Analiza techniczna Przesłanki AT Narzedzia Interpretacja sygnałów generowanych przez wskaźniki

wprowadzenie „Analiza techniczna to badanie zachowań rynku, przede wszystkim przy użyciu wykresów, którego celem jest przewidywanie przyszłych trendów cenowych” (J.J.Murphy) zachowanie rynku akcji to Cena akcji Wolumen Liczba otwartych kontraktów

wprowadzenie „Złudne wrażenie przypadkowości stopniowo znika w miarę nabywania umiejętności czytania wykresów” (J.J. Murphy)

Literatura J. J. Murphy „Analiza techniczna rynków finansowych” J.D. Schwager „ Analiza techniczna rynków terminowych” M. J. Pring „Podstawy analizy technicznej” S. Achelis „ Analiza techniczna od A do Z” Z. Komar „Sztuka spekulacji” StockCharts.com - ChartSchool

Wprowadzenie – założenia AT Rynek dyskontuje wszystko Ceny podlegają trendom Historia się powtarza

Rynek dyskontuje wszystko Wszystkie czynniki wpływające na cenę akcji (fundamentalne, makroekonomiczne, polityczne, psychologiczne i inne) znajdują pełne odbicie w cenie akcji. Inaczej: wszystkie ważne, cenotwórcze informacje są już uwzględnione w cenie akcji

Rynek dyskontuje wszystko Perspektywa fundamentalisty: Cena akcji odzwierciedla relację popytu i podaży: jeżeli istnieje duży popyt na akcję, jej cena rośnie Przyczyną hossy lub bessy na danym rynku są uwarunkowania gospodarcze To nie wykresy same w sobie są przyczyną wzrostów lub spadków cen, one jedynie odzwierciedlają psychologię rynku byka lub niedźwiedzia

Rynek dyskontuje wszystko Perspektywa analityka technicznego: Jeżeli cena akcji rośnie to oznacza, że musi być na nią zwiększony popyt (niezależnie od przyczyn takiego stanu rzeczy, których nie warto badać) Przyczyna wzrostu (bądź spadku) ceny nie jest istotna, gdyż w początkowych stadiach trendu cenowego lub w momentach zwrotnych nikt dokładnie nie wie, dlaczego rynek zachowuje się właśnie w ten sposób. Skoro wszystkie istotne czynniki są już uwzględnione w cenach, to badanie ceny jest „samowystarczalne” (czynniki fundamentalne są także uwzględnione)

Analiza techniczna a analiza fundamentalna Przyjmując przesłankę o zdyskontowaniu w cenach wszystkich informacji, odczytywanie wykresów jest swego rodzaju skróconą formą analizy fundamentalnej. Optymalne zawieranie transakcji możliwe jest tylko na podstawie AT (timing), zawierając transakcję tylko na podstawie AF narażamy się na niekorzystny moment zakupu.

ceny podlegają trendom Celem badania wykresów jest rozpoznawanie trendów w ich wczesnych stadiach, by dokonywać transakcji zgodnie z ich kierunkiem. Trend wykazuje silniejszą tendencję do kontynuacji niż do zmiany (należy inwestować zgodnie z trendem, dopóki nie pojawią się oznaki jego końca)

historia się powtarza Analiza zachowań rynku wiąże się badaniem zachowań inwestorów a więc badaniem ludzkiej psychiki. Formacje cenowe pojawiające się od stuleci na wykresach cenowych odzwierciedlają dominujące stany psychiczne uczestników rynku. Ponieważ formacje te sprawdziły się w przeszłości, wnioskuje się, że znajdą potwierdzenie w przyszłości

Trend wzrostowy na WIG–u 20 (III 2003 – X 2007)

Kilkuletni trend spadkowy na WIGu 80 (VII 2007 – III 2009)

Przykład 10-letniego trendu wzrostowego - PEKAO

Brak trendu Spółka American States Water Co.

Jednakowe prawdopodobieństwa wzrostu i spadku Jednakowe prawdopodobieństwa wzrostu i spadku. Losowe wahanie z przedziału (0;1)

Koncepcja zmian cenowych jako błądzenia losowego

Model dwumianowy. Cena końcowa dla 304 etapów: u=1,1; d=0,9 p=0,6

Wykres funkcji y=(1,1)n. Oś OY –skala liniowa

Wykres funkcji y=(1,1)n. Oś OY – skala logarytmiczna

Wykres funkcji y=(1,1)n; log (1,1)n=n log 1,1

Wykresy funkcji y=(1,1)n oraz y=(1,05)n Oś OY –skala liniowa

Wykresy funkcji y=(1,1)n oraz y=(1,05)n Oś OY – skala logarytmiczna

Wykresy funkcji stałych (y=0,1;y=1; y=2;…;y=10). Oś OY – skala liniowa

Wykresy funkcji stałych. (y=0,1;y=1; y=2;…;y=10) Wykresy funkcji stałych. (y=0,1;y=1; y=2;…;y=10). Oś OY– skala logarytmiczna

Wykresy funkcji stałych (y=0,01;y=0,1; y=1;y=2;…;y=10) Wykresy funkcji stałych (y=0,01;y=0,1; y=1;y=2;…;y=10). Oś OY – skala liniowa

