1. Kara pozbawienia wolności: jej uzasadnienie i konsekwencje. Przestępczość powrotna. 2. O co chodzi w projekcie z przedmiotu „Zwalczanie przestępczości”?

Działania zapobiegające przestępczości 1. Etapy działań związanych z zapobieganiem przestępczości: etap działań pierwotnych (eliminowanie warunków sprzyjających powstawaniu środowisk przestępczych) etap działań wtórnych (usuwanie warunków sprzyjających przestępczości i utrudnianie popełniania przestępstw) etap działań następczych (to już reakcje na popełnienie przestępstwa; zapobieganie recydywie, „promieniowaniu”)

Sformalizowana reakcja na przestępczość 2. Reakcja na przestępczość, podobnie jak kontrola, przybiera postać: niesformalizowanej (gdy reakcję tę podejmują podmioty kontroli niesformalizowanej, np. wspólnota sąsiedzka); sformalizowanej (gdy reakcję tę podejmują agendy sformalizowanej kontroli prawnej)

Sformalizowana reakcja na przestępczość 3. Reakcja sformalizowana, determinowana przez politykę karną, ma trójetapowy charakter: określenie przedmiotu reakcji, tj. stanowienie norm prawnych (etap legislacyjny) stosowanie przepisów prawnokarnych (proces w zw. z naruszeniem normy prawnej – etap realizacyjno-represyjny) wykonanie sankcji określonej przez sąd (inny organ – etap wykonawczy)

Sformalizowana reakcja na przestępczość Etap legislacyjny (płaszczyzna ustawowego zagrożenia karą) od polityki karnej na tym etapie zależy zakres kryminalizacji (zbiór zachowań zaliczanych do przestępczych) świeży przykład: Antynarkotykowa krucjata, Ewa Siedlecka, „GW”, 18-19 grudnia 2010, s. 6 „Prokurator generalny blokuje zmianę ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Chce, by ścigać za posiadanie małej ilości narkotyku”

Sformalizowana reakcja na przestępczość Prokurator generalny Andrzej Seremet: „Przepis może być wykorzystywany przez dealerów narkotykowych” Minister spraw. Krzysztof Kwiatkowski: „W 1999 r., zanim wprowadzono obecne przepisy, czyli karalność posiadania każdej ilości narkotyku, za posiadanie skazano 1900 osób, a za handel – 1800. W 2009 r. – za handel 900, za posiadanie - 20 tys. Karzemy ofiary dealerów!!!”

Sformalizowana reakcja na przestępczość Etap realizacyjno-represyjny – cele stosowania sankcji prawnokarnych: cel sprawiedliwościowy (zaspokojenie społecznego poczucia sprawiedliwości) cel ogólnoprewencyjny (oddziaływanie na społeczeństwo) cel szczególnoprewencyjny (oddziaływanie na sprawcę) cel kompensacyjny (naprawienie/zmniejszenie wyrządzonego zła)

Sformalizowana reakcja na przestępczość To, czy system preferuje takie, czy inne cele, zależy od przyjętej teorii kary. Wyróżnia się: teorie absolutne teorie względne teorie mieszane

Reakcja na przestępczość w teoriach absolutnych (związek z celami sprawiedliwościowymi) kara jest uważana za sprawiedliwą, należną odpłatę za zło w teoriach względnych (związek z celami ogólno- i szczególnoprewencyjnymi) kara nie ma być odwetem, lecz zapobiegać wyrządzeniu zła w przyszłości w teoriach mieszanych kara ma łączyć aspekty kar z dwu poprzednich teorii; sprawiedliwa odpłata nie może pomijać właściwości sprawcy...

Problematyka kary pozbawienia wolności Wg kodeksu karnego (art. 32) karami są: grzywna (wymierzana w tzw. stawkach dziennych, których wielokrotność to 10 do 540, nie niższych niż 10 zł i nie wyższych niż 2 tys. zł) ograniczenie wolności (od miesiąca do 12 mies. + nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne: 20 – 40 godzin miesięcznie, lub potrącanie na cele społeczne 10 – 25 proc. wynagrodzenia) pozbawienie wolności (od miesiąca do 15 lat) 25 lat pozbawienia wolności dożywotnie pozbawienie wolności

Problematyka kary pozbawienia wolności Zasadność kary pozbawienia wolności jako powszechnego sposobu reagowania na przestępstwo jest podważana, bo: wskazuje się na niemożliwość efektywnego przywracania sprawcy społeczeństwu (resocjalizacji) w izolacji od tego społeczeństwa przywołuje się negatywny wpływ izolacji penitencjarnej na psychikę człowieka (na zaspokajanie jego potrzeb; stąd podkultura, „drugie życie więzienia”)

