Św. Tomasz z Akwinu (1224-1274) Życie - urodził się w zamożnej włoskiej rodzinie szlacheckiej jako syn hrabiego Akwinu - od 5 roku życia pobierał nauki w zakonie Benedyktynów na Monte Cassino - 1250 r. – przyjmuje święcenia kapłańskie (dominikanin) - 1269 r. – przejmuje katedrę teologii w Paryżu - 1272 r. – przejmuje szkołę teologii w Neapolu - 1323 r. – kanonizacja Tomasza przez Jana XXII Główne dzieła: O bycie i istocie - O wieczności świata Suma teologiczna (niedokończył) komentarze do pism Arystotelesa

XII w. to czas kiedy Zachód – Europa łacińska odzyskuje dzieła Arystotelesa. W Hiszpańskim Toledo tłumaczone są najpierw z arabskiego na łacinę. Arystotelizm z końcem XII w. a następnie w XIII zapanował na jednym z najważniejszych ówczesnych uniwersytetów, tzn. na Uniwersytecie w Paryżu. „Bez Arystotelesa nie byłoby św. Tomasza” (ARYSTOTELIZM CHRZEŚCIJAŃSKI)

Odróżnienie filozofii od teologii Na skutek lektury Metafizyki Arystotelesa, św. Tomasz dokonał rozróżnienia na: Filozofia → wiedza autonomiczna → poznanie przyczynowe; punkt wyjścia → świat materialny (poznanie ‘z dołu’) metoda → poznanie rozumowe; Teologia → wiedza autonomiczna punkt wyjścia → Objawienie (poznanie ‘z góry’) metoda → wiara; Rozum i objawienie stanowią obydwie wiedze autonomiczne ale względem siebie komplementarne ↓ Pełne poznanie = rozum + wiara Fides quaerens intellectum

Św. Tomasz, tworząc w złotym wieku scholastyki , przyczynił się do ukształtowania filozofii chrześcijańskiej w sensie właściwym. Stworzył tak spójny (racjonalny) system filozoficzno- teologiczny, że TOMIZM na długie wieki był uważany, za kwintesencję podstawowych zasad katolicyzmu

(1) KONCEPCJA RZECZYWISTOŚCI Św. Tomasz przyjmował koncepcję racjonalnego i celowego porządku świata, mając na myśli każdą płaszczyznę rzeczywistości. Wszechświat, stworzenie ziemskie, społeczność ludzka, człowiek – wszystko to jest racjonalne i celowe: ma swoje miejsce i cel.

Najważniejsze idee filozofii Tomasza to: Racjonalność i celowość świata Hierarchiczna struktura rzeczywistości Idea osoby ludzkiej Idea Opatrzności Bożej

Hierarchiczna struktura rzeczywistości Cały wszechświat zostaje stworzony po to, aby objawić doskonałość Boga. Ta doskonałość nie mogła się objawić przez tworzenie jednej istoty, stąd świat przyrody jest nieskończenie zróżnicowany; [pogodzenie biblijnego wątku o stworzeniu z arystotelesowskim pluralizmem metafizycznym]. Hierarchia: Istoty rozumne (aniołowie, ludzie) Zwierzęta Rośliny Minerały Inne cząstki itd..

Koncepcja hierarchii wprowadzona jest po to, by wskazać na porządek, a dokładniej na to, że jedne rzeczy, tzn. te niższe powinny być zawsze podporządkowane tym wyższym. W każdym stworzeniu jest ślad Boga. W człowieku jednak nie jest to tylko ślad, lecz znacznie więcej: - Każdy człowiek nosi w sobie obraz boży, tzn. ziszcza, w mniejszym lub większym stopniu, ideę Boga, która jest w nim samym (możliwość samodoskonalenia się).

