Uniwersytet Warszawski

Paweł Stępień, Agata Wroczyńska Rola wydziałowych zespołów zapewniania jakości kształcenia w działaniach związanych z modyfikacją programów kształcenia o profilu praktycznym i ogólnoakademickim oraz z budową systemu potwierdzania efektów uczenia się osiągniętych poza edukacją formalną Spotkanie z przewodniczącymi Wydziałowych Zespołów Zapewniania Jakości Kształcenia Zadania Systemu Zapewniania i Doskonalenia Jakości Kształcenia na Uniwersytecie Warszawskim wynikające z nowelizacji Prawa o szkolnictwie wyższym Warszawa, 10 grudnia 2014

Wybrane problemy i wyzwania Wyzwania  Wpływ niżu demograficznego na funkcjonowanie UW i jego jednostek Według danych MNiSzW, w roku akademickim 2012/2013 w polskich uczelniach studiowało studentów, zgodnie zaś z prognozami MNiSzW w następstwie niżu demograficznego liczba studiujących w r. 2024/2025 spadnie do (czyli o 25%), a w r. 2035/2036 wynosić będzie ok (czyli o ok. 9% mniej niż w r. 2012/2013).  Uznawanie efektów uczenia się zdobytych poza edukacją formalną Ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2014, poz. 1198): Art. 1 pkt 99: „Art. 170f. Senat uczelni określa organizację potwierdzania efektów uczenia się, w tym: 1) zasady, warunki i tryb potwierdzania efektów uczenia się; 2) sposób powoływania i tryb działania komisji weryfikujących efekty uczenia się. Art. 44: „Senaty uczelni są obowiązane, w terminie do dnia 30 czerwca 2015 r., podjąć uchwały w sprawach, o których mowa w art. 170f ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą”. 3

Wybrane problemy i wyzwania Wyzwania Wybrane wnioski z warsztatów Wprowadzenie na uczelnie Recognition of Prior Learning (RPL) – podejście praktyczne 1) Decyzja władz UW o rozpoczęciu uznawania efektów uczenia się zdobytych poza edukacją formalną będzie miała charakter strategiczny i pociągnie za sobą bardzo poważne zmiany. 2) Konieczny stanie się przegląd i ew. udoskonalenie: a) opisów i sposobów weryfikacji efektów kształcenia na kierunkach studiów Uniwersytetu Warszawskiego (od poziomu przedmiotów, przez moduły, aż po pełne programy kształcenia), b) punktacji ECTS przypisanej przedmiotom i modułom. 3) Konieczne stanie się podjęcie decyzji i działań, które umożliwią przeprowadzenie tak poważnej i głębokiej zmiany przy obecnym poziomie obciążenia i braku zaufania wśród nauczycieli akademickich UW do reformy szkolnictwa wyższego (oraz w szczególności do RPL): [...] b) opracowanie nowych zasad rozliczania pensum (w warunkach pogłębiającego się niżu demograficznego i zmniejszania się liczebności studentów na poszczególnych kierunkach), c) zaprojektowanie procesu RPL jako procesu paralelnego – zwłaszcza w zakresie przejrzystości i wiarygodności – do rekrutacji i egzaminów wstępnych. Paweł Stępień, Wnioski z warsztatów Wprowadzenie na uczelnie Recognition of Prior Learning (RPL) – podejście praktyczne (III konferencja w ramach Programu doskonalenia nauczycieli akademickich UW, projektu Nowoczesny Uniwersytet, pt. Uczenie się przez całe życie a dydaktyka szkoły wyższej na przykładzie Uniwersytetu Warszawskiego, 14 marca 2014) 4

Wybrane problemy i wyzwania Wyzwania Sprawozdania z oceny własnej – doświadczenia jednostek w uznawaniu efektów uczenia się osiągniętych poza edukacją formalną (2014) Sprawozdania z oceny własnej umożliwiły poznanie stosunku władz poszczególnych wydziałów do procedury potwierdzania efektów uczenia się osiągniętych w trybie nieformalnym i pozaformalnym. Na poszczególnych wydziałach doświadczenia, które można by uznać za zbliżone do RPL, są skąpe, a postawa władz jednostek (i przeważającej części nauczycieli akademickich) wobec procesu uznawania efektów uczenia się nacechowana jest nieufnością. Niechęci do potwierdzania efektów uczenia się nie osłabiają nawet dane statystyczne dotyczące pogłębiającego się niżu demograficznego, przekazane pod rozwagę władz wydziałów i wydziałowych zespołów zapewniania jakości kształcenia w formularzu sprawozdania z oceny własnej. 5