Problematyka kary pozbawienia wolności Techniki radzenia sobie z dolegliwościami więzienia jako izolacji przymusowej (kryteria akceptacji porządku i sposobów ich realizacji): zadomowienie (typowe dla recydywistów) - konwersja (konformizm) - zimna kalkulacja (niby-rytualizm) wycofanie (odcięcie od otoczenia, zwrot ku sobie) hamowanie (odcięcie się, dewaluacja przeszłości) fiksacja (utrwalenie pewnych sposobów zachowania) bunt (tu: przynależność do podkultury więziennej)

Problematyka kary pozbawienia wolności Pojęcie prizonizacji (twórcą Donald Clemmer, The prison community), czyli asymilacji kultury więziennej, zwłaszcza nieformalnych norm subkultury (zespołu symboli i wartości określających odrębność danej grupy od innych) więziennej Prizonizacja jest konsekwencją uczenia się specyficznych dla środowiska więźniów: postaw (w konsekwencji zachowań) zwyczajów Sprzyja jej: recydywa, czas osadzenia, osobowość, związki ze światem zewn., akceptacja świata wewn.

Problematyka kary pozbawienia wolności Funkcje prizonizacji: z jednej strony łagodzi dolegliwości więzienia (bo oswaja z nim, daje poczucie bezpieczeństwa) z drugiej strony – jest przejawem integracji ze strukturami nieformalnymi, działającymi na obrzeżach powszechnie obowiązującego systemu aksjonormatywnego, tym samym może prowadzić do akceptacji przestępczości przez utrwalanie norm i wzorów zachowań nagannych...

Psychiczne następstwa izolacji więziennej Stygmatyzacja: naznaczenie skazanego jako przestępcy (wyrok, osadzenie w zakładzie karnym) Standaryzacja: unifikacja, ujednolicenie skazanych - ubiór, posiadane przedmioty, harmonogram dnia, zasady poruszania się, widzenia (swoiste „odczłowieczenie” – zob. depersonalizacja) Degradacja (poniżanie, manipulowanie, naruszanie godności skazanych) Depersonalizacja (subiektywne odczucie, ale i zamierzone oddziaływanie oraz zmiana osobowości)

Problem resocjalizacji Resocjalizacja to proces zindywidualizowanego oddziaływania, którego celem jest przynajmniej jurydyczna poprawa przestępcy to cel minimum, którego osiągnięcie pozwala sprawcy po wyjściu z więzienia funkcjonować w zgodzie z obowiązującymi normami prawnymi cel maksimum – sprawca, po wyjściu z zakładu karnego, respektuje nie tylko normy prawne, ale też moralne

Podkultura więzienna To rodzaj podkultury dewiacyjnej (cechującej się brakiem lub małym respektem dla wartości i norm uważanych poza więzieniem za pożądane) - utrudniającej proces resocjalizacji i stanowiącej kontrpropozycję dla zasad instytucji penitencjarnej Obejmuje (jak każda kultura): wartości, normy, wzory zachowania, sposoby komunikowania Ma charakter hierarchiczny i niejawny Zwana jest także „drugim życiem więziennym” lub „grypserą” (od języka tej podkultury)

Podkultura więzienna - funkcje Zaspokajanie potrzeb więźniów: bezpieczeństwa (chroni przed agresją więźniów i daje poczucie ochrony przed naciskami personelu więziennego) stymulacji (urozmaica życie, dostarcza bodźców) seksualnej (akceptuje przemoc seksualną) agresji (zwłaszcza wobec więźniów spoza subkultury)

Podkultura więzienna przynależności grupowej (w zastępstwie opuszczonych grup ze świata wolnościowego) odrębności (podział na swoich i nie-swoich) uznania i aprobaty poczucia własnej wartości posiadania (akceptuje i ułatwia przemyt dóbr, umożliwia integrującą praktykę dzielenia się) wiedzy i zrozumienia (oswojenia i komunikacji)

Przejawy subkultury więziennej Nieformalny kodeks postępowania więźniów jawna opozycja do systemu więziennego promowanie siły fizycznej (i jej stosowanie) odwagi i przestępczego stylu życia, agresja zwalczanie osób nienależących do subkultury wykorzystywanie więźniów spoza podkultury solidarność grupowa Podległość hierarchiczna Zasady komunikowania się (grypsera) Zachowania samoagresywne Tatuaż

