Analiza i ocena wykorzystania środków pieniężnych z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na rozwój turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki w latach 2007-2013 dr Bożena GRAD Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu mgr Renata KRAJEWSKA Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

PLAN WYSTĄPIENIA Wstęp (turystyka wiejska, agroturystyki) Program Rozwoju Obszarów Wiejskich w odniesieniu do poszczególnych priorytetów w latach 2007-2013 w kontekście finansowania rozwoju obszarów wiejskich, agroturystyki . Analiza kształtowania się poziomu środków publicznych skierowanych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w latach 2007-2013 na turystykę wiejską, w tym agroturystykę. Zakończenie (wnioski) FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

CEL WYKŁADU Prezentacja źródeł finansowania rozwoju turystyki wiejskiej w Polsce wynikających z budżetu Unii Europejskiej na lata 2007-2013, ze szczególnym uwzględnieniem PROW oraz agroturystyki FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

WSTĘP - ISTOTA AGROTURYSTYKI Istotę agroturystyki można postrzegać w kilku znaczeniach tj. [1]: jako formę rozwoju wsi i zagospodarowania obszarów wiejskich w kierunku modelu wielofunkcyjnego, zwłaszcza rozwoju funkcji recepcyjnej; jako działalność pozarolniczą, polegającą na przyjmowaniu gości w gospodarstwie domowym rolnika, przynoszącą dochód i dającą miejsca pracy samym gospodarzom oraz całej sferze usług i produkcji na wsi; jako określony sposób podróżowania i spędzania czasu wolnego w środowisku prawdziwej wsi. [1] B. Mikuta, K. Żelazna: Organizacja ruchu turystycznego na wsi. Wydaw. Format-AB, Warszawa 2004, s. 97 FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

WSTĘP - CEL AGROTURYSTYKI Zapewnienie atrakcyjnego spędzenia czasu wolnego, poprawa zdrowia, w szczególności sprawności fizycznej i psychicznej, poznawanie kultury regionu, życia i pracy na wsi, poznawanie nowych ludzi. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

WSTĘP - Determinanty rozwoju turystyki wiejskiej, agroturystyki Wśród zdefiniowanych determinant rozwoju agroturystyki możemy wymienić m.in.[1]: Determinanty o charakterze ekonomicznym (ranga agroturystyki w strategii rozwoju gminy, rodzaje prowadzonej działalności gospodarczej, źródła utrzymania ludności); Atrakcyjność turystyczną; Determinanty o charakterze społecznym (postawy społeczności lokalnej, instytucje i organizacje wspierające rozwój agroturystyki, poziom wykształcenia osób prowadzących działalność agroturystyczną). [1] J. Zawadka, Ekonomiczno-społeczne determinanty rozwoju agroturystyki na Lubelszczyźnie. Na przykładzie wybranych gmin wiejskich. Wydawnictwo SGGW, 2007, s.157 FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

1. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich w odniesieniu do poszczególnych priorytetów w latach 2007-2013 w kontekście finansowania rozwoju obszarów wiejskich, agroturystyki FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

PROW na lata 2007 – 2013, to Program unijny który oferuje: Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 PROW na lata 2007 – 2013, to Program unijny który oferuje: wsparcie finansowe kierowane na inwestycje w rolnictwie i przetwórstwie mające na celu poprawę konkurencyjności sektora rolno-spożywczego. W PROGRAMIE SĄ RÓWNIEŻ ŚRODKI FINANSOWE: na udzielenie pomocy inwestorom, którzy tworzą nowe miejsca pracy na obszarach wiejskich, na rozwój ekologicznych metod gospodarowania oraz na przedsięwzięcia chroniące naturalne środowisko i walory krajobrazu wiejskiego. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

przyspieszenie modernizacji gospodarstw rolnych, Główne cele Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 przyspieszenie modernizacji gospodarstw rolnych, podwyższanie konkurencyjności przetwórstwa spożywczego i jakości żywności, ożywienie przemian w rolnictwie i rynku ziemi przez przyznawanie rent strukturalnych oraz premii ułatwiających start zawodowy młodym rolnikom i finansowanie scalania gruntów, zachęcanie rolników do gospodarowania w sposób przyjazny środowisku oraz do zachowania rodzimych ras i cennych przyrodniczo siedlisk roślin, FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Główne cele Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 wspieranie dopłatami ONW działalności rolniczej na terenach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, polepszenie lesistości kraju przez udzielanie pomocy finansowej na zalesianie gruntów o małej przydatności rolniczej, pobudzanie przedsiębiorczości i tworzenie nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich, FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