Wybrane problemy i wyzwania Wyzwania  Narzucenie nowej definicji profilu praktycznego i ogólnoakademickiego W tej sytuacji znowelizowane Prawo o szkolnictwie wyższym odgrywa kluczową rolę czynnika nie tyle zachęcającego, ile zmuszającego do przeglądu, weryfikacji i modyfikacji programów kształcenia pierwszego i drugiego stopnia. Przy czym rozstrzygające okazują się nie tyle zapisy Art. 170e, 170f, 170g dotyczące potwierdzania efektów uczenia się poza edukacją formalną, ile odnoszące się do profilu praktycznego oraz profilu ogólnoakademickiego zapisy art. 2 ust. 1 pkt 18ea) oraz 18eb) i art. 11 ust. 1, doprecyzowane w Rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 3 października 2014 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia (§ 4 ust. 4-5; § 8 ust. 4). Ponieważ Art. 23 ust. 1 Ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw głosi, że „Senaty uczelni, w terminie do dnia 31 grudnia 2016 r., dostosują profile i programy kształcenia studiów pierwszego stopnia prowadzonych na kierunkach utworzonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy do wymagań określonych w art. 11 ustawy”, uczelnie w Polsce, podobnie jak miało to miejsce w r. ak. 2011/2012, są zobowiązane do gruntownej rewizji (i w większości wypadków modyfikacji) wszystkich programów kształcenia pierwszego i drugiego stopnia. 6

Wybrane problemy i wyzwania Wyzwania  Narzucenie nowej definicji profilu praktycznego i ogólnoakademickiego Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 3 października 2014 r. w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia (Dz.U. 2014, poz. 1370): § Program studiów dla kierunku o profilu praktycznym obejmuje moduły zajęć powiązane z praktycznym przygotowaniem zawodowym, którym przypisano punkty ECTS w wymiarze większym niż 50% liczby punktów ECTS, o której mowa w ust. 1 pkt 2, służące zdobywaniu przez studenta umiejętności praktycznych i kompetencji społecznych. 5. Program studiów dla kierunku o profilu ogólnoakademickim obejmuje moduły zajęć powiązane z prowadzonymi badaniami naukowymi w dziedzinie nauki lub sztuki związanej z tym kierunkiem studiów, którym przypisano punkty ECTS w wymiarze większym niż 50% liczby punktów ECTS, o której mowa w ust. 1 pkt 2, służące zdobywaniu przez studenta pogłębionej wiedzy oraz umiejętności prowadzenia badań naukowych. § 8. [...] 4. Podstawowa jednostka organizacyjna uczelni może prowadzić studia na kierunku o profilu ogólnoakademickim, jeżeli prowadzi badania naukowe w dziedzinie nauki lub sztuki związanej z kierunkiem studiów i zapewnia studentom tego kierunku: 1) co najmniej przygotowanie do prowadzenia badań – w przypadku studiów pierwszego stopnia; 2) udział w badaniach – w przypadku studiów drugiego stopnia lub jednolitych studiów magisterskich. 7

Wybrane problemy i wyzwania Wyzwania  Narzucenie nowej definicji profilu praktycznego i ogólnoakademickiego Ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2014, poz. 1198): [Zmiany w art. 2 ust. 1] – po pkt 18e dodaje się pkt 18ea i 18eb w brzmieniu: „18ea) profil praktyczny – profil programu kształcenia obejmującego moduły zajęć służące zdobywaniu przez studenta umiejętności praktycznych i kompetencji społecznych, realizowany przy założeniu, że ponad połowa programu studiów określonego w punktach ECTS obejmuje zajęcia praktyczne kształtujące te umiejętności i kompetencje, w tym umiejętności uzyskiwane na zajęciach warsztatowych, które są prowadzone przez osoby posiadające doświadczenie zawodowe zdobyte poza uczelnią; 18eb) profil ogólnoakademicki – profil programu kształcenia obejmującego moduły zajęć powiązane z prowadzonymi w uczelni badaniami naukowymi, realizowany przy założeniu, że ponad połowa programu studiów określonego w punktach ECTS obejmuje zajęcia służące zdobywaniu przez studenta pogłębionej wiedzy;” 8

Wybrane problemy i wyzwania Wyzwania  RPL, LLL, LWL, SCL W czerwcu 2013 r. unijna grupa wysokiego szczebla ds. modernizacji szkolnictwa wyższego, pod kierunkiem Mary McAleese, powołana przez Androullę Vassiliou, komisarz ds. edukacji, kultury, wielojęzyczności i młodzieży, opracowała 16 Zaleceń w sprawie poprawy jakości nauczania i uczenia się, a wśród nich: Zalecenie 1. Organy publiczne odpowiedzialne za szkolnictwo wyższe powinny zapewnić zrównoważone, odpowiednio sfinansowane ramy wspierania działań placówek szkolnictwa wyższego na rzecz podnoszenia jakości nauczania i uczenia się. Zalecenie 4. Do 2020 r. wszystkie osoby nauczające w placówkach szkolnictwa wyższego powinny odbyć certyfikowane przeszkolenie pedagogiczne. Doskonalenie zawodowe w dziedzinie nauczania powinno stać się obowiązkowe dla nauczycieli w szkolnictwie wyższym. Zalecenie 5. Przy podejmowaniu decyzji o naborze, zmianie zaszeregowania i awansie nauczycieli akademickich należy uwzględniać, pośród innych czynników, ocenę kompetencji pedagogicznych. Magdalena Skulimowska, Sprawozdanie nt. rekomendacji unijnej grupy wysokiego szczebla ws. szkolenia nauczycieli w zakresie metod nauczania. Bruksela, dnia 18 czerwca 2013 r. 9