Przeciwdziałanie podkulturze więziennej Subkultura więzienna utrudnia resocjalizację ma wpływ kryminogenny Można jej przeciwdziałać: zmniejszając przeludnienie rozpoznając i klasyfikując skazanych podnosząc kwalifikacje personelu urozmaicając formy aktywności więźniów

Przestępczość a działania ją redukujące Zamiast sankcji w postaci pozbawienia wolności można próbować tworzyć instrumenty prawne służące kompensowaniu strat: wyrównywaniu szkód, zmniejszaniu skutków przestępstw, jednaniu z poszkodowanymi... Chodzi zatem o tworzenie większego zestawu środków szczególnoprewencyjnych, umożliwiających indywidualne podejście do sprawców (warunkowe nieorzekanie kar, częściowe lub całkowite wstrzymanie ich wykonywania - na próbę, nałożenie obowiązków, nadzór kuratora itp.)

Przestępczość a działania ją redukujące Uwaga: podejście kompensacyjno-szczególnoprewencyjne nie oznacza jednak zerwania z karą w rozumieniu prawa karnego jako sposobem reakcji na przestępstwo!!! Nie oznacza też pomijania innych celów kary – np. ogólnoprewencyjnych; dlatego jest to rozwiązanie stosowane generalnie w przypadku przestępstw drobnych, sporadycznie – w przypadku przestępstw poważnych. Oczywiście sięganie po te środki zależne jest od realizowanej polityki karnej – restrykcyjnej bądź łagodnej…

Przestępczość a działania ją redukujące - abolicjonizm Podejście abolicjonistyczne - dwa założenia: jak najmniej państwa w reakcjach na zachowania szkodzące innym ludziom jak najmniej wyrządzania dolegliwości przy reagowaniu na zachowania szkodzące innym W postaci skrajnej postuluje likwidację prawa karnego (znikają przestępstwa, są najwyżej dewiacje), wyklucza pozbawianie wolności. W postaci umiarkowanej – dopuszcza działalność agend kontroli społecznej, ale postuluje „prywatyzację” ich reakcji, minimalizację stygmatyzacji sprawcy, a pozbawienie wolności dopuszcza tylko w celach terapeutycznych.

Abolicjonizm - krytyka * Społeczeństwo nie może przyzwolić na zachowania destruktywne; Nie może przystać na nierozróżnianie czynów pożądanych i niepożądanych, Grozi to bowiem rozkładem wspólnot (opartych o systemy norm) i brakiem odpowiedzialności za nie

Przestępczość a działania ją redukujące - diversion Terminem diversion (obejście, skierowanie na inną drogę) określa się inne niż abolicjonizm koncepcje racjonalizowania reakcji na zachowania naruszające normy prawa karnego. Koncepcje spod znaku diversion postulują więc możliwie szerokie unikanie bezwzględnej kary pozbawienia wolności, zwłaszcza krótkoterminowej, i odebranie takiej karze waloru miernika (bo oznacza to „naznaczanie” kogoś w sposób z góry przyjęty jako kogoś gorszego niż ci, którzy takiej karze nie zostali poddani).

Przestępczość a działania ją redukujące - diversion Zamiast pozbawiania wolności zwolennicy tego podejścia postulują nieizolacyjne, a zarazem kreacyjne sposoby reakcji na czyny przestępcze (szkolenia, naprawianie szkód, inne formy kompensacji) - patrz slajd nr 5! Nie domagają się jednak zniesienia zinstytucjonalizowanych form reakcji na czyny naruszające normy prawa karnego!

Przestępczość powrotna Przestępca powrotny to osoba co najmniej raz skazana za popełnienie przestępstwa, która ponownie została skazana za przestępstwo popełnione po poprzednim skazaniu

Przestępczość powrotna Recydywista to przestępca powrotny, który: poprzednio został skazany na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne odbył karę co najmniej 6 miesięcy pozbawienia wolności (co najmniej rok, gdy mowa o tzw. recydywie kwalifikowanej, a więc w przypadku popełnienia tym razem przestępstwa cięższego gatunku – art. 64 par. 2 kk) został skazany za popełnione w ciągu 5 lat po odbyciu kary przestępstwo podobne do tego, za które został skazany (przy recydywie kwalifikowanej – za przestępstwo określone w art. 64 par. 2 kk)

Przestępczość powrotna Recydywista penitencjarny to osoba przynajmniej po raz drugi odbywająca karę pozbawienia wolności Sprawca wielokrotnie karany to osoba skazana za przestępstwo co najmniej po raz czwarty