polepszenie jakości życia mieszkańców wsi. Główne cele Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 odnowa wsi, rozbudzanie aktywności jej mieszkańców i budowa kapitału społecznego na wsi, podwyższanie kwalifikacji rolników i właścicieli lasów ułatwianie im dostępu do płatnych usług doradczych, polepszenie jakości życia mieszkańców wsi. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich OSIE Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 Cele Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013  zostały zgrupowane w cztery zasadnicze osie Oś 1. – Poprawa konkurencyjności sektora spożywczego i leśnego Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013  Oś 2. – Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich Oś 3. – Jakość życia na obszarach wiejskich i zróżnicowanie gospodarki wiejskiej Oś 4. – Leader FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 Z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 – 2013 można uzyskać dofinansowanie na: działania  związane z poprawą jakości życia mieszkańców wsi oraz na inicjatywy zespołowe społeczności obszarów wiejskich, które mają na celu rozbudzenie jej aktywności. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015 FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

FINANSOWANIE TURYSTYKI DOTYCZY: PROW 2007-2013 - finansowanie turystyki FINANSOWANIE TURYSTYKI DOTYCZY: infrastruktury turystycznej: - infrastruktura techniczna, - infrastruktura społeczna; podmiotów turystycznych. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

CEL STRATEGICZNY POLITYKI REGIONALNEJ POLSKI W LATACH 2007-2013 Rozwój obszarów wiejskich w budżecie Unii Europejskiej na lata 2007-2013 finansowanie w ramach instrumentów polityki regionalnej (POLITYKA SPÓJNOŚCI UE ) CEL STRATEGICZNY POLITYKI REGIONALNEJ POLSKI W LATACH 2007-2013 Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności wszystkich regionów w taki sposób, aby sprzyjać spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz dążyć do wyrównywania szans rozwojowych województw FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Instrumenty realizacji polityki regionalnej Unii Europejskiej z uwzględnieniem obszarów spójności Narodowy Plan Rozwoju (NPR) na lata 2007-2013 Zasady koordynacji i współdziałania administracji rządowej, organów administracji samorządowej, partnerów społecznych i gospodarczych Zasady współdziałania z instytucjami Wspólnot Europejskich oraz organizacjami międzynarodowymi System instytucjonalny Instrumenty finansowe System programowania System monitorowania, raportowania System oceny i kontroli System raportowania FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

KIERUNKI WSPARCIA OBSZARÓW 2007-2013 Wsparcie specjalizacji regionalnej Inwestycje w B+R, innowacje i współpracę nauki z gospodarką Poprawa stanu i ochrona środowiska Instytucje wspierające przedsiębiorczość i instytucje otoczenia biznesu Poprawa jakości kapitału ludzkiego, w tym systemu edukacji Turystyka Ochrona i poprawa stanu materialnego dziedzictwa kulturowego Poprawa powiązań transportowych FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

PROW - W POWIĄZANIACH DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH Strategia Rozwoju Kraju 2007 - 2015 NSRO - Narodowa Strategia Spójności Krajowy Plan Strategiczny dla Obszarów Wiejskich Program Rozwój Obszarów Wiejskich Strategia Rozwoju Rybołówstwa PO Zrównoważony Rozwój Sektora Rybołówstwa i Nadbrzeżnych Obszarów Rybackich Krajowy Program Reform 2005 - 2008 16 RPO PO Infrastruktura i środowisko PO Kapitał ludzki PO Innowacyjna gospodarka Krajowy Program „Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna” PO Rozwój Polski Wschodniej Program Konwergencji Inne strategie (sektorowe, zagospodarowania przestrzennego, regionalne i inne) PO Europejskiej Współpracy Terytorialnej PO Pomoc Techniczna FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Programy Operacyjne realizowanych w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007 – 2013 Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG) 8,3 mld euro 7,0 mld euro(UE) Programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej 7,75 mld euro(UE) 557,8 mln euro (wkład krajowy) 173,3 mln euro (wkład krajowy - współpraca transgraniczna z państwami nie należącymi do Unii Europejskiej w ramach : Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP). Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej 2,27 mld euro 992 mln euro (UE- dla pięciu regionów Unii Europejskiej o najniższym poziomie PKB na mieszkańca, wyznaczonej na podstawie danych Eurostatu z 2002 r. - tj. 120 euro. Wśród tych regionów znalazły się województwa: lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie i warmińsko – mazurskie. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 36 385 320 777 euro 27 848 273 161 euro (UE) 8 537 047 616 euro (wkład krajowy) Program Operacyjny kapitał Ludzki 11,5 mld euro 9,7 mld  euro (UE) 1,8 mld euro (wkład krajowy) Program Operacyjny Pomoc Techniczna 607,88 mln euro 516,70 mln, euro (UE) 91,18 mln euro (wkład krajowy)