Wybrane problemy i wyzwania Wyzwania  Skala ocen akredytacyjnych i kryteria Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym (tekst jednolity, Dz.U. 2012, poz. 572): Art Komisja dokonując ocen, o których mowa w ust. 1 pkt 2 oraz ust. 4, stosuje skalę ocen: wyróżniająca, pozytywna, warunkowa, negatywna. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 3 października 2014 w sprawie podstawowych kryteriów i zakresu oceny programowej oraz oceny instytucjonalnej (Dz.U. 2014, poz. 1356). Wyraźna tendencja do rozbudowywania zapisów dotyczących oceny programowej i instytucjonalnej w stosunku do Rozporządzenia MNiSzW z 29 września W rozporządzeniu z 2011 zakres oceny programowej został przedstawiony w pięciu punktach i dziewięciu podpunktach (§ 2, 1-5). W obecnym projekcie w kryteriach oceny programowej wymienia się dwanaście punktów, trzynaście podpunktów oraz dziewięć wyliczeń (§ 3, 1-12). W rozporządzeniu z 2011 zakres oceny instytucjonalnej opisano w pięciu punktach (§ 7), natomiast w obecnym projekcie wymienia się osiem kryteriów (§ 5 ust. 1, 1-8). Przy tak szczegółowych regulacjach pojawia się określenie kryteriów oceny programowej i instytucjonalnej mianem „podstawowych kryteriów”. 10

Wybrane problemy i wyzwania Wyzwania  Skala ocen akredytacyjnych i kryteria Rozporządzenie […] w sprawie podstawowych kryteriów i zakresu oceny programowej oraz oceny instytucjonalnej (cd.) Wzmocnienie tendencji biurokratyzujących – zapisy § 7 mówią nie tylko o konieczności przedstawienia w raporcie samooceny analizy SWOT, rozumianej „jako analiza strategiczna” i obejmującej kryteria wskazane w § 3 i § 6 lub w § 5 i § 6, ale także precyzują, że: „Zakresem oceny programowej i oceny instytucjonalnej są objęte również dokumenty i informacje, odnoszące się do spełniania kryteriów, o których mowa w § 3 lub § 5 oraz w § 6 przedstawiane Komisji przez uczelnię w czasie wizytacji lub w raporcie samooceny, w zakresie niezbędnym do oceny spełniania tych kryteriów”. W zderzeniu z tym zapisem niejasna jest funkcja akapitu Uzasadnienia (w projekcie tego rozporządzenia z 7 sierpnia 2014): „Projekt rozporządzenia przewiduje, że zakresem oceny programowej i oceny instytucjonalnej będą objęte dokumenty i informacje, odnoszące się do spełniania kryteriów, przedstawiane Komisji w czasie wizytacji lub w raporcie samooceny, w zakresie niezbędnym do oceny spełniania tych kryteriów, bez konieczności sporządzania matryc efektów kształcenia oraz informacji obejmujących dostępne Komisji dane dotyczące ocenianego kierunku studiów lub ocenianej jednostki, zamieszczone w Zintegrowanym Systemie Informacji o Nauce i Szkolnictwie Wyższym „POL-on”, o którym mowa w art. 34a ust. 1 ustawy”. Jeśli bowiem zespół oceniający PKA zażąda matrycy efektów kształcenia powołując się na § 7 ust. 2 rozporządzenia, to jakie znaczenie będzie miało sformułowanie z Uzasadnienia projektu z sierpnia 2014, że nie ma „konieczności sporządzania matryc efektów kształcenia”? 11

Wybrane problemy i wyzwania Wyzwania  Skala ocen akredytacyjnych i kryteria Rozporządzenie […] w sprawie podstawowych kryteriów i zakresu oceny programowej oraz oceny instytucjonalnej (cd.). Kryteria, których związek z oceną programową budzi wątpliwości: § 3. Podstawowymi kryteriami oceny programowej są: […] 3) funkcjonowanie potwierdzania efektów uczenia się […]. § Dokonując oceny programowej na kierunku, poziomie i profilu kształcenia realizowanym w ramach indywidualnych studiów międzyobszarowych, Komisja uwzględnia specyfikę organizacji tego kształcenia. 12

Pełnomocnik Rektora ds. Jakości Kształcenia dr hab. Paweł Stępień, prof. UW Tel Biuro ds. Jakości Kształcenia Kierownik: mgr Agata Wroczyńska mgr Katarzyna Wileńska Tel. (022) , (022) , Fax (022) Siedziba: ul. Karowa 18, p. 203