Przestępczość powrotna - przyczyny teorie pozytywistyczne antynaturalistyczne pochodzenie z niskich warstw społecznych niekorzystne warunki wychowawcze w domu rodzinnym (rozpad rodziny, negatywne wzorce postępowania) niepowodzenia szkolne nadużywanie alkoholu naznaczenie wynikające z popełnienia przestępstwa i/lub skazania za nie odrzucone, często nie znajdują akceptacji w zbiorowości innej niż przestępcza stąd aktywność przestępcza

Przestępczość powrotna - przyczyny teorie pozytywistyczne antynaturalistyczne wobec sprawcy zastosowano niewłaściwe (nieskuteczne) środki karne i/lub Pozostawiono go w kryminogennym środowisku społecznym naznaczenie przyciąga uwagę agend kontroli społecznej i powoduje, że osoby skazane znajdują się pod szczególną kontrolą łatwiej zatem wychwycić ponowne popełnienie przez nie przestępstwa, po czym skazać

Przestępczość powrotna - przyczyny teorie pozytywistyczne antynaturalistyczne kara pozbawienia wolności uważana jest za bezskuteczną postuluje się ograniczenie jej stosowania, zwłaszcza w przypadku młodocianych, i położenie nacisku na efektywną resocjalizację kara pozbawienia wolności wręcz sprzyja ponownemu popełnianiu przestępstw po odbyciu kary powrót do „zdrowego” układu społecznego bywa niemożliwy to zwiększa prawdopodobieństwo powrotu do przestępczości

Hipotetyczny projekt Do jego opracowania można zastosować dowolną metodę rozwiązywania problemów, a konkretnie – jej część polegającą na: Identyfikacji problemów kryminalnych Analizie przyczyn, źródeł problemu/ów pod kątem: a) miejsca zdarzeń, b) ofiar, c) sprawców Zaplanowaniu działań będących reakcją na problem w kilku wymiarach: czasowym (ile te działania mają trwać) personalnym (kto będzie odpowiedzialny) rzeczowym (co będzie potrzebne, jakie środki) IV) Odniesieniu tego do miejsca, ofiar i sprawców

Ad. I) Identyfikacja problemów: Kwestionariusz ankiety/wywiadu Czy miejsce, w którym Pan/i mieszka można nazwać bezpiecznym i spokojnym? zdecydowanie tak raczej tak trudno powiedzieć raczej nie zdecydowanie nie

2. Jeśli nie jest Pan/i do końca przekonany/a, że miejsce, w którym mieszka, jest bezpieczne i spokojne, to co wzbudza Pana/i niepokój? a. ruch samochodowy b. brak chodników (piesi muszą chodzić ulicami) c. niespokojna rzeka d. drewniana zabudowa (częste pożary) e. brak ośrodka zdrowia f. duża odległość od pogotowia/szpitala g. utrudniony dojazd do posesji (w przypadku zagrożeń) h. przestępczość i. coś innego, co?..............................................................

3. Jeśli wskazał/a Pan/i przestępczość jako powód, dla którego miejsce Pana/i zamieszkania nie jest bezpieczne i spokojne, to jaki rodzaj przestępstw ma Pan/i na myśli (proszę wybrać maksymalnie 3 najbardziej dolegliwe)? a. kradzieże kieszonkowe b. kradzieże z włamaniem do mieszkań/domów c. kradzieże samochodów i włamania do samochodów d. bójki i pobicia e. wymuszenia f. wandalizm g. gwałty h. przestępstwa narkotykowe (handel, produkcja) i. zabójstwa j. inne, jakie?..............................................................................

4. Dla wskazanych przez siebie przestępstw proszę określić miejsce/a, czas popełniania (czas największego zagrożenia danym przestępstwem, np. porę dnia/nocy, tygodnia/miesiąca, roku), ofiary (zagrożonych) i domniemanych sprawców przestępstwo 1: - miejsce/a............................................................... - czas/pora............................................................... - szczególnie narażeni:............................................ - domniemani sprawcy:........................................... przestępstwo 2: - - - - przestępstwo 3:

Załóżmy, że jeden ze zidentyfikowanych problemów kryminalnych to... Rozbój z zaborem mienia Otóż do piaskownicy przed jedynym blokiem mieszkalnym przy ul. Sucharskiego w Rzeszowie wpadają w czasie wakacji, o różnych porach długiego wtedy dnia, trudni do zidentyfikowania małoletni z innych części osiedla i zabierają dzieciom: wiaderka, łopatki, grabki i foremki, niszczą usypane babki z piasku i pobudowane zamki. Na piasku podpisują się: „Włatcy móch”! Pytanie: Jak ustrzec dzieci przed „włatcami móch”, jak tych ostatnich zneutralizować?

