W2. Historia kształtowania kosztów związanych z jakością

Starożytność Kodeks Hammurabiego (XVIII p.n.e. – XVII p.n.e.) zasada „oko za oko, ząb za ząb”, kary za złą jakość, odszkodowania za poniesione straty Piramidy egipskie, wymagania jakościowe statua chaldejskiego króla Gudea (2300 r. p.n.e.) (jednostka długości równa około 27 cm, podzielona na 15 części) płaskorzeźba w grobowcu (XVIII w. p.n.e.) (proces tkania lnu podzielony na fazy produkcyjne: przygotowanie lnu, przędzenie, zakładanie osnowy, tkanie i kontrolowanie) listy towarowe z czasów Ramzesa III (ok. 1200 r. p.n.e.) (wymagania dotyczące barwy kadzidła: od mglistej żółcieni bursztynu do bladej, jak światło księżyca, zieleni jadeitu) narzędzia pomiaru (kątowniki, poziomice, ołowianki) Źródło: Z. Zymonik, Wkład starożytności do problematyki jakości i jej kosztów, Problemy Jakości 2004, nr 8, s. 36-38.

Średniowiecze rzemiosło i handel, organizacja cechowa, jako inspiracje współczesnych rozwiązań projakościowych klient – arystokracja i bogate mieszczaństwo północno - zachodnia Europa. Flandria – centrum produkcji i handlu tkanin wełnianych i lnianych, czyli sukna (sukiennice) formalne uregulowanie wytwórczości i sprzedaży; cel - podatki rozporządzenie króla Anglii Edwarda I (1300 r.) – normy dotyczące wagi, długości i szerokości oraz jakości sukna sprzedawanego w belach nadrzędna instytucja kontroli rynku 1316 r. (król Anglii Edward II) tkacze z okolic Carcassonne - wybór kontrolera jakości flamandzkie centra handlu - bele sukna; jakość potwierdzana ołowianą plombą (od połowy XVII do rewolucji przemysłowej) - obraz Rembrandta „Staalmeisters” Źródło: Z Zymonik, Wytwarzanie w średniowiecznych organizacjach rzemieślniczych pierwszą generacją zarządzania jakością, Problemy Jakości 2004, nr 9, s. 36-40.

Średniowiecze cd. kontrola produktów i procesów wytwarzania (np. procesu uboju bydła, proces przechowywania mięsa, a także pomieszczeń i wag) instytucja przeglądu towarów (Schau), szczególnie z importu (chiński jedwab, ceramika arabska, perskie dywany) przegląd szafranowy (Safranschau) (przyprawy korzenne z Bliskiego Wschodu) organizacja cechowa (mistrz cechu i czeladnicy, praca zespołowa, zarządzanie oparte na odpowiedzialności) brak tradycji rzemieślniczej w Polsce (szlachecki styl życia) Andrzej Frycz-Modrzewski „O naprawie Rzeczypospolitej” (brak nadzoru rynku) Europejska zasada „ten, komu przypadają korzyści, ponosi także ryzyko” Źródło: Z Zymonik, Wytwarzanie w średniowiecznych organizacjach rzemieślniczych pierwszą generacją zarządzania jakością, Problemy Jakości 2004, nr 9, s. 36-40.

Rewolucja przemysłowa człowiek - jego wiedzę i umiejętności, zastąpiła maszyna klienci - anonimowi możliwość podziału produktu na części (robotnicy niewykwalifikowani) normy pracy, akord, taśma produkcyjna uważano, że wadliwość w wytwarzaniu to nieuchronny wynik postępu technicznego znaki towarowe (znak bliźniaków noży Solingen); prawo do ochrony znaków towarowych – Rzesza Niemiecka, koniec XVIII w. – made in …, ustawa brytyjska z 1874 r. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej - wzorce europejskiego rzemiosła w amerykańskich fabrykach - naukowe zarządzanie Taylora (oddzielenie planowania pracy od jej wykonania) ( zarządzanie oparte na wynikach) - potokowe formy produkcji Forda - wyodrębnienie funkcji kontrolnej z funkcji zarządzania Źródło: Z. Zymonik, Koszty jakości w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2002, s. 61-65.