Wykresy funkcji stałych (y=0,01;y=0,1; y=1;y=2;…;y=10) Wykresy funkcji stałych (y=0,01;y=0,1; y=1;y=2;…;y=10). Oś OY – skala logarytmiczna

Zastosowanie AT Rynki akcji Rynki kontraktów terminowych Rynek obligacji Rynki surowcowe Rynki towarowe Rynki walutowe Rynek nieruchomości

Cena (baryłki) ropy naftowej (od czerwca 2005)

Wyprzedzający charakter rynków surowcowych

Ujemna korelacja WIG20 i kursu dolara

Korelacja indeksów DJIA i TRAN dostrzeżona przez Ch Korelacja indeksów DJIA i TRAN dostrzeżona przez Ch. Dowa (wyprzedzenie indeksu transportowego)

Prognozowanie ekonomiczne Istnienie silnych trendów lub oznaki ich końca są ważnymi wskaźnikami makroekonomicznymi Zachowanie S&P 500 jest traktowane jako wskaźnik wyprzedzający gospodarki amerykańskiej Trendy na rynkach kontraktów surowcowych wyprzedzają koniunkturę w przemyśle (słabość dolara to słabość gospodarki światowej) Trendy na rynkach dają wskazania dla przyszłej inflacji, poziomu zatrudnienia, PKB

Szeregi czasowe Szereg czasowy to realizacja procesu stochastycznego, którego dziedziną jest czas. (Jest to ciąg danych, uporządkowanych w czasie, dla których pomiary wykonywane są z dokładnym krokiem czasowym). Wśród składników szeregu czasowego możemy wyróżnić: trend (tendencję rozwojową) wahania koniunkturalne wahania sezonowe wahania cykliczne (giełdowe) wahania przypadkowe

Szeregi czasowe wykrywanie natury zjawiska (np. zmiany cen surowców) reprezentowanego przez sekwencję obserwacji formalny opis, identyfikacja elementów szeregu czasowego prognozowanie przyszłych wartości szeregu czasowego (ASC opiera się na założeniu, że kolejne wartości w zbiorze danych reprezentują kolejne pomiary wykonane w równych odstępach czasu)

Szeregi czasowe Składowe szeregu czasowego połączone mogą być związkiem addytywnym, multiplikatywnym, addytywno-multiplikatywnym.

Ogólny model addytywny szeregu czasowego Niech {xt}, t =1,2,…,T oznacza szereg czasowy. Wtedy Xt = zt + kt + st + ct + ut gdzie składnik Zt _odpowiada za trend w chwili t kt wielkość związana z cyklem koniunkturalnym st charakteryzuje sezonowość w chwili t ct jest związany z cyklem w chwili t ut jest czynnikiem losowym (zaburzeniem) – zmienną losową o zerowej wartości oczekiwanej (wszystkie ut mają jednakową wariancję i są parami nieskorelowane)

Cele AT Identyfikacja trendu głównego, trendów niższego rzędu (linie trendu, kanały trendu, średnie ruchome, wstęgi) Ustalenie poziomów cen atrakcyjnych dla popytu, dla podaży (obszary wsparcia, obszary oporu, linie wsparcia, linie oporu) Pomiar impetu rynku – siły trendu, dojrzałości trendu (oscylatory Momentum, RSI, ROC, MACD) Ustalenie stanów skrajnych, stanów alertowych, stanów neutralnych (oscyl. RSI, CCI) Identyfikacja presji kupujących, presji sprzedających (oscyl. CMF, OBV) Pomiar siły relatywnej papieru wartościowego względem benczmarku Określenie poziomów ceny zakupu, ceny sprzedaży Określenie momentu transakcji

Powody skuteczności AT Koncentracja na cenie akcji, która często wyprzedza rozwój ekonomiczny spółki „koncentracja na przyszłości” Posiadanie informacji o presji kupujących, rozpoznawanie okresu akumulacji – poprzedzającego wzrost Posiadanie informacji o presji sprzedających, rozpoznawanie okresu dystrybucji – poprzedzającego spadki Rozpoznawanie poziomów przy których mobilizuje się kupno oraz poziomów zwiększonej podaży Wskazania momentu zakupu, momentu sprzedaży Historia notowań daje wskazania co do reakcji spółki na istotne wydarzenia, przeszłą i obecną zmienność, historyczne poziomy obrotów, siłę relatywną spółki

Narzędzia analizy technicznej Wykresy: słupkowe, świecowe Linie trendu, linie wsparcia, linie oporu Średnie kroczące (proste, ważone liniowo, ważone wykładniczo) Kanały trendu, Wstęgi (k. Keltnera, wst. Bollingera) Formacje cenowe Oscylatory (bazujące na cenie, obrotach, mieszane) Prognostyczne (wyprzedzające trend) Inercyjne (postępujące za trendem) Systemy transakcyjne

Wykres słupkowy

Wykresy świecowe Biała świeca

Dodawanie świec tego samego typu: formacje: trzech białych żołnierzy, trzy takie same kruki

Dodawanie świec objęcie hossy, objęcie bessy

Dodawanie świec formacje: przenikania, zasłony ciemnej chmury

Wykres świecowy

Trend wzrostowy na WIG–u 20 (III 2003 – X 2007 – skala logarytmiczna)

