Finanse międzynarodowe Dr inż. Robert Kamiński

Treść wykładu Zjawisko globalizacji Główne podmioty finansów międzynarodowych – MFW, BŚ, EBC, FED Systemy walutowe Międzynarodowe centra finansowe Zadłużenie Kryzysy finansowe Postacie finansów międzynarodowych

Charakterystyka ogólna Finanse międzynarodowe są przedmiotem interdyscyplinarnym ekonomii i stosunków międzynarodowych. Przedmiotem badań FM są zjawiska i procesy finansowe zachodzące w obszarze międzynarodowym, jak też ich wpływ na procesy finansowe o zasięgu krajowym.

Międzynarodowy system i rynek finansowy Na gospodarcze powiązania międzynarodowe składają się podsystemy: rzeczowy -> transfer dóbr i usług finansowy -> odwrotnie skierowane transfery rzeczowych strumieni pieniężnych oraz operacje finansowe (transakcje finansowe)

Międzynarodowy system finansowy to wielopoziomowy układ organizacji i instytucji, których celem jest zapewnienie bezpieczeństwa obrotu i sprawnej cyrkulacji środków finansowych.

Główne grupy działań Finansowanie działalności publicznej – MFW, BŚ, EBOR, EBI Finansowanie przedsięwzięć gospodarczych – banki komercyjne, fundusze celowe

Cechy międzynarodowego systemu finansowego Globalizacja Internacjonalizacja Koncentracja

1. Globalizacja Niejednoznaczność pojęcia Proces wielowymiarowy i wielopoziomowy Prowadzi do intensyfikacji ekonomicznych, politycznych i kulturowych stosunków poprzez granice -> należy traktować globalizację całościowo oraz wskazywać na jej – nie tylko ekonomiczne – implikacje

Globalizacja Globalizacja ma odniesienia zarówno przyrodnicze, jak i ekonomiczne. Odniesienia przyrodnicze to m.in. światowe skutki lokalnych ingerencji w przyrodę. Odniesienie ekonomiczne to różnego rodzaju przeniesienia skutków działań i zjawisk z regionu (kraju) źródłowego na inne regiony (kraje).

Globalizację ekonomiczną traktuje się jako postępujący proces integrowania się krajowych i regionalnych rynków w jeden globalny rynek towarów, usług i kapitału. Proces ten prowadzi do rosnącego przenikania się i scalania się rynków oraz umiędzynarodowienia produkcji, dystrybucji, marketingu i przejęcia przez firmy globalnych strategii działania.

Najczęściej powtarzane cechy globalizacji: kompresja czasu i przestrzeni erozja granic i zniesienie barier geograficznych w towarów, usług, kapitału rozciąganie działalności ekonomicznej ponad granice przyśpieszenie globalnych interakcji wzajemne powiązania i współzależność

Czynniki wpływające na powiązania i współzależności Postęp w liberalizacji handlu światowego Liberalizacja przepływów kapitałowych i deregulacja rynków finansowych Liberalizacja, deregulacja, prywatyzacja w wielu gospodarkach narodowych Nowe technologie, IT

Patrząc na rozwój międzynarodowych powiązań gospodarczych można wyróżnić trzy kolejne procesy: internacjonalizację międzynarodową integrację gospodarczą globalizację

Internacjonalizacja Umiędzynarodowienie skutków gospodarczych (finansowych) odbywa się dwutorowo: poprzez umiędzynarodowienie własności poprzez umiędzynarodowienie stron transakcji

Umiędzynarodowienie własności Umiędzynarodowienie własności odbywa się poprzez: inwestycje bezpośrednie firm z jednego kraju w innych zakup pakietów akcji przez firmy zagraniczne tworzenie konsorcjów międzynarodowych zakupy udziałów lub inwestycje bezpośrednie finansowane przez organizacje międzynarodowe

Umiędzynarodowienie własności Wyznacznikiem stopnia internacjonalizacji majątku krajowego jest udział kapitału zagranicznego w tym majątku. Wzrasta on np. w wyniku sprzedaży składników majątku narodowego (np. w sektorze finansów lub ubezpieczeń). Również przedsiębiorstwa mają wiele motywów do internacjonalizacji.

