Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Grupa społeczna (zbiorowość społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4)

Grupa społeczna (zbiorowość społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4) Wprowadzenie: powtórzenie:”rola” i „tożsamość społeczna”: „człowiek w teatrze życia codziennego” (E. Goffman): „jaźń” to świadomość rozmaitości ról społecznych, które odgrywamy w życiu; tożsamość rozumiana jako „efekt teatralny”; tożsamość poddawana jest obserwacji i kontroli, istotne są różne rodzaje „publiczności”, wobec której odgrywamy „samych siebie” (podział na „prywatne” i „publiczne”, dystans wobec ról). „refleksyjność i tożsamość” (A. Giddens): tożsamość (jaźń społeczna) jako proces refleksji nad tym, kim jesteśmy i jak postrzegamy innych? – „jaźń” społeczna jako refleksyjna kontrola społeczna; „refleksyjność” jest w dużym stopniu oparta o wiedzę ekspercką (ekspertów); przykład: ludzie w sytuacji ekstremalnego zagrożenia.

Grupa społeczna (zbiorowość społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4) 2. Pojęcie „grupy społecznej”: definicja Albiona W. Smalla: „wszelki zbiór osób, który możemy ujmować jako całość ze względu na jakiekolwiek godne uwagi stosunki zachodzące pomiędzy jego członkami”; definicja współczesna: „grupa społeczna to zbiorowość o wykrystalizowanych strukturach wewnętrznych, systemach wartości, trwałych komponentach świadomościowych i specyficznej kulturze”; grupa a zbiorowość (kryteria wyróżniające „grupę”): świadomość odrębności, samoidentyfikacja, intensywność związków (interakcji) między członkami grupy; dynamika „krystalizacji” zbiorowości (od populacji do organizacji społecznej): populacja, zbiór statystyczny, kategoria socjologiczna, kategoria społeczna, grupa społeczna, organizacja społeczna.

Grupa społeczna (zbiorowość społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4) 3. Struktury „wewnątrz-grupowe”: struktura socjometryczna: zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, małe dystanse międzyludzkie, podobieństwo postaw, „gwiazdy socjometryczne”, „kliki”; struktura przywództwa: cechy przywództwa, motywacje, typy przywództwa: autorytarny, demokratyczny, anarchiczny; struktura komunikowania: przymus strukturalny, trzy kręgi komunikacyjne: krąg, łańcuch, gwiazda. spójność grupy (czyli wspólne postawy, działania, wartości i normy): czyni ona grupę zdolną do przetrwania, podejmowania zbiorowego wysiłku i poświęcenia; wywiera wpływ na jej członków (skutki to „myślenie grupowe” i „de-indywidualizacja jednostki”); prowadzi do działań zbiorowych (kooperacji i rywalizacji w grupie i między grupami).

Grupa społeczna (zbiorowość społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4) 4. Grupa społeczna a „normy grupowe” norma grupowa – przepis (zasada), określający w jaki sposób powinien zachowywać się lub też nie członek danej grupy, pełniący w niej określoną pozycję społeczną?: funkcje norm grupowych: przyczyniają się do osiągnięcia celów grupy; zapewniają trwanie grupy w sytuacji naturalnej wymiany jej członków; pozwalają zachować tożsamość grupy. rodzaje norm grupowych: „wewnątrz-grupowe” i „zewnątrz-grupowe”. teoria „samokategoryzacji” J. Turnera (1987 r.): samokategoryzacja to proces poznawczy, w wyniku którego jednostka – opierająca się na społecznych podobieństwach i różnicach między ludźmi – tworzy pojęcia „my” i „oni”, jednych definiując jako członków danej społeczności, a innych nie.

Grupa społeczna (zbiorowość społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4) 5. Co daje „bycie w grupie”? : od grup społecznych nie ma odejścia, odpowiedź na pytanie, kim jesteśmy to także odpowiedź o grupy, do których należymy (przerwanie „osamotnienia”); „zakorzenienie” w społeczeństwie (nauka kultury/kultur) – wyznacza „moje” miejsce w społeczeństwie; pewność i poczucie bezpieczeństwa (konformizm – świat pozostaje pod kontrolą); atrakcyjność i prestiż (podwyższa samoocenę), porównanie z innymi (otoczeniem społecznym); umożliwia realizację celów życiowych; symboliczne „przedłużenie życia” (kultura, światopogląd itp.); pozostaje jest także jest źródłem „cierpień”: „ciemne siły” grupy (reakcja na porażkę i negatywną ocenę grupy); skutki sytuacji, gdy „moja” grupa wypada „słabo” (uprzedzenia wobec innych, poniżanie, niedopuszczanie „niesłusznych” informacji); akceptacja (identyfikacja) i krytycyzm wobec grupy.

Grupa społeczna (zbiorowość społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4) 6. Obiektywne kryteria klasyfikacji grup: liczebność (od diady/triady); trwałość (naród, rodzina, studenci); sposób rekrutacji (przypisane, przymusowe, otwarte – ekskluzywne i inkluzywne); intensywność uczestnictwa (jedno- i wielofunkcyjne, „grupy żarłoczne”); . rygoryzm i zakres kontroli (grupy totalne); korzyści z członkostwa (grupy zadaniowe/ instrumentalne i autoteliczne); stopień zorganizowania grupy (formalne i nieformalne).

Grupa społeczna (zbiorowość społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4) 7. Subiektywne kryteria klasyfikacji grup (dotyczy typów identyfikacji z grupami, które pozostają dla ich członków grupami „istotnymi”): identyfikacja, solidarność, lojalność (wspólnota); repulsja, dystans, wrogość („odrzucenie” grupy); grupy odniesienia: negatywne i pozytywne; porównawcze; normatywne. grupa „własna” i „obca” (np. etniczność).

