Całkowita wartość ekonomiczna a ocena projektów gospodarczych – ĆW 4

W analizie ekonomicznej projektów gospodarczych, przyjmuje się, że gusty i preferencje konsumentów są podstawowym czynnikiem motywującym do określonego wyboru. Wiąże się to z faktem, iż teoria wartości ekonomicznej dóbr ma swoje podstawy w użyteczności wynikającej z ich konsumowania, a więc dobra stają się dla człowieka wartościowe, gdy w jakiś sposób zaspokajają jego potrzeby.

Wartość ekonomiczna - to kwota, którą jednostka będzie skłonna wydać w celu otrzymania danego dobra w taki sposób, że zachowałaby ona taki sam poziom dobrobytu, jak w sytuacji, gdyby nie posiadała dobra, ale pieniądze

Całkowita wartość ekonomiczna – to pieniężny miernik wyrażający zmiany dobrobytu jednostki w wyniku zmian w jakości środowiska, na przykład w wyniku realizacji określonego projektu. Teoria wartości ekonomicznej najczęściej znajduje swój wyraz w przypadku określenia wartości zasobów dla których nie istnieje „standardowy” rynek lub cena rynkowa nie odzwierciedla całkowitej wartości zasobów które zwykle są niepowtarzalne np. elementy środowiska naturalnego, obiekty dziedzictwa kulturowego.

W ekonomii dla wyrażenia takiej miary używany jest termin gotowości do zapłaty (ang. willingness to pay, WTP), który określa maksymalną kwotę, jaką jednostka jest skłonna zapłacić za dobro zamiast z niego zrezygnować. Alternatywną miarą jest kwota, którą należy zapłacić jednostce aby odstąpiła od chęci posiadania danego dobra, czyli określenie minimalnej rekompensaty jaką zażądałaby za nie jednostka. W tym przypadku używa się terminu gotowości do przyjęcia rekompensaty (ang. willingnest to accept, WTA)

Elementy składowe całkowitej wartości ekonomicznej: wartość użytkowa (ang. use value), w ramach której wyróżnia się: wartość wynikająca z bezpośredniego użytkowania (ang. direct use value) – jest ustalana na podstawie cen rynkowych zasobów środowiska (np. wartość lasu mierzona ceną rynkową metra sześciennego drewna danego gatunku i jakości). W ramach tej wartości można także wskazać na konsumpcyjne i niekonsumpcyjne wartości użytkowe. Te pierwsze występują wówczas gdy wykorzystanie zasobu powoduje ograniczenie dostępu do niego dla innych osób. Z niekonsumpcyjną wartością mamy do czynienia wówczas gdy jednokrotne wykorzystanie zasobu nie ogranicza korzystania z niego przez innych ludzi.

wartość wynikająca z pośredniego użytkowania (ang wartość wynikająca z pośredniego użytkowania (ang. indirect use value) – w przypadku wspomnianego wcześniej lasu będą to korzyści rekreacyjne, korzyści związane z funkcjonowaniem ekosystemu leśnego (absorpcja dwutlenku węgla, produkcja tlenu, podtrzymywanie stosunków wodnych, itp.), a więc korzyści trudniejsze do wyceny. wartość nie związaną z użytkowaniem, pozaużytkowa (ang. nonuse value), na którą składają się: wartość opcjonalna (ang. optional value) – wartość, która odnosi się do korzyści uzyskiwanych w przyszłości, a więc wiąże się z odroczonym w czasie użytkowaniem zasobu.

wartość dziedziczona, spuścizny (ang wartość dziedziczona, spuścizny (ang. bequest value) – stanowi wartość walorów przyrodniczych, którą obecni użytkownicy pragną zachować dla przyszłych pokoleń. Pojawiają się tu pewne przesłanki równorzędnego traktowania obecnych i przyszłych pokoleń. wartość egzystencjalna, istnienia (ang. existence value) – wiąże się z faktem samego istnienia danego obiektu przyrodniczego. Wartość ta nawiązuje do korzyści estetycznych, poznawczych jakie człowiek może czerpać z istnienia różnorodności biologicznej, jej trwania i procesu ewolucji.

Wartość nieużytkową, w przeciwieństwie do użytkowej, trudniej jest wyrazić w formie pieniężnej, gdyż zwykle nie wiąże się ona z fizyczną konsumpcją jakichkolwiek zasobów i usług (w procesie oceny i analizy projektu trudności z kwantyfikacją). Przy wartości użytkowej zwykle nie istnieje problem z jej ekonomiczną identyfikacją - wyznacznikiem będzie cena rynkowa zasobów lub usługi (w przypadku pośredniego użytkowania mogą pojawić się pewne trudności z jednoznacznym ich określeniem).