Alokacja środków na lata 2007-2013 85,6 mld euro w tym 67,3 mld euro z Unii Europejskiej FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Podział Funduszy przyznanych Polsce na lata 2007-2013 Rys.1. Podział środków UE ze względu na rodzaj Funduszu na lata 2007-2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MIRR, NPR 2007-2013. www. mir.gov.pl [wgląd: luty 2015] FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Podział środków na Programy Operacyjne – środki UE Rys.2. Podział środków UE na Programy Operacyjne na lata 2007-2013 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MIR, NPR 2007-2013. www. mir.gov.pl [wgląd: luty 2015] FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Sfery finansowania rozwoju ujęte w budżecie Unii Europejskiej na lata 2007-2013 Rys.3. Wykorzystanie środków UE lata na 2007-2013 w ramach NSRO. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MIR , Informacja miesięczna , Warszawa, styczeń 2015 www. mir.gov.pl [wgląd: luty2015] FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

2. Analiza kształtowania się poziomu środków publicznych skierowanych w ramach PROW w latach 2007-2013 na turystykę wiejską, w tym agroturystykę. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

PROW na lata 2007-2013 - OŚ 4 LEADER W ramach osi 4 LEADER pomoc jest przyznawana na następujące działania: 4.1. Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju (LSR); 4.2. Wdrażanie projektów współpracy, które obejmują współpracę międzyregionalną jak i współpracę międzynarodową; 4.3. Funkcjonowanie lokalnej grupy działania (LGD), działanie obejmujące projekty szkoleniowe, promocyjne i koszty  bieżące funkcjonowania LGD). FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

(413) - Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju (LSR) [1] PROW na lata 2007-2013 - OŚ 4 LEADER (413) - Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju (LSR) [1] Zakres udzielanej pomocy obejmuje m.in. następujące operacje „Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej” (pomoc może być przyznana również tym podmiotom, które mają miejsce zamieszkania w mieście położonym na obszarze gminy miejsko – wiejskiej liczącym od 5 tys. do 20 tys. Mieszkańców) D Z I A Ł N „Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw” „Odnowa i rozwój wsi” (refundacji podlegają koszty kwalifikowalne do wysokości 80% tych kosztów) Małe projekty tj. operacje, które nie odpowiadają warunkom przyznania pomocy w ramach działań osi 3 Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. [1] Materiały źródłowe opublikowane na stronie internetowej Ministerstwa rolnictwa i Rozwoju Wsi- „Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.” Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Informacje opracowane przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Instytucja Zarządzająca PROW 2007-2013 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi. – www.mriow.gov.pl [wgląd: 24 luty 2015] FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

PROW na lata 2007-2013 - OŚ 4 LEADER (421) Wdrażanie projektów współpracy - wdrażanie wspólnych przedsięwzięć w ramach współpracy międzyregionalnej (międzyterytorialnej) lub międzynarodowej (transnarodowej). W okresie finansowania 2007-2013 zakresem działania objęto następujące sfery wsparcia: 1. W ramach działania pomoc jest przyznawana na projekty współpracy: zawarte w lokalnych strategiach rozwoju (LSR); nieuwzględnione w lokalnych strategiach rozwoju (LSR), ale zgodne z celami lokalnych strategiach rozwoju (LSR). 2. W ramach działania pomoc może być przyznana na: przygotowanie projektu; realizację projektu. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

(421) Wdrażanie projektów współpracy PROW na lata 2007-2013 - OŚ 4 LEADER (421) Wdrażanie projektów współpracy Projekty współpracy, mogły uzyskać dofinansowanie muszą zakładać: realizację wspólnych przedsięwzięć Lokalnych Grup Działania (LGD), ponadto mogą angażować, poza (LGD) inne partnerstwa z państw członkowskich UE lub państw trzecich, będące grupami lokalnych partnerów, które zajmują się zagadnieniem rozwoju obszarów wiejskich. Beneficjentami pomocy w ramach tego działania są: Lokalne Grupy Działania (LGD) wybrane do realizacji lokalnych strategii rozwoju (LSR) w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