Przykład zmiennych trendów średnioterminowych

Przykład 10-letniego trendu wzrostowego - PEKAO (skala logarytmiczna)

Linie trendów – skala liniowa

Linie trendów - skala logarytmiczna

Trendy – skala liniowa

WYZNACZANIE LINII TRENDU

WYZNACZANIE LINII TRENDU

WYZNACZANIE LINII TRENDU

Aktualne linie trendu

Linie wsparcia, linie oporu w trendzie wzrostowym

Linie wsparcia i linie oporu

Linia wsparcia

Strefy: wsparcia oporu

Przełamanie linii wsparcia

ŚREDNIE KROCZĄCE (MOVING AVERAGES) ZASTOWANIE Filtrowanie przypadkowych ruchów cenowych. Wskazywanie trendu głównego (dominującego dla określonego kroku uśredniania). Określanie siły trendu przy pomocy pomiaru kąta nachylenia średniej w stosunku do osi czasu.

OGÓLNA DEFINICJA ŚRENIEJ KROCZĄCEJ RZĘDU n+m+1 Dla szeregu czasowego {xt}, t =1,2,…,T , dla t z przedziału [n+1, T-m] zdefiniujmy sumę ważoną: Nazywamy ją średnią kroczącą rzędu n+m+1 w punkcie t

ŚREDNIE KROCZĄCE STOSOWANE W AT Rozważmy szereg czasowy {xt}, t =1,2,…,T , Dla t z przedziału [ n+1, T ] W analizie technicznej stosujemy najczęściej średnią kroczącą rzędu n+0+1, czyli

ŚREDNIA KROCZĄCA PROSTA n - sesyjna średnia krocząca prosta (Simple Moving Average ) cen akcji, to średnia arytmetyczna cen zamknięcia z ostatnich n sesji. Ostatnią cenę zamknięcia oznaczmy przez x0, cenę z dnia wcześniejszego x -1 itd.. Stosując wzór na średnią kroczącą rzędu n mamy

Weighted Moving Average n -sesyjna średnia krocząca ważona liniowo cen akcji, waga zmienia się wprost proporcjonalnie wraz ze wzrostem n: x0 – ostatnia cena, x-1 - cena dzień wcześniej, itd.

ŚREDNIE KROCZĄCE SMA i LWMA (bardziej syntetycznie)

ŚREDNIE KROCZĄCE / wykładnicze EXPOTENTIAL WEIGHTED MOVING AVERAGES EMA jest także kroczącą średnią ważoną, przy czym stosowane wagi zmieniają się wykładniczo. Nadaje ona największą wagę cenie ostatniej lub krócej

Średnie kroczące – wygładzanie, podążanie za trendem

ŚREDNIE KROCZĄCE, Oscylator MACD - porównanie sygnałów (stockcharts ŚREDNIE KROCZĄCE, Oscylator MACD - porównanie sygnałów (stockcharts.com)

Sygnały płynące z dwóch średnich kroczących (stockcharts.com)

Wstęgi Bollingera. Konstrukcja i zastosowanie Wskaźnik opiera się na średniej kroczącej, zwykle 20 – sesyjnej, prostej. Dla każdej sesji oba punkty wstęgi (górny i dolny) oddalone są od średniej o dwa odchylenia standardowe cen zamknięcia z ostatnich 20 sesji. Szerokość wstęgi mierzy zmienność cen. W okresie zwiększającej się zmienności linie wstęgi oddalają się od siebie (zbliżają się w okresie niskiej zmienności)

Konstrukcja „linia środkowa” – (na ogół) 20 sesyjna prosta średnia krocząca z ceny akcji (lub kursu indeksu), Górna wstęga = linia środkowa + 2 * odchylenie standardowe cen z ostatnich 20 sesji (lub kursów indeksu) Dolna wstęga = linia środkowa - 2 * odchylenie standardowe cen z ostatnich 20 sesji (lub kursów indeksu)

Wstęga Bollingera (różowy)

Wstęgi Bollingera Sygnał kupna (K) zostaje wygenerowany, gdy linia kursu spada poniżej dolnego ograniczenia wstęgi lub zbliża się do niej (dolna szara linia). Sygnał sprzedaży (S) zostaje wygenerowany, gdy kurs przebija górne ograniczenie wstęgi lub zbliża się do niej (górna szara linia).

Kanały cenowe Ustalając bieżące wartości linii 20 – dniowego kanału, bierzemy pod uwagę 20 dniowy okres zakończony dzień wcześniej.