Kontrola jakości w przemyśle wojennym USA Walter Shewhart (metody statystyczne w kontroli jakości; karty kontrolne - zbiór informacji o jakości w procesie) „Economic Control of Quality of Manufactured Product”, 1931 r. (rozeznanie w naturalnych i nienaturalnych możliwościach procesu produkcyjnego) dostawy sprzętu wojskowego dla aliantów (wadliwość 70-80%) karty kontrolne Shewharta, metody wyrywkowej kontroli jakości Dodge’a i Romiga (intensywne szkolenia w zakresie metod statystycznych, mające na celu niedopuszczenie do przedostania się na zewnątrz wadliwych produktów) niepowodzenia w wykorzystaniu metod statystycznych w kontroli jakości (skoncentrowanie się na procesie wymaga więcej informacji, niż skoncentrowanie się na produkcie; brak odpowiedniego sprzętu przetwarzającego informacje; brak zainteresowania problematyką jakości naczelnego kierownictwa, gdyż uważano, że jakość to problem techniczny; boom gospodarczy) Źródło: Z. Zymonik, Koszty jakością zarządzaniu przedsiębiorstwem, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2002,s. 65-68.

okupacja Japonii (gen. Mc Arthur) Deming, Juran (metody statystyczne Rewolucja jakości w Japonii okupacja Japonii (gen. Mc Arthur) Deming, Juran (metody statystyczne w zarządzaniu jakością, ranga naczelnego kierownictwa) jakości nie można „wykontrolowć”, trzeba ją wbudować w procesy (działania prewencyjne) przewaga działań prewencyjnych nad działaniami kontrolnymi Źródło: Z. Zymonik, Japońska rewolucja jakości - tworzenie koncepcji Quality Control, Problemy Jakości 2006, nr 12 (38), s. 9-14.

Etapy rozwoju zarządzania jakością ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ, TQM KONTROLA JAKOŚCI quality inspection (do końca I połowy XX w.) STEROWANIE JAKOŚCIĄ quality control (lata 50. – 60. XX w.) ZAPEWNIENIE JAKOŚCI quality assurance (lata 70. - 80. XX w.) ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ, TQM quality management (od lat 80. XX w.) dominuje sortowanie; kontrola wychodzących produktów; działania korygujące w ograniczonym zakresie. kontrola czynna, działania korygujące; metody statystyczne w kontroli; pisemne instrukcje standaryzacja i certyfikacja systemów jakości; audity systemów jakości; działania zapobiegawcze nastawienie na klienta; samoocena; ciągłe doskonalenie; stosowanie w całej organizacji; edukacja. Źródło: J.Zymonik

Koncepcje klasyków zarządzania jakością dotyczące kosztów jakości

Trylogia J. M. Jurana Źródło: Z.Zymonik za: J. Juran

Komentarz do trylogii J. M. Jurana Każdy proces jest uniwersalny i składa się z trzech kolejnych elementów: - planowania jakością - sterowania jakością - doskonalenia jakości Odchylenia od wymagań jakościowych, czyli błędy, są dwojakiego rodzaju: - błędy sporadyczne (pojawiają się nagle i dlatego zakłócenie procesu zwraca uwagę kierownictwa) - błędy chroniczne (wciąż się pojawiają i dlatego nie są zauważane przez kierownictwo; trzeba wtedy zmienić system zarządzania) Źródło: Z.Zymonik

Różnice między błędami sporadycznymi a chronicznymi (systemowymi) wg Jurana Kryterium Błędy sporadyczne Błędy chroniczne wysokość kosztów jakości koszty niskie koszty wysokie charakter zakłóceń procesu nagły i drastyczny (zwracający uwagę) ciągły (nie wzbudzający podejrzeń) podejście do odchyleń od wymagań jakościowych (błędów) niezbędne są działania korygujące, eliminujące przyczyny odchyleń od wymagań jakościowych błędy towarzyszą każdemu procesowi, są nieuniknione, toteż na pewnym poziomie powinny być akceptowane cel działań projakościowych przywrócenie istniejącego stanu zmiana istniejącego stanu liczba zmiennych zakłócających proces mała (jedna, dwie zmienne) duża rodzaj danych potrzebnych do analizy dane z przeszłości (jak było?) i teraźniejszości (jak jest?) dane (jak powinno być?) procedura zbierania danych powszechnie przyjęta specjalna źródła danych bezpośredni wykonawcy procesu (kontrolerzy, pracownicy serwisu itp.) specjaliści powołani do rozwiązania problemu częstość analizy częste i krótkotrwałe (np. co godzinę) rzadkie i długotrwałe (gromadzenie danych może trwać kilka miesięcy) złożoność analizy stosunkowo prosta skomplikowana charakter działań projakościowych działania korygujące błędy działania zapobiegające błędom i usprawniające proces osoby podejmujące działania projakościowe bezpośredni wykonawcy procesu specjaliści Źródło: Z.Zymonik za: J. Juran

Podsumowanie Pojęcie kosztów jakości było kształtowanie przez wieki. Jednakże sam termin quality cost jest znany od ponad półwiecza. W pojęciu tym zawarty jest światowy dorobek praktyki menedżerskiej. Źródło: Z. Zymonik

Podsumowanie c.d. Od połowy XX wieku zaczęły powstawać naukowe koncepcje zarządzania jakością, które wywodziły się z praktyki gospodarczej. Do najbardziej znanych należą: trylogia (triada)Jurana, 14 zasad Deminga, macierz „dojrzałości” zarządzania jakością Crosby’ego, funkcja strat jakości Taguchi’ego. Źródło: Z.Zymonik