Koncentracja, specjalizacja i zróżnicowania w analizach rozwoju regionalnego Polski

Procesy: Geograficznej koncentracji, Regionalnej specjalizacji oraz Zróżnicowań terytorialnych w poziomie rozwoju społeczno- gospodarczego stają się bardzo ważną kwestią w polityce rozwoju regionalnego. Integracja europejska, jednolity rynek powodują znaczne zmiany w regionalnym rozmieszczeniu aktywności społeczno-gospodarczej. Skutek: Regiony stają się mniej lub bardziej wyspecjalizowane, ich struktura gospodarcza staje się bardziej podobna lub bardziej odmienna od innych regionów. Pewne branże gospodarki europejskiej na tle innych stają bardziej przestrzennie skoncentrowane a inne rozproszone. Ma miejsce konwergencja (zmniejszanie różnic w rozwoju społeczno-gospodarczym) lub dywergencja (zwiększanie różnic) na poziomie krajów, regionów, podregionów.

Uwarunkowania analizy powyższych zjawisk na przykładzie Polski Analiza w układzie: obecnych 16 NTS-3 i 45 NTS-3, 11 działów gospodarki dla NTS-3 i 3 dla NTS-3, Lata 1995, 1999, 2005, 2006, Skoncentrowana na: strukturze pracujących i WDB, PKB na 1 mk, WDB na pracującego, Stopie bezrobocia, wskaźniku zatrudnienia, Poziomie dochodów i wydatków ludności

Statystycznie rzecz biorąc miary specjalizacji, koncentracji i skali zróżnicowań są wyprowadza się z danych statystycznych ujętych w jednej macierzy, gdzie wiersze odnoszą się do terytorialnych jednostek statystycznych (krajów, regionów, podregionów) a kolumny do analizowanych zjawisk społeczno-gospodarczych. Przy czym : miary specjalizacji i koncentracji oparte są na danych bezwzględnych (np. liczba pracujących, wartość dodana brutto) a liczba kolumn zależy od stopnia dezagregacji danych wynikających generalnie od stosowanych w danym kraju klasyfikacji i podziałów podmiotowych i przedmiotowych gospodarki a miary skali zróżnicowań na danych względnych ( np. PKB na mieszkańca, WDB na pracującego, stopa bezrobocia. W niniejszej analizie jako miary specjalizacji i koncentracji wybrano indeks niepodobieństwa Krugmana a jako miary zróżnicowań klasyczny współczynnik zmienności

Krugmana indeks niepodobieństwa Miara specjalizacji porównuje jakąś strukturę gospodarczą (pracujących, WDB) określonego regionu z przeciętną strukturą pozostałych regionów. statystycznie jest to suma absolutnych różnic między udziałami poszczególnych branż w gospodarce badanego regionu a podobnymi przeciętnymi wartościami udziałów w pozostałych regionach) Miara koncentracji porównuje udział regionu w skali kraju w określonej branży gospodarki z udziałem jego w pozostałych branżach gospodarki statystycznie jest to suma absolutnych różnic między regionalną strukturą (udziałów regionów) analizowanej branży gospodarki (ze względu na pracujących, WDB) a przeciętną regionalną strukturą pozostałych branż gospodarki

Miary zróżnicowań regionalnych w poziomie rozwoju Klasyczny współczynnik zmienności wzięty w dwóch wariantach ( ze względu na licznik): Ważone udziałem jednostki terytorialnej w liczbie ludności (pracujących) odchylenie standardowe (stosowane przez autora, dla PKB/mk, WDB/prac, przec. dochodów i wydatków) Ważone udziałem jednostki terytorialnej w liczbie ludności (pracujących) odchylenie bezwzględne (stosowane przez Eurostat, wskaźnik zatrud, stopa bezrobocia)