Ad II) Analiza problemu (trójkąt kryminalny) Miejsce (fot.: piaskownica otoczona murawą, do której prowadzą chodniki z czterech stron; murek piaskownicy jest obły, do siedzenia niewygodny; ławki dla dorosłych są oddalone o ok. 15 m) „Najazdy” małoletnich chuliganów odbywają się nieregularnie, bo nie ma wtedy zajęć szkolnych i właściwie o każdej porze dnia zarówno dzieci mogą bawić się w piaskownicy, jak i wyrostki (pozostawione samym sobie, wszak rodzice, przynajmniej niektórych, mogą pracować) przypuścić atak. „Najeźdźców” zwykle bywa kilku...

Sprawujący opiekę nad ofiarami to najczęściej babcie i dziadkowie, czasem rodzice i starsze rodzeństwo; mimo czujności – nie zawsze są w stanie przyjść wnukom, dzieciom i rodzeństwu z pomocą, bo: albo są od nich zbyt oddaleni (gdy siedzą na ławkach) albo w ogóle ich przy dzieciach nie ma (spoglądają czasem przez okna na piaskownicę, gdy np. gotują obiad lub sprzątają, albo – jak w przypadku starszego rodzeństwa – oddalają się za bardzo bądź oddają swoim sprawom, zapominając o pozostawionych pod ich opieką maluchach)

Ad III) Plan działań (wstępny zarys) Miejsce: można otoczyć wysokim płotem z furtką zamykaną na klucz (pytanie: kto będzie go trzymał?; czy takie zamknięcie nie będzie wzbudzać w dzieciach lęku itd. itp.?) można zainstalować kamerę rejestrującą obraz z okolic piaskownicy (dzięki temu można by próbować identyfikować napastników, monitorować kierunki, z których nadciągają; pytanie – u kogo będzie monitor podglądu i aparatura nagrywająca?; kto to sfinansuje) można zbliżyć ławki do piaskownicy (pytanie: czy zawsze będzie komu na nich siedzieć i pilnować dzieci? można wyznaczyć patrole straży miejskiej, policji (pytanie: czy straż i policja mogą sobie na to pozwolić?; co da kilka patroli, skoro małolaty atakują o różnych porach?)

Ofiary: mogą w ogóle nie bawić się w piaskownicy (pytanie: a dlaczegóż to nie?) trzeba zadbać o to, by bawiły się wyłącznie pod opieką dorosłych (trzeba wyznaczyć dyżury; pytanie: czy dorośli są w stanie się dogadać?) Sprawcy: powiadomić dzielnicowego, niech ich ustali, niech pogada z rodzicami, niech dostaną kuratora (ale dzielnicowy jest jak Yeti: wszyscy o nim słyszeli, ale nikt go nie widział; czy da radę?) wybudować więcej piaskownic, zapewnić „sprzęt” zorganizować małolatom wakacyjny czas (kto?)

Decyzja (po kalkulacji kosztów/sił i konsultacji) dyżury rodziców i dziadków czas obowiązywania: w wakacje od 10 do 19, w czasie roku szkolnego – od południa do 18-19, w zależności od pory roku (późne lato, wczesna/późna jesień) – liderem dzielnicowy, szef administracji/rady osiedla, pracownik spółdzielni! oprócz tego - przebudowa skweru (ogrodzenie jak przy ruchliwych przejściach dla pieszych, ławeczki blisko piaskownicy, murek piaskownicy też wygodny do siedzenia – odpowiedzialny XY) czas na przebudowę – do końca wakacji (o ile będą/uda się zebrać środki, uzyskać pozwolenie...)

Inne wątki, aspekty sprawy: - może zabierane maluchom zabawki pojawiają się na rynku wtórnym, np. na bazarze, giełdzie? - może małolaty działają w porozumieniu z nastolatkami, którzy próbują upłynnić towar za niewielkie pieniądze? - to trzeba sprawdzić, może to doprowadzić policję do sprawców i zleceniodawców... Etapy analizy, przewidywane działania należy odnieść do schematów poznanych na zajęciach, powołać się na nie (podać w przypisach źródła) Proszę zajrzeć do syllabusa i uwzględnić wymogi zaliczeniowe projektu!