i obywatelskiego wspó ł dzia ł ania, utrata narodowej jedno ś ci; obawy o fundamentalizm islamski i problemy bezpiecze ń stwa pa ń stwa wobec nielegalnych migracji (sekurytyzacja migracji). pytania: jak daleko pa ń stwa i spo ł ecze ń stwa europejskie mog ą uznawa ć i popiera ć zró ż nicowanie kulturowe niesione przez imigrantów?; w jaki sposób maj ą one okre ś la ć, które elementy kultury imigrantów mog ą by ć akceptowane (uznawane i wspierane), a które tego prawa maj ą by ć pozbawione?; czy mo ż na poszerzy ć i otworzy ć to ż samo ś ci narodowe (europejsk ą ), aby znalaz ł a miejsce dla odmiennych to ż samo ś ci imigrantów?, do jakich tradycji i zasobów kulturowych nale ż y tutaj si ę ga ć ?; czy integracja europejska i proces tworzenia to ż samo ś ci europejskiej mo ż e by ć tutaj rozwi ą zaniem?

10. Co poza polityk ą wielokulturowo ś ci? - koncepcje integracji i spójno ś ci spo ł ecznej: poj ę cie integracji - najbardziej obecnie znany termin opisuj ą cym relacje mi ę dzy spo ł ecze ń stwem przyjmuj ą cym a nie-europejskimi imigrantami: uznanie Komisji Europejskiej; g łę bsze przyczyny akceptacji – spojrzenie z perspektywy pa ń stwa narodowego; krytyka koncepcji integracji – ukryta i przed ł u ż ona asymilacja, koncepcje inkluzji (w łą czenie), inkorporacji, partycypacji (udzia ł ) itp. spójno ść spo ł eczna: ma nie tylko obejmowa ć kultur ę, ale równie ż kwestie socjalne (zatrudnienie, mieszkalnictwo, ochrona zdrowia itp.) i polityczne (udzia ł w ż yciu politycznym); badania nad wp ł ywem zró ż nicowania etnicznego na solidarno ść i zaufanie spo ł eczne (kapita ł spo ł eczny). paradoks polityki integracji imigrantów: znalezienie równowagi mi ę dzy zachowaniem równo ś ci spo ł ecznej i kulturowego uznania imigrantów a d ąż eniem do zachowania warunków wspólnej (publicznej) solidarno ś ci wszystkich jego mieszka ń ców i ich kulturowej spójno ś ci spo ł ecze ń stwa przyjmuj ą cego.

11. Zako ń czenie: wspó ł czesna imigracja do Europy wywo ł uje podobne wyzwania, jakie stawa ł y przed pa ń stwami europejskimi w XIX wieku, zwi ą zane z procesami kszta ł towania nowoczesnych narodów i pa ń stw narodowych (polityka unaradawiania/ nacjonalizacji / asymilacji mniejszo ś ci etnicznych i regionów kulturowych); pytanie - jak daleko pa ń stwo ma aktywnie nacjonalizowa ć przybyszów (ich unaradawia ć ) i na nowo odtwarza ć pa ń stwo narodowe w sytuacji rosn ą cego zró ż nicowania kulturowego spo ł ecze ń stwa? cztery problemy uniwersalne problemy: rozumienia integracji, tj. co oznacza i jakie tempo powinna ona przyjmowa ć ?; wymiary integracji, czy polityka ma si ę skupi ć na przejmowaniu zwyczajów, umiej ę tno ś ci, j ę zyka itp., czy te ż chodzi o bardziej fundamentalne zmiany to ż samo ś ci kulturowej imigrantów?; trwanie integracji, tj. czy integracja dotyczy konkretnych jednostek w trakcie ich ż ycia, czy jest procesem mi ę dzypokoleniowym?; przymusowo ś ci integracji, tj. czy integracja winna by ć przymusowa, czy te ż pozosta ć procesem dobrowolnym?