Swoboda działalności gospodarczej Klaudia Ginalska

Wolność gospodarcza Wolność gospodarcza oznacza zespół swobód w zakresie podejmowania, organizacji prawnej i wykonywania działalności gospodarczej. W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się na swobody, które bezsprzecznie przynależą do tej wolności. Wśród nich wyróżniamy: 1 – swobodę podejmowania działalności gospodarczej, 2 – swobodę prowadzenia działalności gospodarczej, 3 – swobodę w wyborze formy organizacyjno-prawnej formy prowadzenia działalności gospodarczej, 4 – swobodę w konkurowaniu z innymi podmiotami gospodarczymi, 5 – swobodę w zakresie zbywania własnych towarów i usług oraz kształtowania cen, 6 – swobodę w zakresie decydowania o zaangażowaniu kapitału,7 – swobodę w zakresie zatrudnienia, 8 – swobodę w zakresie decydowania o sposobie prowadzenia działalności gospodarczej, zmiany jej profilu, czasu trwania.

Zarys historyczny Idea wolności gospodarczej pojawiła się pod koniec XVII wieku w Anglii w odpowiedzi na wszechstronną interwencję państwa epoki merkantylizmu w sprawy gospodarcze. Pierwsze normy dotyczące poszanowania wolności gospodarczej pojawiły się w prawie francuskim XVIII w. i odnosiły się do swobody wykonywania rzemiosła i handlu oraz wyboru zawodu przy zachowaniu wymagań dotyczących kwalifikacji, a także zakazu działania przymusowych korporacji cechowych. Zasada wolności gospodarczej i handlowej pojawiła się w konstytucjach wielu państw: jako zasada ustrojowa – Włochy, Hiszpania, Węgry, Słowacja; jako wolność publiczna – Japonia, Niemcy, Francja, Grecja, Szwecja, Czechy, Rosja.

Podstawy prawne Art. 20 Konstytucji RP Art. 22 Konstytucji RP „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej” Art. 20 Konstytucji RP “Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny” Art. 22 Konstytucji RP

Wolność gospodarcza jako zasada ustrojowa Określa obowiązki państwa. Zgodnie z tą zasadą państwo jest zobowiązane w stanowieniu prawa uwzględniać wolność gospodarczą oraz odpowiednio zabezpieczać tę wolność, np. poprzez budowę sprawnego aparatu administracji gospodarczej lub sprawnego sądownictwa gospodarczego.

Wolność gospodarcza jako prawo podmiotowe Jest podstawą do budowania stosunku prawnego, którego z jednej strony podmiotem jest państwo, a z drugiej jednostka. W tym stosunku państwo jest zobowiązane nieingerować w sferę prawnie zabezpieczonej wolności gospodarczej, a więc ma zaniechać działań, m.in. nie może tworzyć aktów prawa, które by tę ingerencję dopuszczały. Jednostka jest tu podmiotem uprawnionym – w przypadku bezprawnej ingerencji może dochodzić swoich roszczeń przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Przepisy unijne Stosunek Unii Europejskiej do swobody działalności gospodarczej opiera się na zasadzie swobody przedsiębiorczości oraz na zasadzie swobody świadczenia usług, będące podstawowymi swobodami zapewnionymi na wspólnym rynku europejskim. Swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłasza spółkami, na warunkach określonych przez ustawodawstwo Państwa przyjmującego dla własnych obywateli (art. 49 Traktatu o funkcjonowaniu UE) Swoboda przedsiębiorczości w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje zarówno samą możliwość swobodnego podjęcia i wykonywania działalności gospodarczej przez obywateli jednego z państw członkowskich na terytorium innego państwa członkowskiego, jak i zagwarantowanie swobody wyboru miejsca prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium Unii Europejskiej przez osoby fizyczne i przedsiębiorstwa.

Przedmiot ochrony Przedmiotem ochrony wolności gospodarczej jest szeroko rozumiana działalność gospodarcza. Ochronie podlega podejmowanie działalności gospodarczej, jej wykonywanie oraz zakończenie. Art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej – „Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły” Art. 6 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej – “Podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa”

Osoby prawne i jednostki organizacyjne, posiadające zdolność prawną Zakres podmiotowy Osoby fizyczne Art. 13 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej reguluje zasady prowadzenia działalności gospodarczej przez cudzoziemców. Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne – ustawa o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne. Osoby prawne i jednostki organizacyjne, posiadające zdolność prawną Wyjątkiem są podmioty publiczne (gminy, powiaty, Skarb Państwa, agencje państwowe) oraz spółki z większościowym udziałem Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego (Wyrok TK z 20.12.2007 r. sygn. SK 67/05, OTK-A 2007, Nr 11, poz. 168).