PROW na lata 2007-2013 - OŚ 4 LEADER (431) Funkcjonowanie Lokalnej Grupy Działania, nabywanie umiejętności i aktywizacja Działanie zdefiniowane w ramach tej części OSI 4 Leader ma na celu: - zapewnienie sprawnej i efektywnej pracy Lokalnych Grup Działania (LGD) wybranych do realizacji opracowanych przez nie lokalnych strategii rozwoju (LSR); - doskonalenie zawodowe osób uczestniczących w realizacji lokalnych strategii rozwoju (LSR) oraz budowanie kapitału społecznego na wsi. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Pomoc może dotyczyć w szczególności: PROW na lata 2007-2013 - OŚ 4 LEADER (431) Funkcjonowanie Lokalnej Grupy Działania, nabywanie umiejętności i aktywizacja Pomoc może dotyczyć w szczególności: kosztów bieżących (administracyjnych) Lokalnej Grupy Działania (LGD); realizacji badań dotyczących obszaru objętego lokalną strategią rozwoju (LSR); informowania o: - obszarze objętym lokalną strategią rozwoju (LSR), - realizacji lokalnej strategii rozwoju (LSR), - działalności Lokalnej Grupy Działania (LGD). szkolenia osób biorących udział we wdrażaniu lokalnej strategii rozwoju (LSR); organizacji i przeprowadzenia wydarzeń promocyjnych lub kulturalnych związanych z obszarem objętym: - lokalną strategią rozwoju (LSR), - realizacją lokalnej strategii rozwoju (LSR), - działalnością Lokalnej Grupy Działania (LGD); animowania społeczności lokalnych. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Analiza kształtowania się poziomu środków publicznych skierowanych w ramach PROW w latach 2007-2013 na turystykę wiejską, w tym agroturystykę. Liczba złożonych wniosków oraz zawartych umów/ wydanych decyzji w ramach PROW 2007-2013 (narastająco w tys.). Źródło: Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Sprawozdanie za 2013r. Nr 8/2013, s.24, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, stan na 25 czerwiec 2014.

Analiza kształtowania się poziomu środków publicznych skierowanych w ramach PROW w latach 2007-2013 na turystykę wiejską, w tym agroturystykę. Do końca 2013 r. zrealizowano płatności w kwocie 51 996, 79 mln zł, co stanowi ponad 71% budżetu Programu, w tym w zakresie [1]: Osi 1- Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego – zrealizowano płatności w kwocie 23 423,06 mln zł, w tym w 2013 r. – 3 894, 84 mln zł, co stanowi ponad 75% budżetu Osi, Osi 2 - Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich - zrealizowano płatności w kwocie 17 498,36 mln zł, w tym w 2013 r. – 3 767,097 mln zł, co stanowi ponad 82% budżetu Osi, Osi 3 - Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej - zrealizowano płatności w kwocie 8 915,043 mln zł, w tym w 2013 r. – 2220,13 mln zł, co stanowi ponad 54% budżetu Osi, Osi 4 LEADER - zrealizowano płatności w kwocie 1 560,79 mln zł, w tym w 2013 r. – 582,94 mln zł, co stanowi około 42% budżetu Osi, Pomocy Technicznej - zrealizowano płatności w kwocie 599,54 mln zł, w tym w 2013 r. 190,83 mln zł, co stanowi koło 54 % budżetu Osi. [1] Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Sprawozdanie za 2013r. Nr 8/2013, s.25, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, stan na 25 czerwiec 2014. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Kształtowanie się zrealizowanych płatności obrazujące wykorzystanie środków PROW 2007-2013 (%) Źródło: Sprawozdanie za 2013r. Nr 8/2013, s.25, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, stan na 25 czerwiec 2014.

Rozkład przestrzenny realizowanych operacji w ramach poszczególnych działań PROW 2007 – 2013, ujętych w Oś 4 LEADER Województwo Oś 4 LEADER Działanie 413 - Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju Działanie 421 Wdrażanie projektów współpracy Działanie 431 Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i aktywizacja Dolnośląskie 1826 14 56 Kujawsko-pomorskie 1307 26 58 Lubelskie 2564 25 78 Lubuskie 924 10 30 Łódzkie 1299 31 59 Małopolskie 2487 53 114 Mazowieckie 2414 27 105 Opolskie 1076 36 Podkarpackie 1970 93 Podlaskie 1453 16 48 Pomorskie 1531 9 Śląskie 13 44 Świętokrzyskie 1694 54 Warmińsko-mazurskie 1264 12 37 Wielkopolskie 2779 32 92 Zachodniopomorskie 1051 OGÓŁEM 27 092 354 996 Źródło: opracowanie na podstawie danych źródłowych: Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Sprawozdanie za 2013r. Nr 8/2013, s.27, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, stan na 25 czerwiec 2014.