Upper Channel Line: 20-day high Lower Channel Line: 20-day low Centerline:(20-day high + 20-day low)/2

Kanały cenowe

Interpretacja Kanały Cenowe mogą być użyte do identyfikacji momentów odwrócenia trenu (trend reversals) poziomów wykupienia/ wyprzedania (overbought/oversold levels) w obrębie trendu głównego (wzrostowego, spadkowego bądź horyzontalnego) Przebicie górnej linii kanału oznacza niezwykle silny rynek i może być sygnałem początku trendu wzrostowego. (Przebicie dolnej – spadkowego)

Zielone strzałki – sygnał rozpoczęcia trendu wzrostowego, czerwone – spadkowego (whipsaw – fałszywy sygnał)

Wyprzedanie, wykupienie Skuteczne wykorzystanie stanów wykupienia/wyprzedania zależy od prawidłowej identyfikacji głównego trendu. Jeśli jest on rosnący można wykorzystać stan wykupienia w trendzie podrzędnym (sprzedaż akcji) Krótkoterminowe stany wyprzedania następują po korektach spadkowych głównego trendu (można wykorzystać te stany na zakupy) Warto analizować kanały cenowe w różnych ujęciach czasowych (np.. tygodniowe i dzienne). Tygodniowe pokazują trend wyższego rzędu, dzienne – niższego – mogą być wykorzystane przez inwestorów krótkoterminowych.

Wyprzedanie w rosnącym trendzie głównym Wyprzedanie w rosnącym trendzie głównym. Stany wyprzedania po korektach spadkowych– zielone strzałki

Narzędzie - Keltner Channel Keltner Channel jest wyznaczony przez 3 linie. Linie zewnętrzne wyznaczają obszar, gdzie z dużym prawdopodobieństwem powinien przebywać wykres ceny Jeżeli wykres znajdzie się nad górną linią to oznacza, że ceny są „za wysokie” pod dolną - „za niskie" w stosunku do pewnej średniej kroczącej.

Narzędzie Keltner Channel - przykład

Narzędzie - Keltner Channel W nowszej wersji Kanału Keltnera linią środkową jest (zwykle) 20-okresowa EMA. Dla każdego dnia punkty linii górnej i dolnej leżą w tej samej odległości od średniej wykładniczej. Odległość ta to wielokrotność (typowo - dwukrotność) wskaźnika zmienności ATR (zazwyczaj o długości 10).

Wskaźnik zmienności ATR Average True Range Obliczanie wskaźnika ATR(14) Current ATR = [(Prior ATR x 13) + Current TR] / 14 the first 14-day ATR is the average of the daily TR values for the last 14 days Current True Range (Current TR) is defined as the greatest of the following: current High less the current Low absolute value of current High less the previous Close absolute value of current Low less the previous Close

ATR - własności ATR nie wskazuje kierunku ruchu jak MACD czy RSI. ATR wskazuje zmienność, wielkość współczynnika zależy od ceny konkretnej akcji Silnym ruchom cen towarzyszy duża wartość TR, a zatem także ATR – szczególnie na początku ruchu. ATR może być użyty do mierzenia „entuzjazmu” kryjącego się za ruchem w górę bądź przełamaniem trendu wzrostowego. Wzrost ATR może oznaczać wzmożoną presję kupujących (w przypadku przełamania trendu spadkowego) lub sprzedających (bearish reversal)

Wykres ceny oraz wskaźnika ATR dla spółki Google

Wykres ceny oraz wskaźnika ATR dla spółki MSFT

Porównanie Kanału Keltnera ze Wstęgą Bollingera

OSCYLATORY Skuteczne narzędzia przy trendach bocznych, wrażliwe na niewielkie wahania cen lub indeksów Informują o sytuacjach skrajnych o tzw. „wykupieniu” bądź „wyprzedaniu” impecie rynku (fazie trendu) dywergencji (rozbieżności) z trendem cenowym

Dywergencje Dywergencja pozytywna Kolejne minima lokalne oscylatora leżą coraz wyżej przy spadkowym trendzie ceny Dywergencja negatywna Kolejne maksima lokalne oscylatora leżą coraz niżej przy wzrostowym trendzie ceny Dywergencje stanowią ostrzeżenie przed możliwością zmiany trendu cenowego

Przykład / momentum(10) (widoczne dywergencje)

OSCYLATORY – zachowanie, stosowanie Wskaźniki o charakterze pomocniczym, ich analiza powinna być podporządkowana analizie trendu mniej istotne na początku trendu, bardziej istotne pod jego koniec Punkty zwrotne na oscylatorach (ekstrema lokalne) są zgodne z takimi samymi punktami na wykresie cenowym lub je wyprzedzają, niektóre oscylują wokół poziomu zerowego, inne wahają się w zakresie od 0 do 100.

OSCYLATORY – interpretacja Jeżeli oscylator przyjmuje ekstremalne wartości w swym zakresie, to można się spodziewać korekty lub konsolidacji bądź też zmiany trendu Jeżeli oscylator przebywa w dolnym zakresie wahań – ogólne wskazanie zaleca kupno. W chwili przebywania w górnym zakresie – sprzedaż Dla oscylujących wokół poziomu zerowego – przejście z „-” na „+” jest sygnałem kupna Zmiana znaku w odwrotnym kierunku – sygnał sprzedaży

Mierzenie impetu. Momentum M = V – V-n V – ostatnia cena zamknięcia V-n - cena zamknięcia sprzed n-dni Stosowany jest często okres 10 dniowy Zwiększanie n powoduje zmniejszenie zakresu wahań oscylatora, liczba generowanych sygnałów jest mniejsza