Rys 1. Całkowita wartość ekonomiczna – projekt rewitalizacji zabytkowych obszarów miasta Źródło: Opracowanie własne na podstawie Florio M. 2002, s.113.

Metody wartościowania zasobów i usług środowiska

Metoda cen rynkowych – stosowana w momencie kiedy dla danych dóbr i usług środowiskowych możemy łatwo określić rynek, wówczas najprostszym sposobem zmierzenia ich wartości ekonomicznej jest skorzystanie z odpowiedniej, faktycznej ceny rynkowej. Trudności pojawiają się gdy brak jest „rynku” dla dóbr i usług (nie uczestniczą w wymianie rynkowej lub transakcje rynkowe nie odzwierciedlają prawidłowo społecznych preferencji). Rynek jednak nadal będzie stanowił punkt odniesienia. Przejawia się to w podziale metod na te, które są oparte na informacjach i bazują na danych: z rynków zastępczych (pokrewnych), gdzie wyróżnia się metody: produktywności, kosztu podróży, cen hedonistycznych, prewencyjna (kosztów ochrony), odtworzenia (kosztów restytucji). z rynków hipotetycznych, wśród metod tej grupy jako główną należy wskazać metodę wyceny warunkowej.

Metody oparte o informacje z rynków zastępczych Opisane metody wyceny polegają na obserwacji i analizie cen na rynkach dóbr powiązanych z jakimś dobrem nierynkowym. Metoda produktywności: znajduje zastosowanie, gdy w wyniku oddziaływania projektu na środowisko następuje wpływ na koszty i zyski przedsiębiorstwa (w konsekwencji, poprzez zmiany podaży danego dobra lub usługi oraz ich ceny, na dobrobyt konsumentów) jest najbardziej popularna i najczęściej stosowana wśród wspomnianych metod wartościowania jej realizacja przebiega dwustopniowo - pierwszy etap to określenie fizycznych efektów oddziaływania projektu, w drugim etapie zidentyfikowanym efektom przypisuje się pieniężną wartość.

Metoda kosztów podróży stosowana jest do wyceny tych składników środowiska, z wykorzystaniem których wiąże się poniesienie pewnego wysiłku mającego jakąś cenę rynkową. jako wysiłek przyjmowany jest czas dojazdu do jakiegoś atrakcyjnego, pod względem rekreacyjnym, jak i turystycznym, miejsca, powiększony o opłaty za wstęp oraz wydatki na wyposażenie niezbędne do konsumpcji danego dobra lub usługi. na tej podstawie określa się funkcję popytu, gdzie koszty podróży warunkują częstotliwość przyjazdu turystów. stanowi to podstawę do wyznaczenia wartości nierynkowych elementów środowiska oraz związanych z nimi usług, które mogą powstawać w wyniku realizacji danego przedsięwzięcia rekreacyjno-turystycznego. metoda ta może zostać użyta, w celu oceny efektów związanych z realizacją projektu powodującego: zmiany w kosztach dostępu dla miejsca rekreacji, likwidację istniejącego miejsca rekreacji, udostępnienie nowego miejsca rekreacji lub atrakcji turystycznej, jakościowe zmiany środowiska w miejscu rekreacji i turystyki.

Metoda cen hedonistycznych analizuje rzeczywiste rynki dóbr i usług, na których czynniki środowiskowe wpływają na kształtowanie się cen. najczęstszymi przykładami wymienianymi w literaturze są: wartość nieruchomości - cena np. domu będzie zależeć od lokalizacji i związanej z nią jakości środowiska oraz dodatkowych udogodnień takich jak, np. estetyczne widoki lub bliskość miejsc rekreacji, zachowanych dzięki zaniechaniu realizacji określonej inwestycji. praca człowieka - i związane z tym zarobki zależą, m.in. od zagrożeń środowiskowych i związanych z nimi dodatków do płacy, powodujących chęć podjęcia przez pracowników działań właśnie w takich warunkach.

Metoda prewencyjna odzwierciedla zmiany zachodzące w środowisku w wyniku realizacji projektu, które przejawiają się w ilości środków pieniężnych, wydawanych przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, na łagodzenie skutków tych zmian lub też ich całkowite zapobieżenie. są więc to kwoty, które ludność jest gotowa ponieść aby powstrzymać degradację środowiska lub ją ograniczyć. Metoda odtworzenia polega na wyliczeniu wartości nakładów niezbędnych do całkowitego lub częściowego przywrócenia (rekultywacja, naprawa) uszkodzonych, w wyniku funkcjonowania projektu, elementów środowiska. z tego też względu może być stosowana dla zasobów odnawialnych, takich jak lasy, ławice ryb, itp.