Koncentracja geograficzna według Krugmana dla układu NTS-2   Rolnictw, leśn, rybołóst Górnictw, kopalnictwo Energia Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo turystyka transport, łączność usługi biznesowe usługi publiczne (adm Edukac+ ochr zdrowia Handel i usługi na bazie WDB 1999 0,380 1,096 0,232 0,118 0,074 0,187 0,166 0,263 0,177 0,183 0,079 2005 0,464 1,149 0,255 0,222 0,100 0,121 0,342 0,213 0,160 0,170 0,051 na bazie pracując 0,447 0,682 0,156 0,137 0,242 0,120 0,238 0,134 0,086 0,116 2006 0,456 0,613 0,128 0,236 0,152 0,269 0,101 0,106

Koncentracja geograficzna według Krugmana na bazie WDB dla układu NTS-3   Rolnictwo, leśnictwo rybołostwo Przemysł i budownictwo usługi lata 1995 0,736 0,283 0,279 1996 0,729 0,275 0,277 1997 0,743 0,273 0,265 1998 0,732 0,244 0,252 1999 0,763 0,233 2000 0,769 0,245 0,291 2001 0,782 0,237 2002 0,790 0,255 0,296 2003 0,805 0,285 0,322 2004 0,820 0,323 0,361 2005 0,818 0,319 0,353

Specjalizacja regionalna wg Krugmana na bazie zatrudnienia 2006 Roln,leśn, ryboł Przemysł przetworc Górn i energia Budownictwo Transport, łączność Usługi biznesowe Usługi public (adm) Edukac+ ochr zdr Handel i Usługi wsk spec reg wg Krug Województwo LUBELSKIE 0,223 0,079 0,013 0,017 0,011 0,051 0,002 0,052 0,467 PODLASKIE 0,193 0,062 0,016 0,015 0,041 0,003 0,001 0,395 ŚWIĘTOKRZYS 0,164 0,036 0,009 0,010 0,014 0,045 0,004 0,007 0,033 0,329 ŚLĄSKIE 0,137 0,021 0,077 0,006 0,008 0,019 0,290 MAZOWIECKIE 0,059 0,012 0,073 0,005 0,024 0,030 0,243

Górnictwo kopalnictwo Przetwórst przemysłowe Specjalizacja regionalna wg Krugmana na bazie WDB 2005 Roln, leśn, ryboł Górnictwo kopalnictwo Przetwórst przemysłowe Energia Budownictwo transp łączność usługi biznesowe usługi publicz (Am Edukac+ ochr zdr Handel i Usługi wsk spec reg wg Krug Województwo MAZOWIECK 0,010 0,025 0,078 0,011 0,015 0,063 0,087 0,028 0,006 0,334 PODLASKIE 0,075 0,019 0,031 0,002 0,018 0,038 0,029 0,023 0,012 0,259 ŚLĄSKIE 0,037 0,084 0,014 0,017 0,013 0,220 OPOLSKIE 0,016 0,045 0,026 0,001 0,021 0,034 0,003 0,204 PODKARPACKIE 0,057 0,007 0,047 0,024 0,200

Wskaźniki specjalizacji regionalnej wg Krugmana na bazie WDB w układzie NTS-3 (dla podregionów o najwyższych wskaźnikach w roku 2005) Podregion 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 legnicki 0,309 0,272 0,267 0,237 0,217 0,359 0,295 0,301 0,321 0,424 0,551 m. Warszawa 0,383 0,381 0,376 0,354 0,353 0,355 0,323 0,311 0,378 0,444 0,432 rybnicko-jastrzębski 0,347 0,364 0,332 0,260 0,247 0,234 0,263 0,226 0,404 0,366 ciechanowsko-płocki 0,213 0,210 0,230 0,251 0,296 0,180 0,178 0,293 0,409 ostrołęcko-siedlecki 0,375 0,350 0,358 0,305 0,319 0,304 0,306 0,276 0,287