Mierzenie impetu: tempa wzrostów i spadków Opadająca linia impetu poniżej poziomu zerowego oznacza przybierający na sile trend spadkowy Płaska linia impetu poniżej poziomu zerowego oznacza stabilny trend spadkowy Wzrastająca linia impetu poniżej poziomu zerowego oznacza słabnący trend spadkowy

Wykres ceny = trend liniowy + cykl (12) Momentum o długościach: 3, 6, 12, 24

Wykres ceny = przesunięta sinusoida (64) Momentum o długościach: 5, 9, 14, 30, 64

Przykład / Porównanie momentum(7) z momentum(10)

Oscylator MACD Moving Average Convergence / Divergence Wskaźnik MACD opiera się na różnicy dwóch średnich ruchomych o różnych długościach. Krótkoterminowa MACD jest (zwykle) różnicą średnich 12-sesyjnej (odjemna) oraz 26 sesyjnej (odjemnik) Linią sygnalną jest wtedy średnia krocząca z 9 sesji z wartości samego wskaźnika. Najczęściej do MACD stosuje się średnie wykładnicze

Krzywa MACD i linia sygnalna Podstawowa interpretacja zakłada generowanie sygnałów na podstawie przebicia przez MACD linii sygnalnej. Przebicie z dołu tej linii w strefie wartości ujemnych jest sygnałem kupna, przebicie z góry linii sygnalnej w strefie wartości dodatnich traktowane jest jako sygnał sprzedaży. Potwierdzeniem sygnałów jest odpowiednie przełamanie poziomu równowagi – czyli wyjście MACD ponad poziom zerowy w przypadku sygnału kupna, zejście poniżej zera w przypadku sygnału sprzedaży

Wyraźne trendy- przecięcia średnich ruchomych dają bardziej wiarygodne sygnały niż przecięcia linii sygnalnej

Ruch boczny – wiele sygnałów, po których brak zdecydowanego trendu

RSI (relative strength index) DEF2 100 RSI = 100 - -------- 1 + RS średnia wartość wzrostu cen zamknięcia z n ostatnich sesji RS = ------------------------------------------------------------------ średnia wartość spadku cen zamknięcia z n ostatnich sesji Licznik jest sumą wszystkich wzrostów w ujęciu walutowym lub punktowym, podzieloną przez n Mianownik jest sumą wszystkich spadków w ujęciu walutowym lub punktowym, podzieloną przez n Najczęściej n=14 Im krótszy okres (mniejsze n) tym oscylator jest bardziej czuły na zmiany ceny

RSI / stosowanie Do transakcji krótkoterminowych stosuje się n=9 Do transakcji długoterminowych stosuje się n=21 lub 28 RSI oscyluje w przedziale (0; 100) Wartości powyżej 70 to stan „wykupienia” Wartości poniżej 30 to stan „wyprzedania” Przebicie od góry linii 70 jest sygnałem sprzedaży Przebicie od dołu linii 30 jest sygnałem kupna

RSI DYWERGENCJA miedzy RSI a CENĄ w momencie gdy oscylator przyjmuje wartości powyżej 70 lub poniżej 30 stanowi poważne ostrzeżenie o możliwości zmiany trendu. Wskazywanie dywergencji jest jedną z najistotniejszych zalet tego wskaźnika Analizę RSI stosuje się łącznie z analizą trendu oraz średnich kroczących

RSI 14 / przykład negatywnej dywergencji Brak wyraźnego sygnału przed dwumiesięczną hossą

RSI 15 – sygnał kupna

RSI 15 – sygnał sprzedaży

Stochastic Fast - szybki oscylator stochastyczny C – ostatnia cena zamknięcia Max(H,n) – maksimum z najwyższych wartości cen z ostatnich n okresów Min (L,n) – minimum z najniższych wartości cen z ostatnich n okresów 100* [C - Min (L,n)] %K = ------------------------------------ Max(H,n) - Min (L,n) %D = EMA( %K, 3) . Zatem %D jest 3-okresową wykładniczą średnią kroczącą

Stochastic Fast – szybki oscylator stochastyczny %K mierzy relację procentową ceny zamknięcia do całego zakresu cenowego w ustalonym okresie Wartości osiągane przez wskaźnik: 0 - 100. Wartości wysokie, > 70 oznaczają cenę zamknięcia bliską górnej granicy zakresu wahań Wartości niskie, < 30 oznaczają cenę zamknięcia bliską dolnej granicy zakresu wahań %D nosi nazwę szybkiego oscylatora stochastycznego EMA(%D,3) – wolny oscylator stochastyczny

Stochastic Fast – szybki oscylator stochastyczny Wskaźnik spopularyzowany przez uczestników rynków terminowych (z użyciem krótkiego przedziału czasu branego do obliczeń). Główna linia oscylatora to %K Wygładzona postać %K to %D. Przyjmuje się, że wyjście linii %K ponad %D w obszarze wyprzedania jest sygnałem kupna zaś przejście %K poniżej %D w obszarze wykupienia - sygnałem sprzedaży. Dodatkowo poszukiwane są dywergencje linii %D względem wykresu cenowego.