Ograniczenie wolności działalności gospodarczej Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26.04.1995 r. (K 11/94, OTK 1995, Nr 1, poz. 12) „Działalność gospodarcza, ze względu na jej charakter, a zwłaszcza bliski związek zarówno z interesami innych osób, jak i interesem publicznym, może podlegać różnego rodzaju ograniczeniom w stopniu większym niż prawa i wolności o charakterze osobistym bądź politycznym”. Ograniczenie wolności gospodarczej, zgodnie z art. 22 Konstytucji RP, jest możliwe: tylko w formie ustawy, ze względu na ważny interes publiczny.

Ograniczenie wolności działalności gospodarczej Forma ustawy – przesłanka formalna ustawa uchwalona przez Sejm, umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, akt wykonawczy (rozporządzenie i akt prawa miejscowego), ale tylko w zakresie wynikającym z delegacji ustawowej. Ważny interes publiczny – przesłanka materialna skonkretyzowanie podlega prawodawcy oraz Trybunałowi Konstytucyjnemu w drodze kontroli, art. 31 ust. 3 Konstytucji RP wymienia przesłanki wprowadzania ograniczeń wszystkich praw i wolności konstytucyjnych - bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochronę środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i prawa innych osób, wprowadzanie ograniczeń z poszanowaniem zasady proporcjonalności oraz zakazu naruszenia istoty wolności gospodarczej

Kazus Przepisy ustawy z 24 września 1997 r. o warunkach wykonywania krajowego drogowego przewozu osób (Dz. U. Nr 141, poz. 942 ze zm.) uzależniały udzielenie zezwolenia na prowadzenie krajowego zarobkowego przewozu osób pojazdami samochodowymi niebędącymi taksówkami od niekaralności właściciela przedsiębiorstwa, a w przypadku osoby prawnej od niekaralności członków organu zarządzającego za przestępstwa: karne skarbowe, przeciwko bezpieczeństwu w ruchu lądowym, przeciwko zdrowiu i życiu oraz przeciwko mieniu lub dokumentom. Ponadto przepisy te uzależniały zatrudnienie kierowców w takim przedsiębiorstwie od spełnienia takich samych warunków o niekaralności. Czy Waszym zdaniem wskazane wyżej ograniczenie wolności gospodarczej jest zgodne z Konstytucją RP? Uzasadnij wypowiedź.

Wyrok TK z 26 kwietnia 1999 r., K 33/98, OTK 1999, Nr 4, poz. 71 Trybunał orzekł, że przepisy ustawy z 24 września 1997 r. o warunkach wykonywania krajowego drogowego przewodu osób są niezgodne z art. 22 i art. 65 (zapewniającym wolność wyboru i wykonywania zawodu) w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, ponieważ wprowadzają nadmierne ograniczenia w zakresie korzystania z wolności działalności gospodarczej oraz z wolności wyboru i wykonywania zawodu. Trybunał Konstytucyjny powołał się w uzasadnieniu na zasadę proporcjonalności, czyli kryterium konieczności. Stwierdził, że „kwestionowane przepisy wprowadzające ograniczenie działalności gospodarczej nie znajdują dostatecznego uzasadnienia w żadnej z konstytucyjnych wartości. Trudno jest znaleźć cel, którego osiągnięciu służyłyby obligatoryjny zakaz udzielania zezwoleń wymienionym w kwestionowanych przepisach kategoriom osób ze względu na ich wcześniejszą karalność, cel którego nie można by osiągnąć innymi środkami, i który byłby na tyle ważny, aby w takim stopniu ograniczyć zasadę wolności gospodarczej. Nastąpiło tu użycie nadmiernego środka w stosunku do zakładanego ustawą celu. Sama bowiem karalność jako jedyna i bezwzględna przesłanka mająca uzasadnić zróżnicowanie podmiotów ubiegających się o zezwolenie - nie może być uznana za cechę usprawiedliwiającą to zróżnicowanie”.

Monopol Jednym z najdalej idących ograniczeń wolności gospodarczej jest ustanowienie przez państwo monopolu, czyli zagwarantowanie jednemu tylko podmiotowi wyłączności prowadzenia działalności gospodarczej i czerpania z niej zysków. Art. 216 ust. 3 Konstytucji RP (Rozdział X „Finanse publiczne”) stanowi, że ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy. Przyznanie wyłączności na prowadzenie określonej działalności gospodarczej musi być środkiem służącym realizacji ważnego interesu publicznego, przy czym środek ten (czyli ustanowienie monopolu) powinien być przydatny oraz niezbędnie konieczny do realizacji wspomnianego celu.

Ograniczenie wolności gospodarczej w stanie klęski żywiołowej Art. 233 ust. 3 Konstytucji – „Ustawa określająca zakres ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela w stanie klęski żywiołowej może ograniczać wolności i prawa określone w art. 22 (wolność działalności gospodarczej), art. 41 ust. 1, 3 i 5 (wolność osobista), art. 50 (nienaruszalność mieszkania), art. 52 ust. 1 (wolność poruszania się i pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej), art. 59 ust. 3 (prawo do strajku), art. 64 (prawo własności), art. 65 ust. 1 (wolność pracy), art. 66 ust. 1 (prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy) oraz art. 66 ust. 2 (prawo do wypoczynku)”.