Grupa społeczna (zbiorowość społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4) 8. Robert K. Merton - lista właściwości grupy (ich cechy/kryteria): ostrość („mglistość”) społecznej definicji członkostwa w grupie; stopień zaangażowania jednostki w grupę (grupy „żarłoczne” i „wycinkowe”); realny/oczekiwany okres trwania uczestnictwa w grupie; realny/oczekiwany okres istnienia grupy; absolutna/względna wielkość liczebna grupy; otwarty/zamknięty charakter grupy (grupa„zamknięta”/ „niedostępna” i „otwarta”); rodzaj i stopień dopuszczalnego zróżnicowania w grupie; charakter więzi społecznej (kulturowa, organizacyjna, strukturalna); skłonność do podziałów wewnętrznych (jedność grupy); zakres interakcji w obrębie grupy (jakie interakcje są dopuszczalne między jakimi pozycjami w grupie?); charakter stosunków społecznych w grupie (pierwotne/wtórne, obce/własne, formalne/nieformalne, wspólnota/zrzeszenie).

Grupa społeczna (więź społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4) 9. Społeczność (grupa) lokalna: zamieszkuje wyodrębnione, niewielkie terytorium (jak np. parafia, wieś, osiedle), w której występują silne więzi wynikające ze wspólnoty interesów i poczucia przynależności do „miejsca” elementy społeczności lokalnej: przestrzeń (terytorium); zbiorowość zamieszkującą to terytorium; intensywność społecznych interakcji; wspólne więzi ludzi i instytucji; poczucie przywiązania (sentyment) do „miejsca”.

Grupa społeczna (więź społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4) 10. Badania nad grupami społecznymi: naród (tożsamość, poczucie wspólnoty); „lokalizm” („małe ojczyzny”) i regionalizm; kooperacja i rywalizacja (sytuacja kryzysu); grupy społeczne a sieci społeczne (zaufanie, kapitał społeczny); nowoczesne środki komunikowania a grupy – „użytkownicy Internetu” jako społeczność (grupa społeczna): korzystając z Internetu wkraczają w sztuczną przestrzeń, w której uzyskują informacje i wysyłają wiadomości, mogą tworzyć jej części. Zaspokajają swoje potrzeby komunikacyjne i informacyjne, spożytkowują zasoby Internetu dla celów zawodowych, rozrywkowych itp.; dostrzegają i akceptują pewne wspólne wartości, takie jak „swoboda wypowiedzi” czy „tolerancja”, stosują się do pewnych ustaleń i przyjętych norm postępowania; mają poczucie własnej odrębności przez nazywanie siebie "użytkownikami Internetu", "internautami„, "obywatelami sieci" (angielski termin netizens, od network citizens).

Grupa społeczna (więź społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4) 11. „Zachowania zbiorowe” („grupy efemeryczne”?): pojęcie to odnosi się do takich zjawisk społecznych, jak reakcje tłumu, opinii publicznej, ruchów społecznych, itp.; cechy charakterystyczne „zachowań zbiorowych”: są to spontaniczne i zmienne zachowania dużej liczby osób; zazwyczaj są ograniczone (do miejsca, wydarzenia , itp.) i krótkotrwałe; związana jest z nimi niepewna identyfikacja jednostek oraz „luźne” (swobodne) granice społeczne; nie wytwarzają silnych własnych norm i kultury – charakteryzują je słabe (nowo wytworzone) normy społeczne.

Grupa społeczna (zbiorowość społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4) 12. Przykład zachowań zbiorowych – „tłum”: · tłum to czasowe i niezorganizowane zgromadzenie jednostek, które znajdują się w bezpośredniej bliskości fizycznej i mają wspólny obiekt zainteresowań; teorie powstawania („dynamiki”) tłumu: „zarażania się” (Gustaw Le Bon, 1895 r.) – anonimowość i napięcia emocjonalne prowadzą do zjawiska „umysłu zbiorowego”; konwergencji/„facylitacji” (tłum tworzy aktywność podobnych do siebie jednostek, poczucie zbiorowego „zarażania emocjonalnego”); „wyłaniania się” norm (normy wyłaniają się szybko i spontanicznie, nie są narzucane, równie szybko tracą one znaczenie społeczne).

Grupa społeczna (zbiorowość społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4) 13. Przykłady zachowań zbiorowych – „plotka”, „szał”, „moda”: „plotka” to nieformalnie rozpowszechniana i nie potwierdzona informacja z anonimowego źródła: role społeczne w „plotce”: „kurierzy”, „interpretatorzy”, „adwokaci” i „słuchacze”. „szał” i „moda” jako przykład chwilowych i ekspresywnych zachowań zbiorowych: „szał” to oddawanie się pewnym zachowaniom z entuzjazmem w krótkim czasie; „moda” to styl zachowania popularny w danym czasie, który trwa dłużej niż „szał”.

Grupa społeczna (zbiorowość społeczna) i zachowania zbiorowe (WDS 2008/2009 nr 4) 14. Przykłady zachowań zbiorowych – „zachowania masowe”: „opinia publiczna” – zbiorowe poglądy społeczeństwa lub jego części na określone kwestie (wpływ „przywódców opinii”); „propaganda” – wywieranie wpływu i kształtowanie opinii publicznej; „panika” – bezwładna ucieczka przed zagrożeniem (realnym lub wyobrażonym); „histeria masowa” - szybkie rozprzestrzenienia się strachu wśród grupy ludzi (jest to samonapędzający się mechanizm).