Stochastic Fast %K – linia czerwona, %D - niebieska

Stochastic Fast - dolny panel %K – szary, %D - czerwony

OBV / On Balance Volume OBV wprowadził Joe Granville w 1963, w książce „Granville's New Key to Stock Market Profits”. Wskaźnik był jednym z pierwszych i najbardziej popularnych mierzących dodatni i ujemny przepływ gotówki Dzienna wartość obrotu jest dodawana do wartości OBV z dnia poprzedniego, gdy cena zamknięcia papieru wzrasta, natomiast jest odejmowana, gdy cena spada. Jeżeli cena pozostaje niezmieniona, także OBV nie zmienia się. Jako wartość początkową można przyjąć dowolną liczbę

OBV – ilustracja wykres ceny, wolumenu, OBV

OBV – charakterystyka, stosowanie Jeśli cena jest w trendzie wzrostowym rosnący OBV jest potwierdzeniem trendu (rosnący popyt jest warunkiem „zdrowego” tj. umotywowanego trendu) W przypadku rosnącej ceny i spadającego OBV mamy do czynienia z negatywna dywergencją, co stanowi ostrzeżenie przed możliwością zakończenia trendu wzrostowego. Wartość liczbowa OBV nie jest istotna, ważny jest kierunek zmian oraz ewentualny trend OBV oraz relacja do ceny

OBV – charakterystyka, stosowanie Wykres OBV jest porównywany z wykresem ceny w aspekcie potwierdzenia lub dywergencji Okazuje się,że OBV ma własność wyprzedzania ceny Rosnący OBV wskazuje, że wolumen w dniach charakteryzujących się wzrostem ceny przewyższa wolumen w dniach spadkowych. Oznacza to przewagę strony popytowej oraz możliwą akumulację akcji w „silnych rękach”. Taka sytuacja skłania innych inwestorów do nabywania akcji, co sprzyja wzrostowi jej ceny

OBV – przykład potwierdzenia trendu

Pozytywna dywergencja na OBV Wcześniejsze pokonanie oporu na wykresie OBV

Wyprzedzający charakter OBV

Formacje cenowe H&S (głowa i ramiona)

Kształtowanie się formacji głowy i ramion Ruch powrotny do linii BD Możliwy jeszcze powrót nad linię BD będącą teraz linią oporu oraz trend boczny

Ukształtowana formacja głowy i ramion

Formacja podwójnego szczytu

Formacja podwójnego dna

Formacje cenowe. Trójkąt zwyżkujący wdsoftware.com/pl/encyklopedia-at/

Klin zniżkujący http://www.wdsoftware.com/pl/encyklopedia-at/

Chorągiewka http://www.wdsoftware.com/pl/encyklopedia-at/

formacja głowy i ramion – przykład (BZWBK)

Formacja podwójnego szczytu

Trójkąty, kliny w trendzie spadkowym

Flaga, trójkąt

Luki cenowe

Luki cenowe luka ucieczki

Formacje świecowe odwrócony młot, spadająca gwiazda

Formacja przenikania – zapowiedź wzrostu

Gwiazdy: wieczorna, poranna (odwrócenie trendu)

Trendy główne Dopóki każda kolejna zwyżka trendu głównego osiąga nowy szczyt a każda zniżka trendu wtórnego zatrzymuje się na wyższym poziomie niż poprzednia zniżka, to mamy do czynienia z głównym trendem zwyżkującym, czyli hossą Dopóki każda kolejna zniżka trendu głównego osiąga nowe dno a każda zwyżka trendu wtórnego zatrzymuje się na poziomie niższym niż poprzednia zwyżka, to mamy do czynienia z głównym trendem zniżkującym, czyli bessą

Trendy główne, trendy wtórne Dla inwestora o długim horyzoncie czasowym kluczowa jest identyfikacja trendu głównego (może pominąć trendy niższego rzędu) Gracz giełdowy jest zainteresowany identyfikacją trendów wtórnych

Teoria Dowa trzy rodzaje trendów Trendy główne (primary trends) wtórne (secondary trends) podrzędne (minor trends) Trendy główne – od kilkunastu miesięcy do kilkunastu lat, zmieniają ceny co najmniej o 20% Wtórne - od 3 tygodni do kilku miesięcy, „korygują” trend główny ich przebieg może sygnalizować nadchodzącą zmianę trendu głównego Podrzędne – od kilku godzin do kilku tygodni, nie mają większego znaczenia

Trendy wtórne Trendy podrzędne Wtórne trendy zniżkujące korygują hossę Wtórne trendy zwyżkujące korygują bessę Trendy wtórne „zabierają ” od 1/3 do 2/3 poprzedniej zmiany (Ruch korekcyjny wynosi często 50%) Trend wtórny może (choć bardzo rzadko) znieść całą zwyżkę trenu głównego Czas trwania – standardowo – od 3 tygodni do 3 miesięcy Trendy wtórne są kompozycją trendów podrzędnych (zwykle trzech)

Hossa – bull market Hossa dzieli się na trzy fazy - trzy ruchy zwyżkujące Pierwszy ruch jest zdominowany dużą dozą pesymizmu po okresie bessy, jest reakcją na niedowartościowanie rynku. Zwyżce towarzyszą negatywne informacje okołorynkowe. Większość obserwatorów patrzy z nedowierzaniem na rosnące indeksy. Panuje powszechne przekonanie o nieuchronnym pogłębieniu spadków