Na czym polega owa koncepcja powszechnego upodporządkowania? Jest to swego rodzaju koncepcja władzy, ale władzy pojętej idealnie, tzn. wszelka władza musi być mądra i dobra. I tak np.: Człowiek podlega (powinien) Bogu; Świat przyrody nierozumnej podlega (powinien) człowiekowi; Człowiek mniej mądry podlega (powinien) mądrzejszemu; Sfera zmysłowa w człowieku podlega (powinna) rozumowi; Idea Opatrzności Bożej Bożych rządów, które wyrażają się w uporządkowaniu Wszechświata i planie rządzenia dotyczącym wszystkich rzeczy.

Św. Tomasz odrzuca zarówno Augustiańską koncepcję iluminacji, jak i predystynacji. Rozum – boski element w człowieku – został w wyniku grzechu pierworodnego jedynie osłabiony

Homo generat hominem et Deus (Człowieka rodzi człowiek i Bóg) Koncepcja człowieka U Arystotelesa człowiek to animal razionale, czyli człowiek to twór natury; U Tomasza człowiek to twór ponadnaturalny compositum duszy i ciała (podobnie jak u Augustyna, obydwa elementy pierwotnie pochodzą od Boga); Def. Człowiek to osoba → 3 specyficznie ludzkie działania to: rozumność, wolność, zdolność do miłości altruistycznej ↓ Dusza ludzka pochodzi bezpośrednio od Boga; Ciało od człowieka Homo generat hominem et Deus (Człowieka rodzi człowiek i Bóg) Chrześcijańska koncepcja niezbywalnej wartości/godności człowieka.

(2) ZAGADNIENIA BOGA Tomasz zadaje pytanie: W jaki sposób możemy sensownie mówić o Bogu? Odp. Nie możemy wiedzieć nic nt. natury Boga, ewentualnie tylko możemy rozprawiać nt. istnienia Na drodze wiary – Objawienie Na drodze filozoficznej – obszar doświadczenia

Czy istnienia Boga można w ogóle dowodzić?

5 dróg Tomaszowych do poznania Boga Wielkim osiągnięciem Tomasza są filozoficzne „dowody” na istnienie Boga. „droga” – „argument” – „dowód”? Tomaszowe Drogi dojścia do poznania Boga są podsumowaniem filozofii Platona i Arystotelesa. - Argumenty te mają empiryczno-racjonalny (metoda arystotelesowska): punktem ich wyjścia zawsze jest otaczający świat, jego obserwacja empiryczna, a następnie na drodze rozumowania dochodzi się do stwierdzenia istnienia Boga.

Droga 1: Z analizy relacji przyczyna-skutek Bóg jako nieuprzyczynowana Pierwsza Przyczyna Wyjaśnianie świata w odwołaniu do relacji przyczynowo-skutkowej nie może iść w nieskończoność, by nie popełniać błędu ‘ciągu nieskończonego’; Ergo trzeba więc wskazać na coś, co nie jest uprzyczynowane;

Droga 2: Z przygodnego istnienia świata Bóg jako tożsamość Istoty i Istnienia Świat jest przygodny tzn. jest niekonieczny w swoim istnieniu – nie można więc przyczyny istnienia świata szukać w tym świecie (skoro nie jest konieczny w swoim istnieniu). Ergo musi istnieć Coś, co nie potrzebuje wytłumaczenia swojego istnienia, tzn. istnieje samo przez się.

Droga 5: Z porządku w świecie Bóg jako Logos Obserwowany ład w świecie wskazuje na to, że świat jest celowy tzn. racjonalny. Racjonalność musi skądś pochodzić. Ergo tylko Bóg jako Czysty Intelekt może być przyczyną takiego świata

Etapy rozwoju definicji człowieka w filozofii Zachodniej PODSUMOWANIE Sokrates: Człowiek to dusza, a dusza to rozum; Arystoteles: Homo est animal racjonale; (dopełniona def. Sokratesa) Św. Augustyn: Człowiek to osoba, czyli istota wolna i rozumna (pojęcie osoby wskazuje również na wymiar cielesny: compositum duszy i ciała) Św. Tomasz: Człowiek to osoba, czyli istota rozumna, wolna i zdolna do miłości altruistycznej