Limit środków dla działania PROW 2007-2014 (EUR) FINANSOWANIE DZIAŁANIA 314 - Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju, w ramach PROW na lata 2007-2013. Oś 4 LEADER - Lokalne Strategie Działania (LSD) Limit środków dla działania PROW 2007-2014 (EUR) Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone Publiczne OGÓŁEM Środki EFRROW % 640 500 000 512 400 000 65,44 38,98 Źródło: opracowanie na podstawie danych źródłowych: Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Sprawozdanie za 2013r. Nr 8/2013, s.92, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, stan na 25 czerwiec 2014. Jak wynika z danych limit środków przeznaczonych dla działania PROW 2007-2013, w części pochodzącej ze środków Unii Europejskiej - EFRROW według stanu na 25 czerwca 2014r., został w ponad 65% zagospodarowany (środki zakontraktowane), zaś faktycznie wypłacone środki kształtują się na poziomie około 39% limitu – czyli stanowią kwotę 199 836 000 euro. W ramach tej części osi 4 Leader realizowane były operacje obejmujące m.in. następujące działania wspierające rozwój obszarów wiejskich, w tym również rozwój agroturystyki: FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

FINANSOWANIE DZIAŁANIA 314 - Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju, w ramach PROW na lata 2007-2013. „Małe projekty” - (średni poziom dofinansowania małego projektu wynosił 22 598 zł). organizacja imprez kulturalnych, rekreacyjnych lub sportowych – 3 508 operacji, budowa, odbudowa lub oznakowanie małej infrastruktury turystycznej – 1923 operacje, kultywowanie miejscowych tradycji, obrzędów i zwyczajów – 1022 operacje, utworzenie lub zmodernizowanie bazy informacji turystycznej oraz stron internetowych, przygotowanie i wydanie publikacji – 1030. Dzięki operacjom realizowanym w ramach małych projektów m.in.: wybudowano, odbudowano lub przebudowano 1978 obiektów małej infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej; wyremontowano lub odrestaurowano 182 obiekty małej infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej. W efekcie podjętych działań utworzono 405 miejsc pracy. Do końca okresu sprawozdawczego zrealizowano 13 403 operacje, dla których kwota udzielonej pomocy wyniosła 302,88 mln zł. Łącznie do końca 2013 r. wypłacono 304,49 mln zł. Wśród zrealizowanych operacji możemy wymienić m. in.[1]: „Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej” (średnio na realizację jednej operacji udzielono pomoc w wysokości 75912 zł.). Do końca okresu sprawozdawczego 860 beneficjentów zrealizowało 885 operacji, dla których kwota udzielonej pomocy wyniosła 67,18 mln zł. Łącznie do końca 2013 wypłacono 68,38 mln zł.[1] Zrealizowane operacje dotyczyły m.in.: usług turystycznych oraz usług związanych ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem -106 operacji (12%). Do końca 2013 r. zatwierdzono do realizacji 1386 operacji. [1] Dane źródłowe: Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Sprawozdanie za 2013r. Nr 8/2013, s.92, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, stan na 25 czerwiec 2014.

FINANSOWANIE DZIAŁANIA 314 - Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju, w ramach PROW na lata 2007-2013. „Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw” [1] (średnio na realizację jednej operacji udzielono pomoc w wysokości 98209 zł.). Do końca okresu sprawozdawczego zrealizowano 409 operacji, dla których kwota udzielonej pomocy wyniosła 40,17 mln zł. Łącznie do końca 2013 wypłacono 45,18 mln zł. Udzielone w ramach działania wsparcie dotyczyło m.in. : prowadzenia następujących rodzajów działalności: usług turystycznych oraz usług związanych ze sportem, rekreacją i wypoczynkiem – 70 operacji. Nowoutworzone mikroprzedsiębiorstwa stanowią 27% łącznej liczby mikroprzedsiębiorstw objętych pomocą w ramach tego działania. Pozostałe operacje dotyczą rozwoju firm już istniejących. Do końca 2013 r. w ramach zrealizowanych operacji stworzono 580 nowych miejsc pracy (liczba nowych etatów utworzonych bezpośrednio w wyniku zrealizowanych operacji, zgodnie z dokumentami przedstawianymi przez beneficjentów wraz z wnioskiem o płatność ostateczną). Do końca 2013 r. zatwierdzono do realizacji 862 operacje. [1] Dane źródłowe: Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Sprawozdanie za 2013r. Nr 8/2013, s. 94-95, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, stan na 25 czerwiec 2014. s. 94-95