Hossa – the bull market Druga zwyżka wiąże się z polepszającym się klimatem biznesowym. Rosną zyski przedsiębiorstw. Zmniejsza się bezrobocie. Zdaniem większości – najgorszy okres został przezwyciężony (ta faza powinna być najbardziej zyskowna dla techników). Trzecią zwyżkę charakteryzuje przesadny optymizm w dyskontowaniu przyszłości. Zwyżce towarzyszą pozytywne informacje okołorynkowe. Informacje o hossie docierają do szerokiej publiczności. Większość inwestorów rozważa tylko zakupy akcji. Firmy emitują nowe serie akcji

Bessa – the bear market Bessa dzieli się także na 3 fazy spadkowe W pierwszej zbywają akcje najbardziej zorientowani, którzy dostrzegli przewartościowanie i brak perspektyw na większe zyski spółek. Drugą fazę charakteryzuje paniczna wyprzedaż akcji, zniżki nabierają tempa. Po kuluminacji wyprzedaży następuje korekcyjna zwyżka trendu wtórnego. Trend wtórny może mieć postać trendu bocznego. Trzeciej fazie spadków towarzyszy postępujący pesymizm tych, którzy byli przekonani, że kupili „w dołku” oraz tych , którzy przetrzymali akcje do tej pory. Fazie towarzyszą negatywne wiadomości okołorynkowe. Panuje przekonanie, że akcje nie mają żadnej wartości.

Obroty potwierdzają trend główny Volume goes with trend W czasie hossy wolumen wzrasta wraz ze zwyżką ceny akcji maleje w czasie zniżki. To samo dotyczy trendów wtórnych W czasie bessy wolumen wzrasta wraz ze spadkiem ceny akcji i maleje przy wzrostach

Trend horyzontalny może zastępować trendy wtórne Ceny wahają się w granicach –5% do +5% Następuje tymczasowa równowaga popytu i podaży Im dużej drwa, im mniejsze są wahania, tym ważniejsze jest wybicie z tzw. „bazy” Trend horyzontalny może dotyczyć jednej ze średnich

Ceny zamknięcia Inercja trendu Ważne są tylko ceny zamknięcia, wahania w trakcie dnia mają znaczenie drugorzędne Trend jest kontynuowany, dopóki nie ma sygnału jego zmiany Sygnał zmiany trendu może wystąpić w każdej chwili, dopóki jednak nie następuje należy „szanować” istniejący trend

BUDOWA ZWYŻKOWEGO TRENDU GŁÓWNEGO ( TRENDY WTÓRNE – CZERWONE)

Ciąg Fibonacciego Ciąg Fibonacciego: 1, 1, 2, 3, 5, 8,13, 23,… Rekurencyjnie: ao=1; a1=1; an= an-1 + an-2 Okazuje się że: Uzyskana liczba jest tzw. złotym podziałem

Ciąg Fibonacciego / własności

Liczby „zniesienia Fibonacciego” (Fibonacci retracement) Liczbę 23,6068 % uważa się za najmniejsze zniesienie ostatniej fali wzrostowej przez falę korekcyjną. Zatem cena akcji spada o 23,6068 % całego wzrostu wynikającego fali wzrostowej Najczęściej to zniesienie zawarte jest w przedziale (38,1966 %; 61,8034 %)

zniesienie Fibonacciego po fali wzrostowej

Mierzenie korekcyjnego wzrostu po fali spadkowej zniesieniem Fibonacciego

Punkty zwrotne w okolicy linii zniesienia Fibonacciego

Teoria fal Elliota Rosnący rynek akcji podlega powtarzającemu się rytmowi pięciofalowej fazy wzrostu, po której następuje trójfalowa faza spadku. Pełny cykl składa się więc z ośmiu fal Fale fazy wzrostów - oznaczone liczbami 1, 3 i 5 – zwane są falami impulsu - natomiast fale 2 i 4, biegnące w kierunku przeciwnym do trendu wzrostowego, zwane są falami korygującymi. Kiedy pięciofalowa faza wzrostu dobiega końca, zaczyna się faza trójfalowej korekty. Fale tej fazy oznaczone są odpowiednio literami a, b, c. Na spadkowym rynku faza spadku ma strukturę pięciofalową, zaś wzrostu - trójfalową.

Teoria fal Elliota – zastosowanie Teoria FE służy do identyfikacji aktualnego miejsca w całym cyklu, ma zatem istotną wartość prognostyczną, przy założeniu jej prawdziwości i prawidłowego oznaczenia zaistniałych fal Ruchy korekcyjne (korekty) nigdy nie składają się z 5 fal. Jeżeli w czasie hossy pojawi się 5 falowy ruch korekcyjny, to oznacza on pierwszą z 3 fal spadkowych. W bessie pojawienie się 5 falowej zwyżki powinno oznaczać falę wzrostową nowego cyklu

Teoria fal Elliota – pełny cykl rynku wzrostowego (fale stopnia II)

Teoria fal Elliota – pełny cykl rynku wzrostowego ( fale stopnia III)

Teoria fal Elliota – pełny cykl rynku wzrostowego – (fale stopnia IV)