Przyczyny internacjonalizacji Dostęp do taniej siły roboczej Dostęp do surowców, specyficznych zasobów lub kwalifikacji Odmienne/ korzystne uwarunkowania prawne (np. w sferze podatków lub B+R) Rosnące koszty B+R (np. przemysł farmaceutyczny)

Internacjonalizacja transakcji Tylko gospodarka autarkiczna może odbyć się bez wymiany międzynarodowej. W gospodarce rynkowej transakcje międzynarodowe rozwijają się przede wszystkim w obszarze transakcji finansowych (w mniejszym stopniu są rezultatem wymiany dóbr i świadczenia usług).

Integracja / koncentracja Koncentracja dotyczy różnych sfer życia. Obejmuje z jednej strony jednostki gospodarcze, a z drugiej politycznych (jako odpowiedź na procesy globalizacji).

Główne nurty dyskusji Globaliści Globalsceptycy Zwolennicy koncepcji globalnych transformacji Ruch społeczny przeciw globalizacji

Globaliści Globalizacja oznacza nową epokę w dziejach ludzkości Zagrożenia i/ lub szanse Szanse – możliwości wzrostu efektywności i poprawy poziomu życia Zagrożenia – ujednolicenie wzorców, ograniczenie roli państwa, obniżenie standardów socjalnych, kryzysy finansowe, narastanie nierówności, powszechny neoliebralizm (TINA)

Globalsceptycy Globalizacja jest mitem i nic specjalnie nowego nie ma miejsca Odwołanie do historii Odwołanie do dominacji Triady Negują twierdzenie o odejściu od polityki państwa opiekuńczego Nadal widzą znaczący wpływ rządów na proces globalizacji

Zwolennicy koncepcji globalnych transformacji Stanowisko pośrednie Widzą znaczące jakościowe różnice w zachodzących obecnie procesach Podkreślają wielowymiarowość zmian Globalizacja postrzegana jest jako główna siła napędzająca przemiany społeczne Państwa nadal istotne, ale ich suwerenność jest ograniczona

Ruch społeczny przeciw globalizacji Dostrzeganie zagrożeń Podział świata na zwycięzców i przegranych Przeciwstawienie się dyktaturze międzynarodowego biznesu Reprezentowany głównie przez NGO

Przykłady globalizacji Globalizacja rynków finansowych towarowych i usług pracy Globalizacja działalności gospodarczej Nowy wymiar konkurencyjności Globalizacja produkcji przemysłowej Globalizacja wiedzy i technologii

Warunki i kierunki dostosowań do globalizacji Postawa radykalna (odrzucenie) Postawa neoliberalna (otwarcie się i wdrażanie zasad gospodarki rynkowej) Reformistyczna (próba kompromisu) szczebel regionalny (np. UE) szczebel globalny (np. MFW, BŚ)

Rozpowszechnienie zasad gospodarki rynkowej Polityka monetarna – dbałość o inflację i niski deficyt Zmniejszanie udziału pracy w ogólnych kosztach wytwarzania Zastosowanie IT dla podniesienia produktywności Restrukturyzacja -> przemysły o wysokiej wartości dodanej Prywatyzacja i deregulacja Stabilizacja cen energii i surowców Otwieranie się na świat zewnętrzny (brak barier)

2. Główne podmioty finansów międzynarodowych 2.1. MFW 2.2. Bank Światowy 2.3. Bank Rozrachunków Międzynarodowych 2.4. Europejski Bank Inwestycyjny 2.5. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju

2.1. Międzynarodowy Fundusz Walutowy Powstał na bazie kryzysu międzywojennego -> konieczność stworzenia systemu walutowego i sprawnego mechanizmu jego monitorowania Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Pieniądza i Finansów – Bretton Woods (1-22 lipca 1944)

