Tadeusz Markowski Gospodarka bazująca na wiedzy (GOW) a wyzwania wobec zagospodarowania przestrzennego

„Współczesny rozwój bazuje na wiedzy i szybkim wdrażaniu innowacji. Nowym paradygmatem rozwoju staje się GOW. Powstaje zasadnicze pytanie, jakie są wymagania GOW wobec przestrzeni i jej zagospodarowania?

GOW wymaga intensywnych personalnych kontaktów, a przede wszystkim połączenia szybkim transportem publicznym centrów wielkich miast. Potrzebna jest współpraca centrów aktywności naukowej z obszarami światowej aktywności w ramach Europy, Rosji, Azji (Hot spots). GOW jest gospodarką wysokiej ruchliwości. GOW jest gospodarką dla ludzi o wydłużonym życiu i dłuższej aktywności zawodowej. Może to być sprzeczne z ogólną koncepcją rozwoju minimalizującego przemieszczania. Powinniśmy mówić o racjonalności przemieszczeń, a więc o eliminacji przemieszczeń i podróży niepotrzebnych, tj. będących rezultatem wadliwego rozmieszczenia ludzkiej aktywności ze względu na ułomność mechanizmu rynku nieruchomości.

Podejście polityczne i naukowe do roli przestrzeni w rozwoju społeczno- gospodarczym zmieniło się w ostatnim 20-leciu w sposób bardzo istotny. Zmiana ta jest spowodowana przyspieszeniem technologicznym i pogłębiającą się globalizacją gospodarki. Czynniki te uczyniły z jakości zagospodarowania przestrzennego nowe strategiczne źródło trwałych przewag konkurencyjnych narodowego i globalnego biznesu. Pojawia się nowa relacja pomiędzy kapitałem ludzkim a jakością zagospodarowanej przestrzeni. Talenty ludzkie są dobrem najrzadszym i najbardziej pożądanym we współczesnym świecie. Jakość otaczającej nas przestrzeni, w której chcą mieszkać i działać wykształceni ludzie okazuje się być strategicznym elementem rozwoju w gospodarce mającej aspiracje do wejścia na trajektorię rozwoju bazującego na wiedzy.

Współczesne koncepcje rozwoju regionalnych systemów innowacyjnych oraz analizy nad konkurencyjnością regionalną wskazują, że istotą współczesnej gospodarki są związki sieciowe firm, interakcja, szybka wymiana myśli, kontakty personalne, ekspozycja ludzi nie tylko na nowe wynalazki, ale i tradycyjne technologie będące źródłem wielu nowych egzaptacyjnych zastosowań w gospodarce. Jak powinny zatem wyglądać powiązania transportowe najważniejszych miejsc aktywności naukowej i gospodarczej z centrami gospodarki światowej? Jak na tym tle ma wyglądać zagospodarowanie we współczesnym mieście? Jakimi kanałami łącznikowymi i miejscami kontaktów należy dysponować? Czy organizowane coraz powszechniej festiwale nauki są ważne dla rozwoju społecznego, a jeśli tak, to jak dopasować przestrzeń do ich organizacji? Czy wielkie światowe wystawy wynalazków i osiągnięć są wydarzeniami akcelerującymi rozwój, a jeśli tak, to jak kształtować polskie metropolie, aby spełniały wyzwania współczesnego rozwoju i mogły być miejscami organizowania takich wydarzeń?

GOW wymaga nowego podejścia do kształcenia GOW wymaga nowego podejścia do kształcenia. Wyzwaniem wobec polityki edukacyjnej i planowania przestrzennego jest potrzeba stworzenia nowego „przestrzennego modelu oświaty”. Nowy model oświaty musi być rozpatrywany w kontekście nowej struktury gospodarczej miast. W jakich miastach rozwiną się sektory intensywnie wykorzystujące wiedzę? Jaki będzie docelowy model rozwoju usług? Jak zorganizować system wyławiania talentów i intensywnego kształcenia także w obszarach depopulacji? (Nie musimy mieć jednolitego przestrzennego modelu edukacji, a raczej należy zróżnicować go przestrzenie pod kątem nowych celów GOW).