Reglamentacja działalności gospodarczej Jest to każde ograniczenie wolności gospodarczej lub tylko takie, które dotyczy podjęcia działalności gospodarczej. Liczne rodzaje działalności gospodarczej nie mogą być wykonywane bez zgody państwa. Określona działalność jest przez prawo zakazana do chwili wydania takiej zgody, a każdy przypadek jej wydania jest rozpatrywany indywidualnie. Zgodnie z przepisami ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, najdalej idącym ograniczeniem wolności gospodarczej jest: koncesja, kolejnym zezwolenie, najmniej zaś dotkliwym – wpis do rejestru działalności regulowanej. Art. 75a ustawy o swobodzie działalności gospodarczej – „Koncesja, zezwolenie, zgoda, licencja albo wpis do rejestru działalności regulowanej uprawniają do wykonywania działalności gospodarczej na terenie całego kraju i przez czas nieokreślony”.

Koncesja Jest to akt administracyjny, a więc władcze rozstrzygnięcie o prawach i obowiązkach podmiotów pozostających poza strukturą administracji. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej określa przedmiot działalności koncesjonowanej, postępowanie w sprawie udzielenia koncesji, przesłanki jej udzielenia, odmowy udzielenia i cofnięcia koncesji. Zastosowanie znajdują również ustawy szczególne oraz Kodeks postępowania administracyjnego. Art. 46 ust. 1. ustawy o swobodzie działalności gospodarczej wymienia jakie rodzaje działalności są przedmiotem koncesji. Cechą wspólną tych działalności jest ich istotne znaczenie dla dobra wspólnego, czy to z powodów bezpieczeństwa czy też z powodu zapewnienia dostępu do rzetelnej informacji.

Zezwolenie Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej nie reguluje postępowania lub warunków wydawania zezwoleń. Art. 75 usdg zawiera listę ustaw określających działalności wymagających zezwolenia. Art. 75a usdg stanowi, że zezwolenia uprawniają do wykonywania działalności gospodarczej na terenie całego kraju i przez czas nieokreślony. Usdg nie określa organów zezwalających, trybu i warunków wydawania zezwoleń. Zostało to uregulowane w ustawach odrębnych, a jedyną ustawą ogólną, która może mieć w poszczególnych przypadkach zastosowanie, jest KPA. Zezwolenia są bowiem wydawane w formie decyzji.

Działalność regulowana Jest to najłagodniejsza forma reglamentacji, wprowadzona do systemu prawa ustawą o swobodzie działalności gospodarczej. Przedsiębiorca może podjąć określoną działalność gospodarczą dopiero po uzyskaniu wpisu do takiego rejestru. Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, ustawy odrębne i Kodeks Postępowania Administracyjnego określają organy prowadzące rejestry, postępowanie oraz warunki uzyskania wpisu. Nie ma jednego rejestru działalności regulowanej ani też jednego organu, który by je prowadził. Jest to czynność materialno-techniczna. Odmowa wpisu jest wydawana w formie decyzji. Wnioskodawca ma obowiązek złożenia oświadczenia, że znane mu są i spełnia warunki podjęcia danej działalności gospodarczej. Rejestry działalności regulowanej są jawne.

Podsumowanie Konstytucja RP uznaje wolność działalności gospodarczej za jeden z kluczowych elementów społecznej gospodarki rynkowej. Wartość ta ma więc bardzo istotne znaczenie, gdyż to m.in. na niej opiera się ustrój gospodarczy państwa. Gwarancja istnienia i ochrony wolności gospodarczej jest widoczna również na szczeblu europejskim. Wolność działalności gospodarczej daje uprawnionemu podmiotowi szeroki zakres swobody w podejmowaniu różnego rodzaju decyzji, które są wolne od nadmiernej ingerencji państwa. Wolność nie ma charakteru absolutnego, dlatego uznaje się, że ze względu na bliski związek z interesami innych osób i interesem publicznym może ona podlegać różnego rodzaju ograniczeniom w stopniu większym niż prawa i wolności o charakterze osobistym i politycznym. Ingerencja w wolność działalności gospodarczej może mieć miejsce także na mocy innych przepisów Konstytucji. Bibliografia: Z. Snażyk, A. Szafrański – „Publiczne prawo gospodarcze”, Warszawa 2011. K. P. Łabenda – „Wolność gospodarcza. Polska na tle Europy i świata – zarys problemu” [w:] Studia Gańskie, t. VI, s. 216-228. J. Węgrzyn – „Wolność prowadzenia działalności gospodarczej” [w:] http://www.repozytorium.uni.wroc.pl/Content/53674/28_Justyna_Wegrzyn.pdf