FINANSOWANIE DZIAŁANIA 314 - Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju, w ramach PROW na lata 2007-2013. „Odnowa i rozwój wsi”[1]- Do końca okresu sprawozdawczego zrealizowano 3343 operacje, dla których kwota udzielonej pomocy ze środków EFRROW wyniosła 550,99 mln zł. Operacje zrealizowało 2058 różnych beneficjentów (w tym: 1663 gminy). Łącznie do końca 2013 r. wypłacono ze środków EFRROW 559,38 mln zł. Pomoc finansowa udzielona została m.in. na realizację inwestycji w zakresie: zaspokajania potrzeb społecznych w zakresie turystyki – 982 operacje, zaspokajania potrzeb społecznych w zakresie sportu i rekreacji – 192 operacje. W efekcie zrealizowanych operacji m.in.: wybudowano, zmodernizowano lub wyposażono: 2,1 tys. budynków pełniących funkcje rekreacyjne, sportowe i społeczno-kulturalne, w tym świetlice i domy kultury, 1780 obiektów sportowych, placów zabaw, miejsc rekreacji, 185 km ścieżek rowerowych i szlaków turystycznych, 164 tereny zielone, parki i inne miejsca wypoczynku. Do końca 2013 r. zatwierdzono do realizacji 5486 operacji. Wsparciem objęto 2732 beneficjentów, w tym 2150 gmin. [1] Dane źródłowe: Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Sprawozdanie za 2013r. Nr 8/2013, s.94-95, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, stan na 25 czerwiec 2014, s.96.

Limit środków dla działania PROW 2007-2014 (EUR) FINANSOWANIE DZIAŁANIA 421 - Wdrażanie projektów współpracy, w ramach PROW na lata 2007-2013. W ramach działania zrealizowano ogółem 354 operacje, co stanowi 1,24% ogółem wykonanych operacji w ramach osi 4 Leader. Największą ilość operacji odnotowano w województwie małopolskim – 53, województwie wielkopolskim – 32 i województwie łódzkim-31 operacji. Natomiast najniższy poziom odnotowano w województwie pomorskim -9 operacji. Oś 4 LEADER - Wdrażanie projektów współpracy Limit środków dla działania PROW 2007-2014 (EUR) Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone Publiczne OGÓŁEM Środki EFRROW % 15 000 000 12 000 000 41,85 19,76 Źródło: opracowanie na podstawie danych źródłowych: Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Sprawozdanie za 2013r. Nr 8/2013, s.99, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, stan na 25 czerwiec 2014. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

FINANSOWANIE DZIAŁANIA 421 - Wdrażanie projektów współpracy, w ramach PROW na lata 2007-2013. Jak wynika z danych zobrazowanych w zestawieniu tabelarycznym limit środków przeznaczonych dla działania PROW 2007-2013, w części pochodzącej ze środków Unii Europejskiej - EFRROW według stanu na 25 czerwca 2014r., został w około 42% zagospodarowany (środki zakontraktowane), zaś faktycznie wypłacone środki kształtują się na poziomie około 20% limitu – czyli stanowią kwotę 2,40 mln euro. Do końca okresu sprawozdawczego w ramach działania „Wdrażanie projektów współpracy” zrealizowano 55 projektów współpracy, w tym 47 projektów międzyregionalnych i 8 projektów międzynarodowych. Projekty były najczęściej kierowane do następujących grup docelowych: lokalnych mieszkańców (13% projektów), turystów (12% projektów), młodzieży (11%, projektów), organizacji pozarządowych, w tym Lokalnych Grup Działania LGD (9% projektów). Do końca okresu sprawozdawczego zawarto umowy na łączną kwotę 26,33 mln zł, dotyczące przygotowania 74 projektów i realizacji 126 projektów [1] [1] Szerz. Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Sprawozdanie za 2013r. Nr 8/2013, s.99, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, stan na 25 czerwiec 2014. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Limit środków dla działania PROW 2007-2014 (EUR) FINANSOWANIE DZIAŁANIA 431 - funkcjonowanie lokalnej grupy działania (LGD), nabywanie umiejętności i aktywizacja, w ramach PROW na lata 2007-2013. W ramach działania 431, zrealizowano ogółem 996 operacji, co stanowi 3,5% ogółem wykonanych operacji w ramach osi 4 Lider. Największą ilość operacji odnotowano w województwie małopolskim -114 operacji i mazowieckim – 105 operacji. Natomiast najmniej operacji z tego działania odnotowano w województwie opolskim – 36 operacji i warmińsko-mazurskim tj.: 35 operacji. Oś 4 LEADER - funkcjonowanie lokalnej grupy działania (LGD), nabywanie umiejętności i aktywizacja Limit środków dla działania PROW 2007-2014 (EUR) Środki zakontraktowane (EFRROW) Środki wypłacone Publiczne OGÓŁEM Środki EFRROW % 132 000 000 105 600 000 92,06 58,61 Źródło: opracowanie na podstawie danych źródłowych: Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Sprawozdanie za 2013r. Nr 8/2013, s.100, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, stan na 25 czerwiec 2014. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