Metody oparte o informacje z rynków hipotetycznych Gdy identyfikacja pewnego dobra rynkowego powiązanego z danym elementem środowiska naturalnego jest bardzo trudna lub wręcz niemożliwa, wycena polega na obserwacji rynków hipotetycznych.

Metoda wyceny warunkowej - polega na zadawaniu pytań, umieszczonych w specjalnie do tego celu przygotowanym kwestionariuszu, potencjalnym użytkownikom danego dobra nierynkowego. Pytania te mogą dotyczyć: kwot jakie byliby oni skłonni wydać, aby to dobro zostało im dostarczone - tzw. gotowość do zapłaty (willingness to pay, WTP) kwoty jaką byliby skłonni zaakceptować jako rekompensatę w sytuacji pozbawienia ich konsumpcji danego zasobu lub usługi środowiskowej - tzw. gotowością do akceptacji (willingness to accept, WTA). Metoda ta jest często stosowanym sposobem wartościowania środowiska, szczególnie w przypadki określania wartości zasobów i usług nie związanych z użytkowaniem.

Przykład: Publiczny Park Lumpinee w Bangkoku Park Lumpinee jest obiektem publicznym położonym w centrum Bangkoku. Za wstęp na jego teren nie pobiera się opłat. Koszt alternatywny, związany z pozostawieniem parku w obecnej postaci i wykorzystaniem dla celów rekreacji, jest duży i stale wzrasta, co wynika z potencjalnych wartości tego obszaru dla innych podmiotów gospodarczych. Dlatego też stale wzrasta jego znaczenie dla zdrowia, rekreacji i jakości powietrza. Jest to jedno z nielicznych badań przeprowadzonych w krajach roz­wijających się, poświęconych oszacowaniu wartości ogólnie dostępnego parku miejskiego, w którym zastosowano połączone metody (kosztów podróży i deklarowanych preferencji).

Metody. Badania ankietowe przeprowadzono zarówno wśród odwie­dzających ten park, jak i innych mieszkańców różnych dzielnic miasta. Ich celem było uzyskanie informacji o tym, jaką wartość ludzie przypisują istnieniu i aktualnej funkcji tego obiektu. W badaniach wykorzystane zostały: Metoda deklarowanych preferencji. Mieszkańców różnych stref Bangkoku poproszono o wskazanie kwoty, jaką chcieliby płacić rocz­nie w celu zachowania parku w dotychczasowym stanie. W badanej próbie znaleźli się zarówno odwiedzający ten park od czasu do czasu, jak i ludzie doceniający fakt jego istnienia i potencjalną możliwość odwiedzania go, pomimo że nigdy w nim faktycznie nie byli (jest to rodzaj „wartości alternatywnej”).

Metoda kosztów podróży Metoda kosztów podróży. Reprezentatywną próbę odwiedzających zapytano o czas dojazdu do parku i koszty z tym związane. Analizując wyniki, dokonano podziału odwiedzających według stref miasta położonych w różnej odległości od parku. Rezultaty badań pozwoliły na skonstruowanie krzywej popytu, ukazującej zależność między częstotliwością wizyt a „kosztami" (nakładami czasu i pieniędzy przeznaczonych na wizytę). Wstęp do parku jest wolny, toteż prze­strzeń znajdująca się pod krzywą popytu jest odzwierciedleniem „renty konsumenta”. W opisanej metodzie jako pewnik przyjęto założe­nie, że koszty przejazdu do miejsca ogólnie dostępnego, określone na podstawie nakładów czasu i pieniędzy, są odzwierciedleniem wartości, jaką jednostka temu miejscu nadaje. Suma tak postrzeganych kosztów ponoszonych przez wszystkich odwiedzających stanowi o społecznej wartości tego zasobu środowiska

Wyniki. Po podsumowaniu wyników badań (przeprowadzonych w 1980 r Wyniki. Po podsumowaniu wyników badań (przeprowadzonych w 1980 r.) otrzymano trzy wartości bazowe dla parku obliczone w bahtach (THB): na podstawie kosztów ponoszonych przez ludzi rzeczywiście odwiedzających park - 132 mln, biorąc pod uwagę hipotetyczną gotowość do płacenia dotyczącą mieszkańców, którzy rzeczywiście odwiedzają park - 130 mln, biorąc pod uwagę hipotetyczną gotowość do płacenia deklarowa­ną zarówno przez tych, którzy park odwiedzają, jak również i tych, którzy w chwili obecnej tego nie robią (tzw. wartość społeczna) – 1 166 mln.