Ewolucja MFW 27 grudnia 1945 r. – rozpoczęcie działalności 28 lipca 1969 r. – ustanowienie specjalnych praw kredytowych (SDR) 1 kwietnia 1978 r. – redukcja roli złota i dolara USA oraz przyjęcie SDR jako podstawowego środka rozliczeń w ramach MFW (po zwieszeniu wymienialności USD na złoto) 1992 – zawieszenie przez Radę Gubernatorów większością 70% ogólnej liczby głosów uprawnień krajów członkowskich 1997 – emisja 21,4 mld SDR

Cele MFW Promocja międzynarodowej współpracy finansowej Promocja ekspansji handlu zagranicznego Skrócenie czasu trwania i zmniejszenie stopnia nierównowagi bilansów płatniczych państw członkowskich Zwiększenie wzajemnego zaufania Promocja stabilizacji kursów

Członkowie 30 z 45 państw uczestniczących w konferencji zaakceptowało członkostwo w 1945 r. Polska rezygnacja w 1950 i powrót do członkostwa w 1986 r. Dziś do MFW należą 182 państwa Członkostwo w MFW daje prawo do udziału w specjalnych prawach kredytowych (ciągnienia) – SDR Zatrudnia ok. 2700 osób

Kraje członkowskie są zobowiązane do: Prowadzenia takiej polityki gospodarczej i finansowej, aby utrzymany został zrównoważony wzrost gospodarczy Dążenie do stabilizacji gospodarczej przez podporządkowanie warunków gospodarczych i finansowych Unikania manipulowania kursem walutowym lub wykorzystywania międzynarodowego systemu walutowego do osiągania nieuzasadnionych korzyści konkurencyjnych w stosunku do innych krajów Stosowania polityki kursu walutowego zgodnie z zasadami określonymi w statucie MFW

Kraje członkowskie mogą od 1978: Oprzeć wartość swojej waluty na SDR lub zastosować odmienną denominację w innej walucie Przyłączyć się do zbiorowych porozumień (np. wąż walutowy) Przyjąć inny system kursu waluty

Funkcje MFW: Regulacyjna – polegająca na nadzorowaniu stosowanych przez kraje członkowskie ograniczeń walutowych i przestrzegania reguł kursowych Kredytowa – polegająca na dostarczaniu krajom członkowskim dodatkowych środków walutowych w postaci kredytów Konsultacyjna – stałe forum konsultacji i współpracy krajów członkowskich

Kapitał Wkłady członkowskie zgromadzone na rachunku ogólnym zasobów Składa się z walut państw członkowskich, SDR i złota Zasoby pozyskiwane są głównie w formie subskrypcji W momencie przystąpienia do funduszu ustalany jest wkład zależny od wielkości i sytuacji danego kraju Wielkość wkładów może być rewidowana w okresach pięcioletnich

Subskrypcje płacone są w walucie krajowej i w mniejszej – nie przekraczającej 25% – w środkach rezerwowych (SDR lub walutach obcych akceptowanych przez MFW) MFW zaciąga pożyczki na cele stabilizacji kursów walutowych (np. w historii od Arabii Saudyjskiej)

Koncentracja kapitału w MFW mln SDR % USA 37 149 17,52 UE 64 299 30,37 Japonia 13 312 6,28 Arabia Saudyjska 6 985 3,29 Kanada 6 369 3,00 Rosja 5 945 2,80 Chiny 4 687 2,21 Polska 1 372 0,64

Władze Rada Gubernatorów Doraźny Komitet Jeden gubernator i jeden jego zastępca z każdego państwa będącego członkiem MFW Spotkania gubernatorów raz na rok (poza sprawami pilnymi) Przy podejmowaniu decyzji istotna jest siła głosów Doraźny Komitet 24 gubernatorów Spotkanie 2 razy w roku -> przygotowuje sprawozdanie dotyczące działalności MFW, składa propozycje zmian i poprawek w statucie

Komitet Rozwoju Rada Wykonawcza 24 gubernatorów organ doradczy zajmujący się problemami rozwoju Rada Wykonawcza 24 dyrektorów (5 mianowanych z USA, J, D, F, GB + 19 wybieranych na 2 lata) realizuje zadania zlecone przez Radę Gubernatorów realizuje zadania statutowe MFW