Charakterystyka poszczególnych fal Fala 1 jest na ogół najkrótsza w porównaniu z pozostałymi Początkowo wydaje się, że obserwowany ruch cen jest jedynie chwilowym odbiciem po długotrwałej tendencji spadkowej. Jeżeli fala pierwsza powstaje w ramach głównych formacji odwrócenia trendu, ma ona dynamiczny charakter. Akcje kupują inwestorzy instytucjonalni (Inwestorzy indywidualni wstrzymują się z zakupami) Fala 2 - z reguły - znosi całą pierwszą falę bądź jej istotną część. Ruch korekcyjny w dół zatrzymuje się zazwyczaj powyżej poziomu rozpoczęcia fali pierwszej. Akcje ponownie kupują inwestorzy instytucjonalni, natomiast inwestorzy mniej doświadczeni zamykają swoje stratne pozycje, oczekując dalszego znaczącego pogorszenia koniunktury

Charakterystyka poszczególnych fal Fala trzecia jest najczęściej najdłuższa i cechuje się dynamicznym wzrostem Analiza techniczna generuje wiarygodne i silne sygnały kupna Fali tej towarzyszy najwyższy wolumen obrotów Rynek notuje przyśpieszenie dynamiki wzrostu, czemu towarzyszą luki cenowe Często fala trzecia jest falą wydłużoną Nigdy fala trzecia nie jest najkrótsza w układzie pięciu fal wzrostowych. Wszystkie główne wskaźniki makroekonomiczne potwierdzają rozwój gospodarki.

Zarzuty „zewnętrzne” wobec AT Formacje cenowe są raczej wytworem wyobraźni niż rzeczywistym bytem (niejednoznaczność interpretacji) AT funkcjonuje jako samospełniająca się przepowiednia: fale zakupów bądź sprzedaży są konsekwencją pojawienia się formacji, którą zna większość uczestników rynku Wykresy cenowe wskazują przeszłość nie zaś przyszłość Istnienie trendów nie jest oczywiste – twierdzą zwolennicy błądzenia losowego (random walk theory)

Zarzuty - dyskusja Ad.1 (niejednoznaczność interpretacji) Analiza wykresów jest faktycznie w dużym stopniu subiektywna i niejednoznaczna. Istnieje dość duża tolerancja w identyfikacji typowych formacji cenowych. Występowanie różnic interpretacyjnych jest zjawiskiem częstym

Zarzuty - dyskusja Ad.2 (samospełniająca się przepowiednia) Konsekwencją w/w różnic są różne decyzje inwestycyjne. Inwestorzy różnią się także upodobaniami odnoszącymi się do faz wejścia na rynek a także horyzontem czasowym inwestycji. Obecność graczy dziennych osłabia efekt samospełniającej się przepowiedni Hossa i bessa mogą utrzymać się dłuższy czas tylko przy odpowiednich relacjach popytu i podaży. Jednakowe reakcje analityków technicznych nie są w stanie wywołać hossy czy bessy.

Zarzuty - dyskusja Faktycznym problemem są komputerowe systemy transakcyjne – podobnie zaprogramowane, wykonują automatycznie te same zlecenia przyczyniając się do gwałtownych ruchów indeksów w górę lub w dół. Ad.3 (przeszłość a nie przyszłość) Metody AT mają wiele wspólnego z wnioskowaniem i prognozowaniem statystycznym, które zakłada ekstrapolację na podstawie danych historycznych. Wnioskowanie w AT odbywa się w sposób mniej sformalizowany (np. nie są podawane prawdopodobieństwa błędów). Analiza wykresów jest pewną formą analizy szeregów czasowych, jest zatem zgodna z nowoczesnym kanonem tworzenia prognoz ekonometrycznych

Zarzuty - dyskusja Ad.4 (istnienie trenów) Krytycy założenia o istnieniu trendów stwierdzają całkowitą przypadkowość i nieprzewidywalność ruchu cen (nie istnieje żadne „prawo serii”). Według hipotezy o efektywności rynku ceny oscylują wokół rzeczywistej wartości danego towaru czy akcji. Trudność formalnego wykrycia jakichś formacji cenowych, czy trendu nie jest dowodem, że one nie istnieją Odpowiedzią zwolenników AT są badania empiryczne – wykazujące istnienie trendów oraz przynoszące zyski systemy transakcyjne oparte na tym założeniu

Słabości „wewnętrzne” AT Możliwość różnych interpretacji tych samych formacji cenowych a także sytuacji technicznej spółki płynącej ze wskaźników Dobór optymalnych parametrów musi nastąpić indywidualnie dla każdej spółki (indeksu) – brak uniwersalnych parametrów Indywidualne, psychiczne nastawienie analityka („bycze” bądź „niedźwiedzie”) wpływa na interpretację danych

Problemy „wewnętrzne” w AT Opóźnienie w działaniu wielu indykatorów, powodujące zwiększenia ryzyka w zajęciu pozycji na rynku Częsty brak pewności postawionej prognozy, konieczność oczekiwania na potwierdzenia sygnałów Występujące nierzadko sprzeczności generowanych sygnałów przez różne wskaźniki Konieczność dokonania syntezy płynącej z interpretacji wielu analizowanych składników AT- bardziej „sztuka interpretacji” niż obiektywne wnioskowanie