informowania o obszarze działania LGD oraz o LSR – 11 739 zadań, FINANSOWANIE DZIAŁANIA 431 - funkcjonowanie lokalnej grupy działania (LGD), nabywanie umiejętności i aktywizacja, w ramach PROW na lata 2007-2013. Jak wynika z danych limit środków przeznaczonych dla działania PROW 2007-2013, w części pochodzącej ze środków Unii Europejskiej - EFRROW według stanu na 25 czerwca 2014r., został w około 92% zagospodarowany (środki zakontraktowane), zaś faktycznie wypłacone środki kształtują się na poziomie około 57% limitu – czyli stanowią kwotę 97,15 mln euro. Łącznie w ramach działania zatwierdzono do realizacji 996 operacji na łączną kwotę 541,69 mln zł. Kwota zrealizowanych płatności do końca 2013 r. wyniosła 326,47 mln zł, z czego w 2013 r. wypłacono 85,06 mln zł. [1]: realizacji wydarzeń o charakterze promocyjnym oraz szkoleń lokalnych liderów – 13 319 zadań, informowania o obszarze działania LGD oraz o LSR – 11 739 zadań, szkolenia kadr biorących udział we wdrażaniu LSR – 4 361 zadań, realizacji badań nad obszarem objętym LSR - 860 zadań. Do końca okresu sprawozdawczego w szkoleniach dla kadr biorących udział we wdrażaniu lokalnych strategii działania (LSR) i szkoleniach przeprowadzonych dla potencjalnych beneficjentów w ramach aktywizowania społeczności lokalnej wzięło udział ponad 167 tys. osób. Do końca 2013 r. lokalne grupy działania udzieliły wsparcia doradczego ponad 78000 podmiotów w zakresie przygotowania wniosku o przyznania pomocy na realizację operacji w ramach działania 431 PROW 2007-2013. [2] [1] Dane źródłowe: Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Sprawozdanie za 2013r. Nr 8/2013, s.94-95, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa, stan na 25 czerwiec 2014, s.100. [2] Dane dotyczące stanu realizacji nie obejmują operacji realizowanych w ramach pierwszego naboru wniosków. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Tabela - Zbiorcze sprawozdanie z realizacji PROW na lata 2007-2013, narastająco od uruchomienia Programu, według stanu na dzień 13 lutego 2015 r.* Kod działania Nazwa działania Limit środków dla działania PROW 2007-2013 [zł] Zawarte umowy / wydane decyzje (czynne) Zrealizowane płatności publiczne ogółem kwota umów / decyzji [zł] wykorzystanie limitu ogółem wypłacona kwota ogółem (zł) wykorzystanie limitu środków EFRROW Oś 1 Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego 32 931 473 073,05 3 182 939 336,28 96,65% 2 810 431 456,88 85,40% Oś 2 Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich 20 944 062 118,06 20 929 949726,34 99,93% 20 141 923 520,68 96,38% Oś 3 Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej 13 946 125 686,31 15 100 466 63,43 108,28% 11 287 388 264,43 74,17% Oś 4 LEADER 3 313 395 533,61 3 412 828 940,55 103,00% 2 408 681 850,93 64,98% 413 Wdrażanie LSR 2 692 810 410,26 2 816 367 865,14 104,59% 1 961 374 834,24 63,40% 421 Wdrażanie projektów współpracy 63 276 115,23 50 227 356,82 79,38% 27 474 616,34 40,42% 431 Funkcjonowanie LGD 557 309 008,11 546 233 718,59 98,01% 419 832 400,35 75,45% Pomoc techniczna 1 116 872 587,48 1 045 455 734,68 93,61% 804 905 352,47 72,35% Razem 72 251 928 998,51 72 318 340101,28 100,09% 62 653 330445,39 85,48%