Kraje UE starają się stworzyć ponadnarodowe obszary intensywnej współpracy technologicznej (przykładem jest międzynarodowy obszar o akronimie ELAT - Eindhoven, Lueven, Aachen). Wzorując się na sieciach sąsiadujących uniwersytetów, polskie Ministerstwo Nauki lansuje podobną koncepcję, ale przede wszystkim w odniesieniu do uczelni krajowych. Polska powinna pomyśleć o transgranicznych obszarach badawczo– rozwojowych. Takie obszary wymagają odpowiedniego wsparcia infrastrukturalnego np. sieci komunikacyjnych (szerokopasmowy Internet, wspólne centra badawcze, drogi, transport publiczny). „Przestrzenne układy” współpracy mogą tworzyć uczelnie woj. podlaskiego z uczelniami Litwy, Lublin – Rzeszów - Lwów, centralny obszar Polski (Polski Pentagon), a na zachodzie Viadrina (Słubice-Frankfurt) i Szczecin coraz silniej kooperujący z uniwersytetami niemieckimi (T Markowski 2007 s”

Głównym czynnikiem stymulującym rozwój gospodarki bazującej na wiedzy jest kapitał intelektualny albo mówiąc innymi słowy zasoby wiedzy świadomościowej i użytecznej. W sensie strukturalnym gospodarka oparta na wiedzy charakteryzuje się taką strukturą wytwórczą, w której przedmiotem eksportu i konsumpcji stają się dobra i usługi zawierające dużą część wartości dodanej będącej rezultatem szczególnych umiejętności ludzkich.

Ilość utalentowanych ludzi o predyspozycjach myślenia matematycznego, logicznego w populacjach ludzkich jest jednak genetycznie uwarunkowana. W zależności od szacunków sięga ona 5 - 6% . W Polsce będzie to około 1,8 mln a de facto to 1 mln aktywnych zawodowo. Głównie te zasoby kapitału są skupione w wielkich miastach i stolicach regionów.

Drugim czynnikiem, który współdecyduje o rozwoju (wymuszanym postępem technologicznym a głównie rozwojem technologii informatycznych) jest konieczność elastycznego reagowanie na dynamiczne zmiany popytu na produkty i usługi. Krótkie cykle życia produktów powodują rozwój nowych strategii funkcjonowania przedsiębiorstw, w których to strategiach coraz silniej uwzględniane są strategie outsourcingu funkcji i towarzyszących temu procesowi rozwoju usług logistycznych.

Współczesna gospodarka staje się gospodarką przepływów i dynamicznego rozwoju sieci powiązań. Dzięki takiej organizacji możliwe jest szybsze reagowanie na zmiany w tym szybkie dopasowywanie skali produkcji do wymagań rynku i stałe obniżanie kosztów zarówno przez wielkie jak i średnie firmy. Gospodarka jest zatem coraz bardziej elastyczna i szybko reagująca na zmieniające się nisze rynkowe pod wpływem coraz szybszych strumieni innowacji. Przegrywa konkurencję ten, kto przetrzymuje surowce półfabrykaty, produkty i ponosi koszty ich magazynowania. Rozwój współczesnych usług logistycznych sprawia, iż możliwe jest zminimalizowanie czasu składowania produktów, surowców i części. W wyniku takich kierunków rozwoju gospodarczego wzrasta rola transportu i „magazynów w drodze”. Nowego znaczenia nabierają zintegrowane systemy transportowe a w tym nowego znaczenia nabiera transportu szynowy i kombinowany, a szczególną rolę zaczynają odgrywać tzw. centra logistyczne.

Usługi logistyczne wymagają coraz sprawniejszych zintegrowanych systemów infrastruktury transportowej. Coraz większą rolę odgrywają centra logistyczne budowane z udziałem kapitału prywatnego i publicznego zdolne do oferowania złożonych pakietów usług logistycznych tj., transportowych, finansowych, informacyjnych, magazynowych etc. Centra logistyczne bazują na multimodalnych systemach transportu. Zintegrowane zarządzanie pozwala na wykorzystywanie szczególnych zalet transportu szynowego, przy przewozach masowych i wielkoskalowych.

