Nauka gry w szachy jako wsparcie terapii i rewalidacji Magdalena Zielińska Stowarzyszenie HANZA UMKS Jaćwież Polski Związek Szachowy

Szachy – nie tylko dla „zdolnych” Szachy są jak morze, w którym komar może się napić, a słoń – wykąpać się. (przysłowie indyjskie)

Uczniowie „o specjalnych potrzebach edukacyjnych” Potrzebują indywidualnego, szczególnego podejścia, uwagi, cierpliwości i czasu, by „zaufać” nauczycielowi Nie wyklucza to możliwości zarówno czerpania z gry w szachy wielu pożytecznych umiejętności i samej zabawy, jak i zostania dobrym szachistą. Przeciwnie, bardzo często to oni właśnie w szachach znajdują dziedzinę, w której mogą być równi innym lub nawet lepsi, która może ich dowartościować i również bawić, oczywiście na miarę ich możliwości i potrzeb.

Dyslektycy Co prawda: mają trudności z notacją szachową mają trudności z odczytywaniem i właściwą interpretacją poleceń oraz z pytaniami teoretycznymi lepiej sprawdzają się w partiach z dłuższym czasem gry Za to zwykle: świetnie rozwiązują zadania graficzne preferują przedmioty ścisłe, w tym matematykę (i szachy) bardzo chętnie i aktywnie uczestniczą w lekcjach szachów, traktując właśnie szachy jako dziedzinę w której to oni mogą „zabłysnąć” na tle grupy, klasy

Uczniowie z deficytami fizycznymi niedosłyszący, niedowidzący, trwale unieruchomieni, inne deficyty fizyczne Szachy są kijem, przy pomocy którego paralityk może pobić dwóch zupełnie zdrowych ludzi Ernst Grünfeld Specjalne szachy dla niewidomych i niedowidzących, powiększane materiały itp. Zapewnienie dostępu dzieciom na wózkach / o kulach Indywidualne nauczanie Komputer (i internet) – narzędzie i asystent osoby niepełnosprawnej

Uczniowie z różnymi traumatycznymi doświadczeniami Warto zadać sobie trud odkrycia problemu, bo to zwykle pozwala dziecko i jego reakcje zrozumieć oraz pomaga nawiązać z nim kontakt. Często zachowanie takiego dziecka jest jego rozpaczliwą próbą zwrócenia na siebie uwagi, zyskania odrobiny uznania i ciepła. Często właśnie poświęcenie im uwagi (w sensie pozytywnym), znalezienie chociaż drobiazgu, za który można je pochwalić bardzo pomaga nie tylko w nawiązaniu z nimi kontaktu, ale i „uspokojeniu” na lekcji. Jeśli zachęcimy je do szachów, być może właśnie w nich znajdzie swoje „bezpieczne miejsce”, niszę, w której będzie mogło się realizować i dowartościować.

Uczniowie z ADHD To, że dziecko zachowuje się w sposób, który przeszkadza w lekcji, nie znaczy wcale, że jest nią niezainteresowane, niechętne przedmiotowi i nam, lub głupie czy złośliwe. Często wprost przeciwnie. Szachy mogą takim dzieciom pomóc w ćwiczeniu koncentracji, „wyciszeniu”. Zadania i polecania dla nich powinny być formułowane możliwie prosto i konkretnie, najlepiej jedno na raz Dobrze jest umożliwić im jakąś formę aktywności fizycznej w czasie zajęć. Warto nawiązać kontakt z rodzicem i/lub terapeutą

Uczniowie z FAS Potrzebują szczególnie dużo czasu na zaufanie nauczycielowi, zaakceptowanie go Potrzebują poczucia bezpieczeństwa, przewidywalności rytmu szkolnego, zajęć itp. Bodźce negatywne nie działają zupełnie, potrzebują dużo wzmacniania, bodźców pozytywnych Ważne jest nawiązanie kontaktu z rodzicami i/lub terapeutą Element rywalizacji należy wprowadzać bardzo ostrożnie Szachy mogą dawać im wiele radości, być narzędziem do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, cennym wsparciem terapii psychologicznej/psychiatrycznej

Uczniowie z cechami autystycznymi - szachy są dla nich świetną terapią, umożliwiają oddziaływania społeczne i sportową walkę z rzeczywistym przeciwnikiem, jednak bez kontaktu fizycznego, - w Holandii trening szachowy jest uznaną metodą terapeutyczną w rewalidacji autystyków, - często to oni właśnie w szachach znajdują dziedzinę, w której mogą być najlepsi, która pozwala ich nieharmonijnej inteligencji osiągać szczyty możliwości, Reprezentantem Polski, brązowym medalistą Mistrzostw Świata Juniorów w Szachach (2009) jest chłopiec z silnymi cechami autystycznymi, praca z nim bywa trudna, lecz daje bardzo wiele satysfakcji.

Uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim Konieczny kontakt z rodzicem i / lub terapeutą Daleko posunięta indywidualizacja nauczania - staranne dostosowanie materiału i wymagań do możliwości (i potrzeb dziecka) Wymagają wiele wsparcia emocjonalnego Wymagają nauczania indywidualnego lub w bardzo małych grupach Szachy mogą stać się dla nich zarówno źródłem zabawy i radości, jak wsparcie terapii ogólnej ___________ * Imiona dzieci zostały zmienione w celu ochrony dóbr osobistych i danych osobowych

Szachy jako wsparcie terapii i rewalidacji UMKS Jaćwież od marca 2010 prowadzi w Suwałkach rewalidacyjne zajęcia szachowe dla dzieci z orzeczeniami o niepełnosprawności, zajęcia są prowadzone w dwóch dwuosobowych grupach, zajęcia te przełamują stereotyp, że w szachy mogą grać tylko dzieci wybitnie zdolne, jedna z lepszych zawodniczek UMKS Jaćwież przychodząc do szkoły była dzieckiem z „opinią”, po 6 latach nauki i zajęć szachowych jest dobrą uczennicą, której do stopnia rejonowego konkursu przedmiotowego zabrakło tylko 2 pkt. w Krakowie w szkole szpitala dziecięcego dla długoterminowych małych pacjentów zajęcia szachowe są uznaną i przynoszącą bardzo dobre efekty formą terapii

Magdalena Zielińska Kontakt: m.zielinska@pzszach.org.pl Koordynator Ogólnopolskiego Projektu Polskiego Związku Szachowego „Edukacja przez Szachy w Szkole” instruktor i sędzia szachowy (uprawnienia Ministerstwa Sportu i PZSzach.) nauczyciel przedmiotu szachy w jednej ze stołecznych szkół podstawowych (podyplomowe studia pedagogiczne) autorka serii podręczników dla najmłodszych „Grajmy w szachy” wiceprezes Stowarzyszenia Promocji i Odtwórstwa Kultury i Sportów Dawnych HANZA członek i wykładowca UMKS Jaćwież Kontakt: m.zielinska@pzszach.org.pl www.szachywszkole.pl