Zbiorcze sprawozdanie z realizacji PROW na lata 2007-2013, narastająco od uruchomienia Programu, według stanu na dzień 13 lutego 2015 r. W Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 limit na kontraktację umów został w całości wykorzystany. Najsłabszym elementem Programu, jeśli chodzi o kontraktację okazuje się działanie 421 – Wdrażanie projektów współpracy, realizowane w ramach osi 4 Leader (79,38% wykorzystania limitu środków na zawarte umowy). Również sytuacja ta powtarza się w kwestii zrealizowane płatności. Poziom wykorzystania środków unijnych z EFRROW w tym działaniu wyniósł 40,42%,zaś kwota zrealizowanych płatności- 27,48 mln zł. Ogółem wykorzystano w ramach realizacji całego Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, według stanu na dzień 13 lutego 2015r.- 85,48% środków unijnych z ERRROW. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Rodzaje projektów finansowany z UE na obszarach wiejskich Finansowanych z PROW 2007-2013 i innych dostępnych źródeł pochodzących z programów UE w okresie 2007-2013 tj.: SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego, czy Program Przedakcesyjny SAPARD, jeśli chodzi o tereny wiejskie, w tym agroturystykę było zróżnicowane Rodzaje projektów finansowany z UE na obszarach wiejskich Źródło: Turystyka wiejska, w tym agroturystyka, jako element zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich – Raport końcowy, AGROTEC Polska Sp. z o.o., Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN (IGiPZ PAN), Warszawa, wrzesień 2012 FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

adaptacją obiektu mieszkalnego (64%); Finansowanych z PROW 2007-2013 i innych dostępnych źródeł pochodzących z programów UE w okresie 2007-2013 tj.: SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego, czy Program Przedakcesyjny SAPARD, jeśli chodzi o tereny wiejskie, w tym agroturystykę było zróżnicowane Według stanu na 2012 rok procentowo najwyższe wsparcie w badanym okresie finansowania otrzymały działania związane z: adaptacją obiektu mieszkalnego (64%); zagospodarowaniem siedliska, terenu wokół domu (39,7%); działania związane z budową budynku (32,90 %); adaptacją pokoi dla potrzeb gości (30,80%). FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

WNIOSKI Unia Europejska na lata 2007-2013, podobnie jak na lata 2000-2006, określiła trzy zasadnicze cele polityki spójności. Cel globalny - wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej w rozszerzonej Unii Europejskiej w okresie prognozowania 2007-2013 osiągnięty poprzez realizację celów szczegółowych, jak: konwergencja, konkurencyjność regionalna i zatrudnienie oraz europejska wspólnota terytorialna. Większość podmiotów działających w różnych sektorach gospodarki, realizujących różnorodne projekty, miała szansę na uzyskanie dofinansowania z Unii Europejskiej w ramach poszczególnych programów operacyjnych w okresie finansowania 2007 -2013. Wsparcie finansowe rozwoju obszarów wiejskich, w tym agroturystyki, pochodzące z budżetu Unii Europejskiej - w badanym okresie, było zróżnicowane dotyczy to zarówno formy jak i zakresu wsparcia, czyli zestawu celów głównych i cząstkowych danego instrumentu wsparcia. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

WNIOSKI Zakres dofinansowania zaś był zazwyczaj określony indywidualnie, dla każdego programu czy funduszu, poprzez ustalenie procentowego, maksymalnego poziomu finansowania danego rodzaju projektu. Poziom dofinansowania był również zróżnicowany, w zależności od zastosowanego instrumentu. Zasady te dotyczyły również dofinansowania rozwoju obszarów wiejskich, w tym agroturystyki, co wykazała przedstawiona analiza danych finansowych w zakresie poszczególnych działań ujętych w osie Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Programu miał istotne znaczenie dla rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich. Program miał pozytywny wpływ na rozwój tych obszarów oraz na uatrakcyjnienie oferty turystycznej. Środki z Programu umożliwiły wielu gospodarstwom wiejskim modernizację posiadanej przez nie bazy turystycznej lub stworzenie nowych obiektów i atrakcji służących rozwojowi działalności pozarolniczej przez co przyczyniły się do powstania nowych miejsc pracy na wsi. FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015

Analiza i ocena wykorzystania środków pieniężnych z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na rozwój turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki w latach 2007-2013 dr Bożena GRAD Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu mgr Renata KRAJEWSKA Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. Kazimierza Pułaskiego w Radomiu FORUM TURYSTYKI WIEJSKIEJ – Kielce , 2015