Siła głosów Każde państwo posiada 250 głosów podstawowych Reszta głosów powiązana jest z udziałem w środkach MFW

Kredyty i pożyczki dla członków organizacji Celem pożyczek jest wspieranie państw w ich wysiłkach rozwojowych i zmierzających do przezwyciężenia trudności płatniczych W tych celach stosowane są: ułatwienia regularne ułatwienia specjalne ułatwienia koncesjonalne

Ułatwienia regularne Transza rezerwowa Transza kredytowa wykorzystanie środków rezerwowych ponad określony limit / nie trzeba ich uzupełniać Transza kredytowa zależne od wysokości udziałów w środkach MFW udzielana w wysokości 25% limitu (max. 125%) niezbędny jest program wykorzystania środków i jego realizacja

Ułatwienia regularne cd. Porozumienia typu stand-by (promesa kredytowa) daje możliwość do korzystania ze środków MFW w określonym czasie i na uzgodnionych zasadach Dotyczą okresu 12-18 miesięcy (max do 36) Spłata od 3,5 do 5 lat Rozszerzone ułatwienia funduszów 3 do 5 lat Ich celem jest pomoc w równoważeniu bilansu płatniczego Zwrot od 4,5 do 10 lat

Ułatwienia specjalne związane z finansowaniem szczególnych sytuacji mających negatywny wpływ na bilans płatniczy lub na płynność międzynarodową Obejmują finansowanie spadku wpływów z eksportu dóbr i usług bądź wzrostu wydatków importowych ze względu na wzrost cen

Ułatwienia koncesjonalne Mają na celu zrównoważenie strukturalne gospodarki Wymagany jest program wzmocnienia bilansu płatniczego państwa Korzystają z nich najbiedniejsze państwa (do ok. 100 mln SDR) Niskie oprocentowanie (0,5%) Czasem mają postać pomocy bezzwrotnej

Zasady korzystania ze środków MFW Podstawową drogą udostępniania środków MFW jego członkom jest sprzedaż walut innych krajów lub SDR w zamian za ich własne waluty. Transakcje takie zmieniają kompozycję środków MFW, ale nie wpływają na ogólną wielkość zasobów.

Zasady korzystania ze środków MFW cd. Wiele państw mających nadwyżki środków może wykorzystać i korzysta z ich lokaty w MFW. W ten sposób powstaje transza rezerwowa. Polityka transz kredytowych jest traktowana jako podstawowa forma polityki finansowej. Formę rozwiązań doraźnych mają: ułatwienia kompensacyjne, finansowanie zapasów interwencyjnych i kredyty energetyczne.

Zasady korzystania ze środków MFW cd. Długotrwałość wielu problemów finansowych państw, przyczyniła się do rozszerzenia oferty kredytowej MFW z uwzględnieniem wydłużania świadczeń i okresu ich spłaty -> kredyt rozszerzony, kredyty uzupełniające, kredyt wydłużonego dostępu Dostęp do środków w ramach jednej polityki lub ułatwień kredytowych jest niezależny od innych.

Zasady korzystania ze środków MFW cd. Waluty używane w transakcjach i operacjach MFW z członkami Funduszu są określane przez Fundusz. Wnioski o kredyty Funduszu są szczegółowo badane.

Aktualne kierunki prac Zwiększenie przejrzystości polityki finansowej państw należących do MFW, jak też polityki samego Funduszu Popieranie rozwoju, upowszechniania i adaptacji uznanych międzynarodowo standardów w obszarze ekonomii, finansów, przedsiębiorczości Umocnienie zachęt przyjmowania międzynarodowych standardów Podejmowanie przyszłościowych skoordynowanych akcji mających na celu umocnienie systemu finansowego

Aktualne kierunki prac Uporządkowanie i integracja międzynarodowych rynków finansowych Zaangażowanie prywatnego sektora w prewencję i rozwiązywanie kryzysów finansowych Umocnienie międzynarodowego systemu walutowego