Wskaźniki zróżnicowań regionalnych (wg ważone odchylenie standartowe w % do średniej)   1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Zróżnicowania w poziomie PKB na 1 mk) w przekroju regionów (NTS-2) -% 16,6 19,3 20,1 22,0 23,5 25,1 24,5 24,7 24,0 26,3 Zróżnicowania w poziomie PKB na 1 mk w przekroju podregionów (NTS-3) -% 34,3 37,8 39,3 42,5 49,0 48,7 47,5 49,3 50,3 50,2 Zróżnicowania w poziomie wydajności pracy w przekroju regionów (NTS-2) - % 17,3  16,6  17,1  16,9  17,4  17,5 18,7 Nominalne dochody .do dyspozycji brutto na 1 mk w sektorze gospodarstw domowych -% 14,1 14,0 14,2 13,9 13,4 13,6 Przeciętne miesięczne wydatki na 1 osobę w gospodarstwach domowych - % 10,9 10,7 9,9 9,0 9,4 10,3 11,2 9,8 10,6

Zróżnicowania w poziomie wydajności pracy w przekroju regionów (NTS-2) - %   OGÓŁEM Roln, leśnict, rybołół Górn + energia Przem Przetwó rczy Budown ictwo Podst. usług rynkowe Usługi biznes i finans publicz (Admin) ROK 1999 17,27 38,60 32,75 10,26 10,29 15,58 16,83 6,24 2000 16,55 43,12 35,25 11,58 5,92 11,37 9,92 6,71 2001 17,06 46,19 46,31 8,91 6,47 11,73 12,03 5,97 2002 16,94 45,17 54,96 9,71 6,40 13,13 6,57 6,21 2003 17,44 42,25 47,46 10,49 6,11 14,83 9,36 6,12 2004 17,52 47,21 37,09 13,52 6,56 14,77 7,81 7,32 2005 18,69 45,21 43,50 12,14 6,02 15,98 9,80 8,13

Wyniki Koncentracja: Specjalizacja: Zróżnicowania na poziomie jednostek NTS-2, zarówno na bazie liczby pracujących jak i WDB, 5 sektorów gospodarki (na 11 analizowanych) zanotowało spadek geograficznej koncentracji w latach 1999-2005, z tym że nie zawsze dotyczyło to tych samych sektorów, na poziomie jednostek NTS-3 w przypadku wszystkich 3 analizowanych sektorów na bazie WDB miał miejsce wzrost koncentracji Specjalizacja: na poziomie jednostek NTS-2 na bazie liczby pracujących tylko 4 regiony odnotowały spadek specjalizacji (na bazie WDB – 5 regionów), najwyższe wskaźniki specjalizacji na podstawie liczby pracujących osiągnęły, głównie z powodu wysokiego zatrudnienia w rolnictwie, województwa: lubelskie, podlaskie, świętokrzyskie, a biorąc pod uwagę strukturę wytwarzanego WDB województwa: mazowieckie, podlaskie, śląskie, na poziomie jednostek NTS-3 (na bazie WDB), mniej więcej połowa podregionów odnotowała wzrost regionalnej specjalizacji, obecnie najwyższą specjalizacją cechują się podregiony: legnicki, m.st Warszawa, rybnicko-jastrzębski, ciechanowski – płocki Zróżnicowania Nastąpił znaczny wzrost skali zróżnicowań przestrzennych w rozwoju społeczno-gospodarczym w minionych latach, zarówno na poziomie NTS-2 jak i NTS-3, szczególnie w zakresie zjawisk charakteryzujących rozwój gospodarczy

Wyniki - cd Powyższe wyniki zależą generalnie: od rodzaju miar wybranych do analizy, od stopnia dezagregacji przestrzennej i przedmiotowej analizowanych danych statystycznych, od charakteru analizowanego zjawiska gospodarczego czy społecznego.

Dziękuję za uwagę roman.chmielewski@mrr.gov.pl