Elastyczna gospodarka (choć nie tylko) przyczynia się pogłębienia dobowej zmiany liczby osób przebywających w centralnych częściach miasta i w centrach aktywności gospodarczej. Te dobowe zmiany cechuje bardzo duża amplituda odchyleń od średniej. Jest to wynikiem nowego sposobu organizowania działalności gospodarczej, wymuszającego zwiększenie mobilności ludności w ciągu dnia pracy, a także stylu życia i spędzania wolnego czasu. Inna ważną cechą gospodarki opartej na wiedzy, istotnie rzutującą na pasażerskie systemy transportowe, są relatywnie wysokie płace pracowników zatrudnionych w tym sektorze intensywnie wykorzystującym wiedzę. Zdolność do zdobywania wiedzy i tworzenia innowacji w dużym stopniu zależy od interaktywnych kontaktów elit intelektualnych na poziomie nie tylko krajowym ale globalnym.

Tę grupę zatrudnionych cechuje wysoka elastyczności popytu na czasu i komfort przejazdów oraz relatywnie niska elastyczność na cenę. Takie strukturalne cechy struktury zatrudnienia i płac w gospodarce sprawiają, iż wysokiej jakości systemy transportu szynowego i lotniczego mogą działać w oparciu o zasady komercyjne. Natomiast niskiej jakości transport nadal przeżywa kłopoty finansowe i wymaga stałego publicznego wsparcia. Właściwe rozeznanie tego procesu jest ważne z punktu widzenia poprawnego organizowania transportu zbiorowego, poprawy systemu dróg, odpowiedniego przeznaczenia i zagospodarowania określonych części miast.

Warto także zasygnalizować potencjalny nowy jakościowo kierunek rozwoju w systemach edukacyjnych na poziomie uniwersyteckim. Należy oczekiwać dalszego umiędzynarodowienia wyższych uczelni zarówno w procesach kształcenia jak i badań naukowych (nowa mobilna elita). Globalizacji nauki i kształcenia spowoduje, iż perspektywie 10 - 15 lat w obszarach metropolitalnych – nastąpi koncentracja popytu na międzynarodową komunikację lotniczą o wysokich walorach usług (z duża gwarancją pewności dotarcia na czas).

Systemy transportu i komunikacji powinny sprzyjać intensyfikacji kontaktów personalnych, inspirować do rozwoju wiedzy umożliwiać elastyczny czas pracy, łączyć największe ośrodki akademickie, wpisywać się w przestrzeń kontaktów globalnych, dawać możliwość pracy w węzłach komunikacyjnych i logistycznych etc.

Wymagania GOW wobec systemów transportowych i zagospodarowania przestrzennego - Pewność dotarcia na spotkania biznesowe na czas (Niska wrażliwość systemów na sezonowe czynniki klimatyczne). - Wysoka jakość i komfort obsługi w transporcie masowym. - Możliwość pracy intelektualnej w środkach transportu publicznego (Telepraca). To dlatego na zachodzie wagony klasy biznes cieszą się popytem a pracodawcy są gotowi płacić większe koszty za elitarny transport.

Renesans transportu szynowego w obszarach metropolitalnych (Pulsarny charakter funkcjonowania metropolii przyczynia się do wzrostu jego ekonomiczności i konieczności wprowadzania takich systemów). - zagospodarowanie umożliwiające bezpośrednie kontakty i wymianę doświadczeń (sieci komunikacyjne), - zagospodarowanie umożliwiające dobry dostęp do informacji (szerokopasmowy Internet, właściwa sieć komunikacji elektronicznej), - zagospodarowanie umożliwiające współpracę grup badawczych (sieci komunikacyjne, miejsca wymiany doświadczeń i współpracy),

zagospodarowanie umożliwiające lepsze wykorzystanie potencjału największych ośrodków naukowo-badawczych (efekty synergiczne współpracy między ośrodkami ujawniające się przy łatwości kontaktów, próba ułatwienia wykorzystania dodatkowych efektów z tytułu współpracy przy istniejącej konkurencji), - zagospodarowanie umożliwiające kontakty z ośrodkami zewnętrznymi (Europejska Przestrzeń Badawcza, łatwość kontaktów globalnych),

zagospodarowanie przestrzenne ułatwiające kontakty: jednostki naukowo-badawcze i uczelnie wyższe - przedsiębiorstwa (mobilność pracowników, kontakty praktyka gospodarcza - student), - zagospodarowanie umożliwiające tworzenie parków naukowo-technologicznych, rezerwy terenów w ośrodkach metropolitalnych, bliskość centrów logistycznych i lotnisk, Wykluczalność z dostępnej przestrzeni w układach regionalnych międzynarodowych staje się problemem współczesnej gospodarki na równi z wykluczeniem społecznym.